پیشدرآمد
From Wikipedia, the free encyclopedia
پیشدرآمد فُرمی ضربی در موسیقی ایرانی است که قبل از درآمد یک دستگاه یا آواز اجرا میشود و به همین دلیل پیشدرآمد خوانده میشود. پیشدرآمد معمولاً در ابتدای یک برنامهٔ موسیقی به عنوان اولین بخش اجرا میشود. پیشدرآمد قطعهای است سازی (بدون آواز) که به صورت گروهی اجرا میشود، تندای آهستهای دارد و در آن به مدهای مهم دستگاه یا آوازی که قرار است اجرا شود اشاره میکنند.
اگرچه واژهٔ پیشدرآمد از پیش از دورهٔ میرزا عبدالله و آقا حسینقلی به کار گرفته میشده و فرمهای مشابه آن در رسالههای موسیقی قدیمی نظیر آثار فارابی و ابن زیله نیز یافت میشود، اما تا اواخر دورهٔ قاجار این فرم رواج نداشت، و اجرای موسیقی با تکنوازیهای مختلف شروع میشد. ابداع پیشدرآمد به معنای امروزیاش را به رکنالدین مختاری و درویشخان نسبت میدهند. رکنالدین خان پس از شکلگیری انجمن اخوت و رواج یافتن کنسرتهای موسیقی سنتی، قطعهای گروهی برای اجرا در ابتدای کنسرت معرفی کرد که پیشدرآمد نام گرفت. درویشخان نیز پیشدرآمدها مختلفی ساخت که در رواج آن بین ردیفنوازان نقش بسزایی داشت. در دورهٔ مشروطه، فرم پیشدرآمد گسترش فراوان یافت و آهنگسازان دیگری نیز به ساختن پیشدرآمدها پرداختند. پس از آن به تدریج اقبال عمومی از پیشدرآمد کاهش یافت چنانکه ساختن و نواختن آن در دورهٔ معاصر چندان مرسوم نیست.
اهمیت دیگر پیشدرآمد از آن جهت است که برخلاف دیگر فرمهای رایج موسیقی سنتی ایرانی که در آنها موسیقی نقش همراهی خواننده یا رقاصان را بر عهده دارد، پیشدرآمد مشخصاً روی نوازندگان متمرکز است. پیشدرآمد گاه با فرمهای موسیقی غربی از جمله روندو و اورتور، و با پیشپرده در تئاتر مقایسه شدهاست. پیشدرآمدها معمولاً تندای آهستهای دارند، و ضربآهنگ آنها دارای دورهای تکرارشونده است. ضربآهنگهای رایج در پیشدرآمد عبارتند از ششچهار و شش و هشت آهسته، اگرچه رکنالدین مختاری پیشدرآمدهایی سریعتر در ضربآهنگهای دوضربی نیز ساخت که تدریجاً رواج یافتند. با این که تمرکز پیشدرآمد بر مد اصلی دستگاهی است که بعداً قرار است نواخته شود، اما پردهگردانی به دیگر دستگاهها و آوازها نیز در پیشدرآمد مرسوم است. پیشدرآمد همیشه قبل از اجرای درآمد دستگاه یا آواز اجرا نمیشود و گاهی پیش از اجرای گوشههای دیگر نیز پیشدرآمدی مخصوص آن گوشه اجرا میشود. علاوه بر پیشدرآمدهای متعددی که توسط درویشخان و رکنالدین خان ساخته شدند، از دیگر آثار معروف در این فرم میتوان به پیشدرآمد اصفهان از مرتضی نیداوود و پیشدرآمد اصفهان از رضا محجوبی اشاره کرد که به ترتیب الهامبخش موسیقی عنوانبندی مجموعههای تلویزیونی هزاردستان و کیف انگلیسی بودهاند.