واژهسازی
From Wikipedia, the free encyclopedia
منظور از واژهسازی، میتواند یکی از موارد زیر باشد:
۱. ساختن واژههای نو بر اساس واژههای یکریشه یا عبارتها با یاری قواعد و موازین معینی که در زبان پذیرفته شدهاند.
- فرایند واژهسازی، کلمهسازی، ساخت کلمات تازه یا ساخت واژههای نو (Word-making) (ساوانو، ساخته شده از ساخت واژه نو) در زبانها و فرهنگهای گوناگون بشری از اهمیت و جایگاهی حیاتی برخوردار است. چند راه برای واژهسازی وجود دارد:
- پیوستن بنواژه با وند (کارگار، باعقل، بیضرر، همکاری، نابرابری)
- همراه کردن چند بنواژه (واژههمراهکردن) از برای ساختن واژههای مرکب (مادرزن، خوبروی، همیشهبهار، کیهاننورد، دریانورد)
- قاعدهٔ ریختشناسی-نحوی[1] واژهسازی: تغییر یافتن وظیفهٔ دستوری و گذر کردن واژه از یک جنبهٔ بیان به دیگر جنبه (برای نمونه، «گدا» از صفت به اسم و «پرنده» و «دیده» (چشم) از صفت مفعولی به اسم گذر کردهاند). صفتهای مفعولیای چون خواننده، گوینده، بافنده و نویسنده کمتر در نقش اصلی خود و بیشتردر نقش اسم به کار گرفته میشوند؛ این رویداد زبانی «به صورت اسم درآوردن»[2] نامیده میشود.
- قاعده لغوی-معنایی[3]: بهعمل آمدن واژههایی را اداره مینماید که در نتیجهٔ آشکار گشتن معنا (بیشتر معنای مجازی) به شکلهای همنام[4] صورت گرفتهاند، برای نمونه: «مهر» (خورشید)، مهر (محبت، دوستداری)، زمین (سیاره)، زمین (جایگاه کشت و کار، مثلاً زمین پنبه) و مانند آن. واژهسازی یکی از منبعهای مهم پربار گشتن ترکیب لغوی زبان و یکی از راههای به میان آمدن اصطلاحات میباشد. در زبان فارسی هر یک خصیصهٔ بیان طرز و ابزارهای مخصوص واژهسازی خویش را دارد.
- «واژهسازی» به مفهومی که در فرهنگستان زبان فارسی و نهادهای دیگر رواج دارد، ظاهراً در زبان انگلیسی همسنگ مناسبی ندارد؛ در چنین مواردی میتوان پنداشت که آن پدیده در آن زبان و در واقع، در آن فرهنگ وجود ندارد. در انگلیسی دو اصطلاح وجود دارد که به این پدیده نزدیکاند اما به نظر نمیرسد که هیچیک معادل سرراستی برای آن باشد: Neologism[5] (مانوطق، ساختهشده از: منطق نو) و Word Formation.[6] (قابواژ، ساختهشده از: قالببندی واژه)این «واژهسازی» باید خاص جهان سوم باشد زیرا جهان اول زبانی بالای سرخود ندارد تا بدان چنگ زند؛ مثلاً در فارسی واژهٔ انگلیسی Superman را گرفته میشود و از روی آن «ابرمرد» را ساخته میگردد…[6]
۲. یک بخشی از زبانشناسی که به ساختار واژه و قانونهای ساخته شدن آن میپردازد ـ آن را در زبان انگلیسی Word Formation میگویند ـ در واقع اصطلاح «Word Formation» به روالهای تکوین واژه بهطور طبیعی گفته میشود نه به جلساتی که افراد گرد آیند و تعدادی واژه یا اصطلاح فرنگی به میان بگذارند و برای یافتن همارز فارسی آنها رایزنی کنند. در این بخش از زبانشناسی، گفته میشود که واژههای جدید از طریق ترکیب، اشتقاق، گسترش معنایی، تکرار واژه و غیره ساخته میشوند.[6]