مکتب منتظمیه
From Wikipedia, the free encyclopedia
مکتب منتظمیه یا مکتب نظامگرا اصطلاحی است که برای توصیف یک مکتب فکری در موسیقی ایران و اعراب به کار میرود که در اواخر قرن هفتم هجری قمری در بغداد شکل گرفت و بهخصوص در قرن نهم هجری و مدتی پس از آن رایج بود. صفیالدین ارموی بنیانگذار این مکتب فکری دانسته میشود و عبدالقادر مراغهای از مهمترین پیشگامان آن بهشمار میآید. از قطبالدین شیرازی نیز به عنوان یکی دیگر از پیشگامان این مکتب فکری به خصوص در زبان فارسی یاد میشود.
در روشی که تا پیش از مکتب منتظمیه مرسوم بوده (و با نام مکتب مدرسی شناخته میشود)، محاسبات ریاضی برای توصیف فواصل موسیقی به اندازهٔ مکتب منتظمیه دقیق نبود. در مکتب منتظمیه این محاسبات با دقت بسیاری انجام شدهاند، و اندازهگیریهای دقیقی برای موقعیات پردههای ساز عود توسط اخوان الصفا ارائه شدهاست. به مدد فعالیتهای عبدالقادر، مکتب منتظمیه در گسترهای پهناور که از یک سو به ترکیه و از سوی دیگر به هند میرسید مورد استفاده بودهاست. با این حال، مکتب منتظمیه بیش از یک یا دو قرن مورد توجه نبود و با سقوط تیموریان در ایران، کمابیش کنار گذاشته شد. در سدههای بعدی، تحولات موسیقایی مناطق اسلامی منجر به جایگزین شدن این مکتب با روشهای نوین تئوری موسیقی شد، که شامل نظریات جدید حسین سعدالدین آرل و صوفی ازگی در ترکیه، و تحول مقام به دستگاه در ایران است.
اصطلاح «مکتب منتظمیه» ساختهٔ محققان اروپایی است، و بعداً به متون فارسی راه یافتهاست. این نام به نظم دقیقی که در این مکتب برای محاسبات ریاضی جهت توصیف نظری موسیقی به کار گرفته شده، اشاره دارد. مکتب منتظمیه از جهت همین محاسبات ریاضی و به خاطر «نظم نوینی» که به تئوری موسیقی اسلامی-ایرانی بخشیده مورد توجه است. با این حال، این مکتب به خاطر فقدان نگاه زیباییشناسی به موسیقی مورد نقد بودهاست.