مناظرههای علی بن موسی الرضا
مجموعه مناظرههای امام رضا / From Wikipedia, the free encyclopedia
مناظرههای علی بن موسی الرضا، یا به تعبیر دیگر، مجالس الرضا، مناظرات الرضا و احتجاج الرضا؛ به مجموعه مناظرههایی گفته میشود که علی بن موسی الرضا (۱۴۸ه.ق مدینه – ۲۰۳ه.ق خراسان) امام هشتم شیعیان دوازدهامامی، با علمای مذاهب مختلف اعتقادی و کلامی، برگزار کرد. مهمترین این مناظرهها که توسط منابع روایی شیعه با دقت بیشتری گزارش شدهاست، مربوط به مناظرهها در بین سالهای ۲۰۱ تا ۲۰۳ ه.ق است که توسط وی در شهر مرو و در کاخ مأمون — خلیفه عباسی — رخ داد. وی در این دوران، به منصب ولایتعهدی مأمون منسوب بود. علاوه بر مناظرههای وی در دوران ولایتعهدی، منابع شیعی برای او مناظرههایی در بصره و مدینه نیز گزارش کردهاند.
تاریخ | بین سالهای ۲۰۱ الی ۲۰۳ ه.ق |
---|---|
محل | مرو-کاخ مأمون، مدینه، بصره |
با نام دیگر | مجالس الرضا، مناظرات الرضا، احتجاج الرضا |
گونه | جلسات مناظره علمی |
موضوع | علوم اعتقادی و فقهی اسلامی و بینالادیانی |
انگیزه | مسائل سیاسی، اجتماعی و مذهبی |
نخستین گزارشگر | منابع روایی شیعه |
حامی(ها) | مأمون عباسی |
شرکتکنندهها | دانشمندان ادیان مسیحی، یهودی، اسلام و خداناباوران |
مناظرههایی که علی بن موسی الرضا در کاخ مأمون برگزار میکرد، به درخواست و تدارک مأمون فراهم شده بود. در چرایی تدارک این جلسات توسط مأمون که مخالفت اعتقادی با علی بن موسی الرضا داشت، اختلافهایی وجود دارد؛ معتزلی مسلک بودن مأمون، شیعهگری او، همزمانی با نقطه اوج نهضت ترجمه، تخریب چهره علمی علی بن موسی الرضا و دلایل سیاسی، از جمله اهداف و غرایضی است که برای تدارک این جلسات گزارش شدهاست. به هر حال، علی بن موسی الرضا در این دوران مناظراتی با جاثلیقِ مسیحی، رَأسِ جالوتِ یهودی، بزرگِ هیربَدانِ زَرتُشتی و مناظرهای با عِمرانِ صابی داشتهاست. از دیگر مناظراتی که برای علی بن موسی الرّضا گزارش شدهاست، مناظرهای با سلیمانِ مَرْوَزی و مناظرهٔ دیگری با علی بن محمد بن جَهْم که هر از مسلمانان بودند، میباشد.
شیوه مناظره علی بن موسی الرضا نسبت به طرف مقابل او، متفاوت گزارش شدهاست. وی در مواجهه با زنادقه و خداناباوران؛ از دلیل و برهانهای عقلی استفاده میکرد؛ چرا که این طایفه، هیچ کتاب و نقلی را قبول نداشتند و تنها با استناد به عقل، استدلال خود را پیش میبردند. او همچنین در مناظره با اهل کتاب نیز از استدلالهای عقلی استفاده مینمود. شیوه وی در مواجه با اختلافات اعتقادی و نظرات مخالف، صبر و سعه صدر بود و سعی در آرام کردن فضای مناظره داشت. شاخصههای اصلی مناظرات علی بن موسی الرضا را میتوان در دو بخش کلی مناظرات دروندینی و مناظرات بروندینی تقسیمبندی کرد. در مناظرات دروندینی علی بن موسی، تشریح جایگاه امامان پس از پیامبر اسلام، اثبات امامت علی بن ابیطالب و برخی مجادلات کلامی بین شیعه و سنی؛ مهمترین موضوعات محسوب میشود. از میان مباحثی که در مناظرات علی بن موسی الرضا مورد توجه قرار گرفتهاست، بحث و گفتگو پیرامون موضوع امامت بودهاست. مباحث توحید، صفات خداوند و عدل الهی که در ارتباط مستقیم با مسئله جبر و اختیارست از موضوعات مطرح شده در این مناظرات هستند.
تحقق این مناظرهها در فضایی باز و پس از یک دوره سختگیری بنیعباس بر شیعیان؛ با وجود گسترش یافتن مباحثات کلامی در بین فِرَق و گروهها اسلامی، اهمیت این مناظرات برای بیان دیدگاه شیعیان امامی را سبب میشود. مناظرات علی بن موسی الرضا، مورد توجه جمعی از محققان و دانشمندان غیرمسلمان نیز قرار گرفتهاست. دیوید واسواشتاین در اینباره از دیوید توماس و استیون واسراسترام یاد میکند که هر یک به بخشی از مناظرات علی بن موسی، توجه و به آن بخش پرداختهاند. با این حال توماس به دیدِ تردید در مناظره علی بن موسی با جاثلیق مسیحی نگریستهاست و آن را یک مناظره تاریخی نمیداند یا حداقل تغییر در آن توسط راوی را محتمل میداند. در مقابل واسراسترام این مناظره را اساساً تاریخی ندانستهاست و آن را یک مناظره دینی گزارش میکند.