محمدعلی فروغی
نویسنده و سیاستمدار ایرانی (۱۲۵۴–۱۳۲۱) / From Wikipedia, the free encyclopedia
محمدعلی فروغی دردشتی (۱۲۵۴ – ۵ آذر ۱۳۲۱) ملقّب به ذَکاءُالمُلک، نویسنده و سیاستمدار ایرانی بود که در دورهٔ پهلوی، سه بار بهعنوان نخستوزیر خدمت کرد. در دورهٔ قاجار، او چند بار وزیر، دو بار نمایندهٔ مجلس شورای ملی و یک بار رئیس دیوان عالی تمیز (دیوان کشور) شد. فروغی از فعالان و مبارزان مهم انقلاب مشروطه در ایران بود.[3] او در دوران پس از جنگ جهانی اول، عضو هیئت اعزامی ایران به کنفرانس صلح پاریس (۱۹۱۹) و جامعهٔ ملل بود.
ذُکاءُالمُلک محمدعلی فروغی دردشتی | |
---|---|
نخستوزیر ایران | |
دوره مسئولیت ۵ شهریور ۱۳۲۰ – ۱۴ اسفند ۱۳۲۰ دوره سوم | |
پادشاه | رضاشاه محمدرضا پهلوی |
پس از | علی منصور |
پیش از | علی سهیلی |
دوره مسئولیت ۲۷ شهریور ۱۳۱۲ – ۱۱ آذر ۱۳۱۴ دوره دوم | |
پادشاه | رضاشاه |
پس از | مهدیقلی هدایت |
پیش از | محمود جم |
دوره مسئولیت ۱۰ آبان ۱۳۰۴ – ۲۲ خرداد ۱۳۰۵ دوره اول کفیل نخستوزیر | |
پادشاه | رضاشاه |
پس از | رضاشاه |
پیش از | حسن مستوفی |
وزیر دارایی ایران | |
دوره مسئولیت ۱۰ شهریور ۱۳۰۳ – ۱۰ آبان ۱۳۰۴ دوره چهارم | |
نخستوزیر | رضاشاه |
دوره مسئولیت ۲۴ خرداد ۱۳۰۲ – ۳ آبان ۱۳۰۲ دوره سوم | |
نخستوزیر | حسن پیرنیا |
دوره مسئولیت ۲۲ اسفند ۱۲۹۳ – ۱۰ اردیبهشت ۱۲۹۴ دوره دوم | |
نخستوزیر | حسن پیرنیا |
دوره مسئولیت ۲ مهر ۱۲۹۲ – ۱۳ خرداد ۱۲۹۲ دوره یکم | |
نخستوزیر | صمصامالسلطنه |
وزیر خارجه ایران | |
دوره مسئولیت ۵ آبان ۱۳۰۲ – ۱۰ شهریور ۱۳۰۳ دوره دوم | |
نخستوزیر | رضاشاه |
دوره مسئولیت ۱۴ بهمن ۱۳۰۱ – ۲۴ خرداد ۱۳۰۲ دوره یکم | |
نخستوزیر | حسن مستوفیالممالک |
وزیر دادگستری ایران | |
دوره مسئولیت ۱۳ خرداد ۱۲۹۲ – ۱۴ آذر ۱۲۹۳ | |
نخستوزیر | صمصامالسلطنه حسن مستوفیالممالک |
رئیس مجلس شورای ملی | |
دوره مسئولیت تیر ۱۲۹۰ – ۲۶ آذر ۱۲۹۰ | |
پس از | ممتازالدوله |
پیش از | موتمنالملک |
عضو مجلس ایران | |
دوره مسئولیت ۲۸ آبان ۱۲۸۸ – ۱۲ مرداد ۱۳۰۰ | |
حوزه انتخاباتی | تهران |
اطلاعات شخصی | |
زاده | ۱۲۵۴ تهران، ایران |
درگذشته | ۵ آذر ۱۳۲۱ (۶۶–۶۷ سال) تهران، ایران |
آرامگاه | قبرستان ابن بابویه، تهران |
حزب سیاسی | حزب تجدد |
فرزندان |
|
پدر | محمدحسین فروغی |
خویشاوندان |
|
محل تحصیل | دارالفنون |
فروغی در ۱۳۰۴، پس از تصویب انقراض دودمان قاجار که خود در آن نقشی تعیینکننده داشت، کفیل نخستوزیری شد. با انتقال سلطنت از قاجار به پهلوی، او که اولین نخستوزیر دوره پهلوی بود، در نخستین گام، مراسم تاجگذاری رضاشاه را برگزار کرد. او از مدتها پیش با مصطفی کمال آتاترک آشنا بود، و رضاشاه بهاصرار او[4] به ترکیه سفر کرد، که بهدنبال آن، برخی اصلاحات انجام شد. پس از اینکه میان فروغی و رضاشاه اختلافاتی افتاد، فروغی، سیاست را رها کرد و به کارهای علمی پرداخت، هرچند همچنان تسلط بسیاری بر اوضاع داخلی ایران داشت. بهدنبال اشغال ایران در جنگ جهانی دوم در شهریور ۱۳۲۰، رضاشاه دوباره از فروغی برای نخستوزیری دعوت کرد و او را به سیاست بازگرداند.
سومین دورهٔ نخستوزیری، با استعفای رضاشاه از سلطنت آغاز شد که استعفانامه را فروغی نوشت و بهامضای شاه رساند. سلطنت، بهاصرار رضاشاه و با سفارش فروغی، به محمدرضاشاه رسید. فروغی نخستین نخستوزیر در دورهٔ محمدرضاشاه شد. او، از یک سو پیشنهاد مأموران متفقین از جمله ریدر بولارد، وزیرمختار بریتانیا بر تغییر رژیم را رد کرده بود، زیرا از نظر او، با بحرانهای پیچیده و فراوان آن زمان، شیرازه امور و تمامیت ارضی کشور با تغییر رژیم، فرومیپاشید.[5][6][7] از سوی دیگر، با برکناری رضاشاه در زمان اشغال ایران از سوی متفقین و انتقال قدرت به فرزندش، ایران به حامیان متفقین پیوست و خطرات احتمالی جنگ میان ایران و متفقین، مانند تجزیهٔ ایران از سوی متفقین برطرف شد.
فروغی نقش مهمی در تأسیس دانشگاه تهران داشت و پایهگذار و نخستین رئیسِ فرهنگستان ایران بود. او در پایهگذاری انجمن آثار ملی نیز نقش داشت و به تلاش برای نهادینه کردنِ پاسداری و نگهداری از آثار تاریخی ایران میپرداخت. فروغی همچنین چندین اثر مهم ادبی را تصحیح کرد که مشهورترین آنها، کلیات سعدی است. نخستین کتاب دربارهٔ فلسفه غرب، تحت عنوان سیر حکمت در اروپا نیز بهدست او نوشته شد. افزونبر اینها، فروغی چندین اثر دربارهٔ تاریخ، بهویژه تاریخ ایران باستان، اقتصاد و حقوق نوشت.[8][9][10]