محتسب
From Wikipedia, the free encyclopedia
مُحتَسِب مقامی در ساختار دولتهای اسلامی بود که در رأس نهاد حسبه قرار میگرفت.برآمدن منصب محتسب در اوایل دوران اسلامی تا حد زیادی نتیجه رشد شهر ها در سراسر امپراتوری اسلامی بود. نهاد حسبه در صدر اسلام برای اجرای امور حسبیه تأسیس شده بود و ابتدا کار آن فقط محدود به تنظیم بازار میشد اما در دوره اموی و عباسی دامنه فعالیتهای آن به تدریج گسترش یافته و تقریباً تمام امور مربوط به امر به معروف و نهی از منکر را دربر گرفته بود. محتسبان در کوچه و بازار تازیانه در دست میگشتهاند و بر معاملات نظارت داشته، مانع به کار بردن اوزان و مقادیر ناقص، تقلب در معاملات و نپرداختن قرض بودهاند.
محتسب علاوه بر امر به معروف و نهی از منکر که وظیفه اصلی وی بود بر کار اصناف و مشاغل مختلف هم نظارت داشت. اصناف مورد نظارت محتسب حتی شامل بالاترین مقامات شهر مانند قاضی نیز میشد. از شرایط دارا شدن این سمت آشنایی با احکام شرع و نیز دارا بودن پشتوانه سیاسی و اجتماعی بالا بود.[1]
وامبری مشاهدات عینیاش از محتسبان بخارا را چنین شرح دادهاست:
- هر شهر یک نفر رئیس دارد (نگهبان مذهب) که شلاقی چندرشته در دست گرفته، خیابانها و میدانهای عمومی شهر را سرکشی میکند و از عابران در بارهٔ دستورهای اسلامی سؤالاتی میکند … گاهی هم موقع فرارسیدن نماز، مردم را به ضرب شلاق به مساجد میفرستد.[2]