لوودوپا

لوودوپا (به انگلیسی: Levodopa) یا اِل‌دوپا، یک آمینو اسید است که به‌عنوان بخشی از بیولوژی طبیعی گیاهان، انسان‌ها و جانوران، تولید و مورد استفاده قرار می‌گیرد. انسان‌ها نیز مانند برخی از جانوران، لوودوپا را از طریق بیوسنتز اسید آمینهٔ اِل تیروزبن می‌سازد. لوودوپا پیش‌ماده تولید ناقلین عصبی چون دوپامین، نوراپی‌نفرین و همچنین آدرنالین است که همهٔ این انتقال‌دهنده‌ها با هم با عنوان کاتکول‌آمین‌ها شناخته می‌شوند. لوودوپا همچنین در آزادسازی فاکتورهای نوروتروفیک توسط مغز و دستگاه عصبی مرکزی دخالت دارد.^[1][2]

-اِل‌دوپا

داده‌های بالینی
رده‌بندی داروهای بارداری	AU: B3
روش مصرف دارو	خوراکی و تزریق وریدی
کد ATC	N04BA01
وضعیت قانونی
وضعیت قانونی	AU: فقط با نسخه (اس۴)
داده‌های فارماکوکینتیک
زیست فراهمی	۳۰٪
متابولیسم	Aromatic-L-amino-acid decarboxylase
نیمه‌عمر حذف	۰٫۷۵–۱٫۵ ساعت
دفع	توسط کلیه ۷۰–۸۰٪
شناسه‌ها
شمارهٔ سی‌ای‌اس	۵۹-۹۲-۷ Y
پاب‌کم CID	۶۰۴۷
IUPHAR/BPS	۳۶۳۹
دراگ‌بنک	DB01235 Y
کم‌اسپایدر	۵۸۲۴ Y
UNII	46627O600J
KEGG	D00059 Y
ChEBI	CHEBI:۱۵۷۶۵ Y
ChEMBL	ChEMBL۱۰۰۹ Y
CompTox Dashboard (EPA)	DTXSID9023209
ECHA InfoCard	100.000.405
داده‌های فیزیکی و شیمیایی
فرمول شیمیایی	C۹H۱۱N۱O۴
جرم مولی	197.19 g/mol g·mol−1
مدل سه بعدی (جی‌مول)	Interactive image
SMILES O=C(O)[C@@H](N)Cc1cc(O)c(O)cc1
InChI InChI=1S/C9H11NO4/c10-6(9(13)14)3-5-1-2-7(11)8(12)4-5/h1-2,4,6,11-12H,3,10H2,(H,13,14)/t6-/m0/s1 Y Key:WTDRDQBEARUVNC-LURJTMIESA-N Y
(صحت‌سنجی)

لوودوپا می‌تواند به شکل خالص خود تولید شده و به‌عنوان یک ماده روانگردان به فروش برسد. نام‌های تجاری این ماده عبارتند از Sinemet, Pharmacopa, Atamet, Stalevo, Madopar و همچنین Prolopa.^[3]

موارد مصرف

لوودوپا در درمان بیماری پارکینسون مصرف می‌شود. این دارو، کندی حرکات (برادی‌کینزی) و سختی عضلات (ریجیدیتی) بیماران پارکینسونی را بیشتر از رعشه (ترمور) بهبود می‌بخشد. لوودوپا به منظور افزایش غلظت دوپامین در درمان بیماری پارکینسون و بیماری سگاوا مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش درمانی برای نخستین بار توسط George Cotzias و همکارانش اثبات و اجرا شد که به پاس این کشف، برنده جایزه لاسکر نیز شدند.^[4][5]

دوپامین ماده‌ای است که نبود یا کمبود آن در مغز موجب بیماری پارکینسون می‌شود. بدن می‌تواند در عقده‌های مغز لوودوپا را به دوپامین تبدیل کند لذا بهبودی قابل توجهی در بیماران پارکینسونی انتظار می‌رود.

زمانی که لوودوپا وارد سیستم عصبی مرکزی می‌شود به‌وسیلهٔ آنزیم Aromatic L-amino acid decarboxylase به دوپامین تبدیل می‌شود. پیریدوکسال فسفات (ویتامین ب۶) یکی از کوفاکتور‌های مهم در این واکنش محسوب می‌شود در نتیجه گاهی همراه لوودوپا برای بیمار تجویز می‌شود.

علاوه بر سیستم عصبی مرکزی، لوودوپا در سیستم عصبی محیطی نیز به دوپامین تبدیل می‌شود. سیگنالینگ بیش از حد دوپامین در سیستم عصبی محیطی می‌تواند عوارض جانبی فراوانی داشته باشد. برای پیشگیری از دکربوکسیلاسیون دوپامین، این دارو اغلب به صورت ترکیب با سایر داروها مانند لوودوپابی (لودوپا + بنسرازید) و کاربی‌دوپا (لودوپا + کاربی دوپا) بیشتر به کار می‌رود که سرعت تبدیل لودوپا به دوپامین در بدن را کاهش می‌دهد و موجب می‌شود لوودوپای بیشتری از سد خونی مغز عبور کند. به زبانی دیگر، به‌طور معمول در کنار لوودوپا از مهارکنندهٔ دوپامین محیطی مثل کاربیدوپا (جهت ممانعت از تشکیل دوپامین در سیستم عصبی محیطی) استفاده می‌شود. عدم استفاده از این مهار کننده‌ها به حدی باعث عوارض جانبی لوودوپا می‌شود که در طول تاریخ عمل بسیاری سردرگمی شده بود.^[6][7]

همچنین ترکیب این دو دارو به عنوان یک درمان بالقوه برای سندرم پای بی‌قرار نیز مورد مطالعه قرار داده شد و مشاهده‌ای از کاهش علائم این بیماری دیده نشد.^[8]

پس از تجویز داروی لوودوپا، دو نوع پاسخ مشاهده می‌شود:

• یک پاسخ کوتاه، مدت که مربوط به نیمهٔ عمر داروست.
• پاسخ بلندمدت که مربوط به حداقل دو هفتهٔ بعدی است. در درمان پارکینسون این پاسخ معمولاً برای مراحل اولیه ب بیماری مشاهده می‌شود که مغز هنوز توانایی خود را در ذخیره دوپامین از دست نداده‌است.

نقش بیولوژیکی

لوودوپا از طریق بیوسنتز اسید آمینهٔ L-tyrosine ساخته می‌شود. دوپامین، نوراپی‌نفرین وآدرنالین از لوودوپا نشات گرفته‌اند که به‌طور کلی با عنوان کاتکول‌آمین‌ها شناخته می‌شوند.

اثرات جانبی

اثرات جانبی لوودوپا شامل:

• افت فشار خون به‌خصوص اگر دوز دارو بیش از حد بالا باشد.
• آریتمی (به ندرت)
• تهوع که اغلب با مصرف همراه مواد غذایی کاهش می‌یابد. اگرچه پروتئین باعث کاهش جذب دارو می‌شود و از آن‌جایی که لوودوپا یک اسید آمینه است در نتیجه پروتئین باعث مهار جذب داروی لوودوپا توسط بدن می‌شود.
• خونریزی گوارشی
• اختلال تنفس
• ریزش مو
• سردرگمی
• مشکلات عاطفی به خصوص اضطراب افزایش بیش از حد میل جنسی
• رؤیا دیدن زیاد یا بی‌خوابی
• توهم بینایی و هالوسه
• اثرات یادگیری؛ برخی از شواهد نشان می‌دهد که این دارو حافظه کاری را بهبود می‌بخشد در حالی که به سایر عملکردهای پیچیده‌تر خدشه وارد می‌کند.
• خواب‌آلودگی و تجربهٔ حمله خواب

عوارض جانبی داروی لوودوپا از سایر درمان‌های آنتی پارکینسونی مثل آنتی‌کولینرژیک‌ها کمتر است.

سایر اثرات جانبی مهم داروی لوودوپا در درمان بیماری پارکینسون عبارت‌اند از:

• • بدتر شدن عملکرد با کاهش اثر دارو
  • انجماد در هنگام حرکت
  • عدم تأثیر دوز دارو (مقاومت دارویی)
  • دیسکینزی
  • سندرم اختلال تنظیم دوپامین

معمولاً برای جلوگیری از این اثرات سعی می‌شود تا دوز لوودوپا تا حد ممکن کاهش پیدا کند.^[9]

تاریخچه

دانشمند سوئدی به نام آروید کارلسون در دههٔ ۱۹۵۰ نشان داد که با تزریق لوودوپا در حیوانات، علائم بیماری پارکینسون در آن‌ها به شدت کاهش یافت. در راستای این تحقیق، کارلسون جایزه نوبل فیزیولوژی یا پزشکی سال ۲۰۰۰ را دریافت کرد. در سال‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۶۱ فردی به نام اوله هورنیکیویچ به همراه همکارش Walther Birkmayer پس از این‌که متوجه کاهش چشمگیر میزان دوپامین در مغز بیماران پارکینسونی شد، مقاله‌ای در رابطه با تأثیر لوودوپا پس از تزریق وریدی در درمان بیماری پارکینسون را منتشر کرد. این دارو بعدها توسط George Cotzias برای مسمومیت‌های منگنز و درمان‌های پارکینسونی توسعه یافت. همچنین یک متخصص مغز و اعصاب به نام الیور ساکس در کتاب خود با عنوان بیداری‌ها (که همنام با فیلمی با همین عنوان است) این روش درمانی را به تفصیل شرح داد.

جایزه نوبل شیمی سال ۲۰۰۱ نیز به داروی لوودوپا مربوط بود. کمیته اهدای جایزهٔ نوبل ۱/۴ از جایزهٔ آن سال را به ویلیام نولز اهدا کردند که بر روی یک‌سری واکنش‌های شیمیایی خاص تمرکز کرده بود که در حالاتی نیز منجر به تولید لوودوپا می‌شد.^{[10][11][12][13][14][15]}

جستارهای وابسته

• پارکینسون
• دی-ای‌اوپی‌ای (Dextrodopa)
• L-DOPS
• متیل دوپا
• دوپامین
• Ciladopa
• سندرم نورولپتیک بدخیم
• ملانین

منابع

1. Citation; Lopez, VM; Decatur, CL; Stamer, WD; Lynch, RM; McKay, BS (2008). "L-DOPA is an endogenous ligand for OA1". PLoS Biol. 6 (9): e236. doi:10.1371/journal.pbio.0060236. PMC 2553842. PMID 18828673.
2. Hiroshima Y1, Miyamoto H; Nakamura, F; et al. (Jan 2014). "The protein Ocular albinism 1 is the orphan GPCR GPR143 and mediates depressor and bradycardic responses to DOPA in the nucleus tractus solitarii". Br J Pharmacol. 171 (2): 403–14. doi:10.1111/bph.12459. PMC 3904260.
3. Jürgen Martens, Kurt Günther, Maren Schickedanz: "Resolution of Optical Isomers by Thin-Layer Chromatography: Enantiomeric Purity of Methyldopa", Arch. Pharm. (Weinheim) 1986, 319, S.  572−574. (DOI:10.1002/ardp.19863190618)
4. Lasker Award 1969 Description, accessed April 1, 2013
5. Tanya Simuni and Howard Hurtig. "Levadopa: A Pharmacologic Miracle Four Decades Later", in Parkinson's Disease: Diagnosis and Clinical Management (Google eBook). Eds. Stewart A Factor and William J Weiner. Demos Medical Publishing, 2008
6. "Medicare D". Medicare. 2014. Retrieved 12 November 2015.
7. "Lodosyn", Drugs, nd, retrieved 12 November 2012
8. "L-dopa for RLS". Bandolier. 1 April 2007. Archived from the original on 3 September 2012. Retrieved 2008-10-16.
9. Merims D, Giladi N (2008). "Dopamine dysregulation syndrome, addiction and behavioral changes in Parkinson's disease". Parkinsonism Relat Disord. 14 (4): 273–280. doi:10.1016/j.parkreldis.2007.09.007. PMID 17988927.
10. EHRINGER H, HORNYKIEWICZ O (1960). "Distribution of noradrenaline and dopamine (3-hydroxytyramine) in the human brain and their behavior in diseases of the extrapyramidal system". Klin Wochenschr. 38: 1236–9. PMID 13726012.
11. BIRKMAYER W, HORNYKIEWICZ O (1961). "The L-3,4-dioxyphenylalanine (DOPA)-effect in Parkinson-akinesia". Wien Klin Wochenschr. 73: 787–8. PMID 13869404.
12. Cotzias, GC; Papavasiliou, PS; Gellene, R (1969). "L-dopa in parkinson's syndrome". The New England Journal of Medicine. 281 (5): 272–273. doi:10.1056/NEJM196907312810518. PMID 5791298. {{cite journal}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (help)
13. Knowles, William S. (1983). "Asymmetric hydrogenation". Accounts of Chemical Research. 16 (3): 106–112. doi:10.1021/ar00087a006.
14. "Synthetic scheme for total synthesis of DOPA, L- (Monsanto)". UW Madison, Department of Chemistry. Retrieved Sep 30, 2013.
15. Knowles, W. S. (March 1986). "Application of organometallic catalysis to the commercial production of L-DOPA". Journal of Chemical Education. 63 (3): 222. doi:10.1021/ed063p222.

• حشمتی، پونه (۱۳۸۷). فرهنگ داروهای ژنریک ایران.