نه تن در طول ۱۴ دوره رئیس‌جمهور ایران بوده‌اند. این مقام پس از سقوط نظام شاهنشاهی ایران و بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و بنیان‌گذاری نظام جمهوری اسلامی در ایران به‌وجود آمد و از ۱۳ آذر ۱۳۵۸ با تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران شکل قانونی به خود گرفت. رئیس‌جمهور از بین نامزدهای ریاست جمهوری توسط شورای نگهبان گزینش (تأیید یا ردّ صلاحیت) شده[۱] و راه یافتگان به مرحله بعدی برای یک دورهٔ چهار ساله توسط رأی مستقیم اکثریت مطلق مردم ایران برگزیده می‌شود و انتخاب مجدّد او تنها برای یک دورهٔ پیاپی دیگر امکان‌پذیر است.
بنا بر قانون اساسی، رئیس‌جمهوری ایران پس از رهبری دومین مقام سیاسی بلندپایهٔ کشور است و هیئت دولت و قوّهٔ مجریه (یکی از قوای سه‌گانهٔ ایران) تحت امر او قرار دارد و برخلاف سایر کشورها، رئیس کشور محسوب نمی‌شود. البته تا قبل از بازنگری قانون اساسی در سال ۱۳۶۸، مطابق اصل ۱۳۴ ریاست هیئت دولت با مقام نخست‌وزیر بود؛ بنابراین سه رئیس‌جمهور اوّل ایران (سید ابوالحسن بنی‌صدر، محمدعلی رجایی، سید علی خامنه‌ای) رئیس کابینه محسوب نمی‌شدند. رئیس‌جمهور همچنین به عنوان مجری قانون اساسی، رئیس شورای عالی امنیت ملی و رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز فعّالیّت می‌کند. تنها نخستین رئیس‌جمهور ایران (سید ابوالحسن بنی‌صدر) مقام فرماندهی کل نیروهای مسلّح را برعهده داشته است و پس از عزل و رد صلاحیت این وظیفه به رهبری سپرده شد، مابقی رؤسای جمهور حائز این مقام نبوده‌اند.
در صورتی که رئیس‌جمهور به دلایلی مانند مرگ، عزل، استعفا، غیبت یا بیماری توانایی انجام مسئولیّت‌های قانونی خود را نداشته باشد، معاون‌اوّل رئیس‌جمهور با موافقت رهبری وظایف او را موقتاً برعهده می‌گیرد و باید ظرف مدت ۵۰ روز شرایط انتخاب رئیس‌جمهور بعدی را از طریق انتخابات پیش از موعد فراهم نماید. تا پیش از بازنگری قانون اساسی (۱۳۶۸)، مسئولیّت جانشینی رئیس‌جمهور بر عهدهٔ شورای موقّت ریاست جمهوری بوده است.
سید ابوالحسن بنی‌صدر، نخستین متصدّی این سمت بود که از ۱۵ بهمن ۱۳۵۸ با تنفیذ حکم خود رسماً کارش را آغاز کرد. او تنها رئیس‌جمهوری بوده است که به دلیل عدم کفایت سیاسی توسط مجلس شورای اسلامی برکنار شده است. محمدعلی رجایی نیز تنها رئیس‌جمهوری بوده است که در حین خدمت ترور شده است. پس از هر دوی این مقاطع که رؤسای جمهور دوره کاری خود را به پایان نبردند، شورای موقّت وظایف آن‌ها را تا انتخاب رئیس‌جمهور بعدی برعهده گرفت. سید علی خامنه‌ای در سال ۱۳۶۰ پس محمدعلی رجایی سومین رئیس جمهور ایران شد که او هم نیز بعد از انتخاب شدن به عنوان رهبر توسط مجلس خبرگان رهبری در سال ۱۳۶۸، دورهٔ ریاست‌جمهوری خود را پیش از پایان آن واگذار کرد.
اکبر هاشمی رفسنجانی، سید محمد خاتمی، محمود احمدی‌نژاد و حسن روحانی به ترتیب چهارمین، پنجمین، ششمین و هفتمین رئیس جمهورهای ایران بودند که هر کدام ۸ سال در این مقام خدمت کردند. در سال ۱۴۰۰ پس از پایان دوره ریاست جمهوری حسن روحانی سید ابراهیم رئیسی به عنوان رئیس جمهور ایران انتخاب شد اما پیش از اتمام یک دوره کامل در سانحه سقوط بالگرد در ورزقان کشته شد و طی برگزاری انتخاباتی زود هنگام در سال ۱۴۰۳ مسعود پزشکیان جانشین وی شد.
| ردیف | رئیس‌جمهور | دوره | حزب | دولت | نخست‌وزیر [پانویس ۱] | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| آغاز [پانویس ۲] |
پایان | ||||||
| ۱ | سید ابوالحسن بنی‌صدر (۱۴۰۰–۱۳۱۲) |
 |
۱۵ بهمن ۱۳۵۸[۲] | ۱ تیر ۱۳۶۰[۳] | مستقل[۴] | ۱ (۱۳۵۸) |
محمّدعلی رجایی[۵] |
|
سید ابوالحسن بنی‌صدر با بیش از ۱۰٫۷ میلیون رأی (۷۶٪~) در انتخابات ۱۳۵۸ برنده و نخستین رئیس‌جمهور ایران شد. بنی‌صدر به اسلام‌گرایان چپ و ملی‌گرایان لیبرال گرایش داشت و در ابتدای کارش از حمایت رهبر انقلاب، روح‌الله خمینی برخوردار بود.[۶] دوران او همزمان با چالش‌های ابتدای انقلاب، گروگان‌گیری سفارت آمریکا و جنگ با عراق دچار عدم ثبات و مشکلات داخلی شد[۷] و او نهایتاً توسط مجلس شورای اسلامی (با ۱۷۷ رای موافق، ۱۲ ممتنع و ۱ مخالف) به دلیل «عدم کفایت سیاسی» از ریاست جمهوری برکنار شد و مخفیانه از کشور خارج شد. بنی‌صدر در ۱۷ مهر ۱۴۰۰ در سن ۸۸ سالگی بر اثر بیماری در پاریس درگذشت.[۸] | |||||||
| شورای موقت ریاست‌جمهوری[پانویس ۳] ۱ تیر ۱۳۶۰ – ۱۱ مرداد ۱۳۶۰ | |||||||
| ۲ | محمّدعلی رجایی (۱۳۶۰–۱۳۱۲) |
 |
۱۱ مرداد ۱۳۶۰[۹] | ۸ شهریور ۱۳۶۰[۱۰] | مستقل [پانویس ۴][۱۱][۱۲][۱۳] |
۲ (۱۳۶۰) |
محمّدجواد باهنر[۱۴] |
|
محمدعلی رجایی با بیش از ۱۳ میلیون رأی (۹۰٪~) پیروز انتخابات ۱۳۶۰ شد. رجایی مورد حمایت حزب جمهوری اسلامی بود و تنها پس از ۲۸ روز از آغاز ریاست جمهوری خود در بمب‌گذاری دفتر نخست‌وزیری توسط سازمان مجاهدین خلق ترور شد.[۱۵] | |||||||
| شورای موقت ریاست جمهوری[پانویس ۳] زیر نظر محمدرضا مهدوی کنی[۱۶] ۸ شهریور ۱۳۶۰–۱۷ مهر ۱۳۶۰ | |||||||
| ۳ | سیّد علی خامنه‌ای (–۱۳۱۸) |
.jpg) |
۱۷ مهر ۱۳۶۰[۱۷] | ۱۳ شهریور ۱۳۶۴ | حزب جمهوری اسلامی[۱۸] ↓ جامعه روحانیت مبارز[۱۹] |
۳ (۱۳۶۰) |
میرحسین موسوی[۲۰] |
| ۱۳ شهریور ۱۳۶۴[۲۱] | ۲۵ مرداد ۱۳۶۸[۲۲] | ۴ (۱۳۶۴) | |||||
|
سید علی خامنه‌ای با بیش از ۱۶ میلیون رأی (۹۵٬۰۱٪) در انتخابات ۱۳۶۰[۲۳][۲۴] و بار دیگر با بیش از ۱۲٬۲ میلیون رأی (۸۵٪~) در انتخابات ۱۳۶۴ برگزیده شد. در این دوران که با بخش عمدهٔ جنگ همزمان بود و جناح چپ جمهوری اسلامی قدرتمند بود، او از چهره‌های نسبتاً معتدل به‌شمار می‌رفت.[۲۵] با درگذشت روح‌الله خمینی و از تاریخ ۱۴ خرداد ۱۳۶۸، به رهبری برگزیده شد و مدتی کوتاه رسماً عهده‌دار هر دو مسئولیت بود. او ضمن واگذاری پیش از موعد ریاست جمهوری، از موسوی خواست تا تاریخ آغاز به کار دولت جدید به کار خود ادامه دهد.[۲۶] | |||||||
| ردیف | رئیس‌جمهور | آغاز | پایان | حزب | دولت | معاون اول | |
| ۴ | اکبر هاشمی رفسنجانی (۱۳۹۵–۱۳۱۳) |
 |
۲۵ مرداد ۱۳۶۸[۲۲] | ۱۲ مرداد ۱۳۷۲ | جامعه روحانیت مبارز[۲۷] | ۵ (۱۳۶۸) |
حسن حبیبی[۲۸] |
| ۱۲ مرداد ۱۳۷۲[۲۹] | ۱۲ مرداد ۱۳۷۶ | ۶ (۱۳۷۲) | |||||
|
اکبر هاشمی رفسنجانی با بیش از ۱۵٬۵ میلیون رأی (۹۴٬۵۱٪) در انتخابات ۱۳۶۸ و بار دوم با بیش از ۱۰٬۵ میلیون رأی (۶۳٪~) در انتخابات ۱۳۷۲ رئیس‌جمهور شد. در آغاز دوران ریاست جمهوری او، جنگ تازه پایان یافته‌بود و با انتخاب رهبر جدید، کشور وارد مرحلهٔ جدیدی شده‌بود. با بازنگری قانون اساسی پست نخست‌وزیری حذف شد، پس از آن جناح چپ افول کرد و با ایجاد تعادل با جناح راست، یک جناح میانه‌روی پراگماتیست برخاست. در این دوران که «دوران سازندگی» نام گرفت، مسئلهٔ اصلی کشور بازسازی پس از جنگ و توسعه اقتصادی بود. وی در ۱۹ دی ۱۳۹۵ بر اثر حمله قلبی درگذشت.[۳۰] | |||||||
| ۵ | سیّد محمّد خاتمی (–۱۳۲۲) |
 |
۱۲ مرداد ۱۳۷۶[۱۷] | ۱۱ مرداد ۱۳۸۰ | مجمع روحانیون مبارز[۳۱] | ۷ (۱۳۷۶) | |
| ۱۱ مرداد ۱۳۸۰[۱۷] | ۱۲ مرداد ۱۳۸۴ | ۸ (۱۳۸۰) |
محمدرضا عارف[۳۲] | ||||
|
سیّد محمّد خاتمی با بیش از ۲۰٬۱ میلیون رأی (۶۹٪~) در انتخابات ۱۳۷۶ و بار دوم با بیش از ۲۱٫۶ میلیون رأی (۷۷٪~) در انتخابات ۱۳۸۰ رئیس‌جمهور شد. با آغاز دورهٔ موسوم به «دولت اصلاحات» و «دوم خرداد»، گفتگوی تمدن‌ها و تنش‌زدایی در سیاست خارجی مطرح شد و در سیاست داخلی گسترش آزادی‌های مدنی در چهارچوب قانون اساسی مدنظر قرار گرفت.[۳۳] | |||||||
| ۶ | محمود احمدی‌نژاد (–۱۳۳۵) |
.jpg) |
۱۲ مرداد ۱۳۸۴[۳۴] | ۱۲ مرداد ۱۳۸۸ | جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی و جامعه اسلامی مهندسین و ائتلاف آبادگران ایران اسلامی [پانویس ۵][۳۵] |
۹ (۱۳۸۴) |
پرویز داوودی[۳۶] ۱۲ مرداد ۱۳۸۴–۲۶ تیر ۱۳۸۸ |
| اسفندیار رحیم مشایی ۲۶ تیر–۲ مرداد ۱۳۸۸ | |||||||
| بدون متصدّی ۲ مرداد–۲۲ شهریور ۱۳۸۸ | |||||||
| ۱۲ مرداد ۱۳۸۸[۳۹] | ۱۲ مرداد ۱۳۹۲ | ۱۰ (۱۳۸۸) | |||||
| محمدرضا رحیمی[۴۰] ۲۲ شهریور ۱۳۸۸–۱۲ مرداد ۱۳۹۲ | |||||||
|
محمود احمدی‌نژاد در مرحله دوم انتخابات ۱۳۸۴ با بیش از ۱۷٬۲ میلیون رأی (۶۲٪~) و در انتخابات ۱۳۸۸ با بیش از ۲۴٬۵ میلیون رأی (۶۳٪~) پیروز شد. | |||||||
| ۷ | حسن روحانی (–۱۳۲۷) |
 |
۱۲ مرداد ۱۳۹۲[۴۱] | ۱۲ مرداد ۱۳۹۶ | حزب اعتدال و توسعه[۴۲] و اصلاح‌طلبان[۴۳][پانویس ۷] |
۱۱ (۱۳۹۲) |
اسحاق جهانگیری[۴۴] |
| ۱۲ مرداد ۱۳۹۶ | ۱۲ مرداد ۱۴۰۰ | ۱۲
(۱۳۹۶) | |||||
|
حسن روحانی با بیش از ۱۸٬۶ میلیون رأی (۵۱٪~) در انتخابات ۱۳۹۲ پیروز شد و دولت خود را «دولت تدبیر و امید» نامید. همچنین در انتخابات ۱۳۹۶ با بیش از ۲۳ میلیون رأی و ۵۷٪ آراء برای بار دوم به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شد.[۴۵] حسن روحانی در حالی ریاست جمهوری را ترک کرد که عملکرد او و دولت‌اش به همراه عملکرد دیگر نهادهای نظام،[۴۶] ایران را در بحران اقتصادی گرفتار کرد و سطح نارضایتی جامعه به حدی رسید که منجر به وقوع دو اعتراض سراسری دی ۹۶ و آبان ۹۸ علیه کل نظام شد. در دوره دوم وی وقایع خروج آمریکا از برجام و اعمال دوباره تحریم‌ها علیه ایران و دنیاگیری کووید ۱۹ رخ داد که در تشدید بحران‌ها در دولت وی تأثیر بسیاری گذاشتند.[۴۷] همچنین بالاترین رکورد نرخ تورم ۶۰ سال اخیر ایران در دولت روحانی به ثبت رسید.[۴۸] | |||||||
| ۸ | سید ابراهیم رئیسی
(۱۴۰۳–۱۳۳۹) |
 |
۱۲ مرداد ۱۴۰۰ | ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۳[۴۹] | جامعه روحانیت مبارز | ۱۳
(۱۴۰۰) |
محمد مخبر[۵۰] |
| سید ابراهیم رئیسی با بیش از ۱۸ میلیون رأی (۶۲٪~) در انتخابات ۱۴۰۰ پیروز شد و دولت خود را «دولت مردمی، ایران قوی» نامید. او در ٣٠ اردیبهشت ١۴٠٣ در سانحه سقوط بالگرد ورزقان به همراه حسین امیرعبداللهیان «وزیر امور خارجه»، مالک رحمتی «استاندار آذربایجان شرقی» سید محمدعلی آل هاشم «نماینده ولی فقیه و امام جمعه تبریز» سید مهدی موسوی «فرمانده یگان حفاظت رئیس‌جمهور» سید محمدطاهر مصطفوی «خلبان» محسن دریانوش «کمک خلبان» بهروز قدیمی «مهندس پرواز» کشته شد.[۵۱] | |||||||
| پس از کشته‌شدن سید ابراهیم رئیسی در سانحه هوایی محمد مخبر معاون اول وی به مدت ۷۰ روز سرپرست ریاست جمهوری ایران شد. | |||||||
| ۹ | مسعود پزشکیان (-۱۳۳۳) |
_(cropped).jpg) |
۷ مرداد ۱۴۰۳[۵۲] | متصدی | جبهه اصلاحات ایران | ۱۴ | محمدرضا عارف |
|
پزشکیان در دور نخست انتخابات بیش از ۱۰٬۴۱۵ میلیون رای کسب کرد اما به‌دلیل اینکه نتوانست ۵۰٪ آرا را به خود اختصاص دهد، او و سعید جلیلی به دور دوم انتخابات رفتند. پزشکیان در مرحله دوم انتخابات که در ۱۵ تیر برگزار شد، رقیب سعید جلیلی بود و با کسب بیش از ۵۳ درصد آرا از کل آراء ماخوذه به‌عنوان نهمین رئیس‌جمهور ایران انتخاب شد. او در این دور ۱۶٫۳۸۴٫۴۰۳ رای کسب کرد. | |||||||
اعداد، سال خورشیدی را نشان می‌دهند:
- مقام نخست‌وزیری با بازنگری در قانون اساسی جمهوری اسلامی در سال ۱۳۶۸ برچیده شد.
- آغاز به کار رئیس‌جمهور ایران از تاریخ تنفیذ است.
- مطابق اصول ۱۳۰ و ۱۳۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی (در آن زمان) در صورت ناتوانی رئیس‌جمهور از ادارهٔ کشور، «شورای موقت ریاست جمهوری» متشکل از نخست‌وزیر، رئیس مجلس شورای اسلامی و رئیس دیوان عالی کشور اداره کشور را تا انتخاب رئیس‌جمهور جدید بر عهده می‌گیرند. مطابق قانون اساسی کنونی، با موافقت رهبر، معاون اول رئیس‌جمهور وظایف رئیس‌جمهور را بر عهده می‌گیرد.
- رجایی عضو حزب جمهوری اسلامی نبود، اما کاندیدای منتخب این حزب در انتخابات بود.
- در مرحلهٔ اول انتخابات ۱۳۸۴ هیچ‌یک از این سه حزب از احمدی‌نژاد حمایت نکردند. جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی از محمدباقر قالیباف و جامعهٔ اسلامی مهندسین از علی لاریجانی حمایت کرده و ائتلاف آبادگران ایران اسلامی از هیچ کاندیدایی حمایت نکرد.
- اسفندیار رحیم مشایی به دستور رهبر از سمت خود استعفا کرد.
- در انتخابات ۱۳۹۲، جامعه روحانیت مبارز از حسن روحانی حمایت نکرد اما وی کاندیدای برگزیدهٔ حزب اعتدال و توسعه و شورای هماهنگی اصلاح‌طلبان و مورد حمایت دو رئیس‌جمهور پیشین (اکبر هاشمی رفسنجانی و سید محمد خاتمی) بود.
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
