آثار منسوب به دوازده امام
کتابهای منسوب به دوازده امام / From Wikipedia, the free encyclopedia
آثار منسوب به امامان شیعه یکی از مسائلی است که در آثار مکتوب شیعه، به عنوان یک پدیده در قرن دوم و پس از آن در قرن سوم تلقی میشود. موضع تشیع در نگارش حدیث، موضعی مثبت بوده و همواره به این مسئله به منزله پایه تدوین حدیث نگریستهاست. در این راستا، کتبی به علی بن ابیطالب منسوب است که توسط پیامبر اسلام به وی انشاء شدهاست. بنابر روایتی از سیوطی، علی بن ابیطالب به نگارش احادیث و علیالخصوص با سند آن، توصیه میکرد. در همین راستا، وقتی دانشمندان از اختلاف اصحاب پیامبر دربارهٔ نگارش حدیث خبر میدادند، از علی بن ابیطالب و حسن مجتبی (دو امام اول شیعیان) به عنوان موافقان نگارش حدیث یاد کردهاند. جعفر صادق نیز از توصیه کنندگان به نگارش حدیث بود همین امر سبب شد تا شاگردانش در جلسات درس، به همراه لوح و قلم به ضبط احادیثش بپردازند.[1]
پدیده آثار منسوب به امامان شیعه همواره این سؤال را ایجاد کردهاست که آیا امامان شیعه برای شیعیان، آثاری مکتوب را به یادگار گذاشتهاند یا آنکه اساساً با تألیف اثر مکتوب توسط خودشان، مخالف بودند. در این میان، منابع شیعی و غیر شیعی همواره آثار متعددی را به امامان خویش منسوب میدانستند.[2] سید محسن امین، یکی از دلایل نبود منابع بیشتر از امامان شیعه را اختناق ناشی از حکومتهای بنی امیه و بنی عباس دانسته که سبب شده بود تا امامان شیعه به تقیه مجبور باشند و از بیان تمام حقایق، محروم شوند.[3] در یک تقسیم، آثار منسوب به امامان شیعه به دو دسته کلی آثار کامل و آثار ناقص تقسیم میشوند. آثار کامل، به آثاری گفته میشود که توسط نسخه کاملی از آن در دسترس باشد. در مقابل آثار ناقص، تنها بخش یا قسمت کوتاهی از آن در دیگر آثار منعکس شده یا به صورت مجزا، باقی ماندهاست. در این میان برخی از آثار نیز به طور کل از بین رفته و نسخهای از آن باقی نماندهاست.[4] در این راستا، عالمان امامیه، در تلاش برای شناسایی و یافتن کتب منسوب به امامان خویش بودهاند؛ از جمله این افراد میتوان به تتبع سید محسن امین در کتاب اعیان الشیعه، محمدرضا حسینی در کتاب تدوین السنة الشریفه، باقر شریف قرشی در کتب مربوط به تاریخ ائمه و سید علی شهرستانی در منع تدوین الحدیث اشاره کرد.[5]
با وجود آنکه برخی از محققان، آثاری را که به دست مولفانی غیر از امامان شیعه نگاشته شده باشد، به شرط استماع از امامان یا تخصص در نگارش، به عنوان آثار منسوب به امامان شیعه به حساب میآورند؛ اما در فهرست حاضر، تنها آثاری که در نسخهای از نسخ آن به امامان شیعه، منسوب باشد، پرداخته شدهاست.[6][7]