یکی از شهرستان‌های استان خراسان رضوی، ایران From Wikipedia, the free encyclopedia
شهرستان گُناباد جنوبی‌ترین شهرستان استان خراسان رضوی ایران است. گناباد از قدیمی‌ترین شهرهای ایران محسوب می‌شود. بر اساس شواهد تاریخی و طبیعی موجود اعم از قنات قصبه، قدمت این ناحیه به پیش از دوره هخامنشیان اشاره دارد.[2][3]
| شهرستان گناباد | |
|---|---|
 | |
 موقعیت در استان | |
| اطلاعات کلی | |
| کشور |  ایران |
| استان | خراسان رضوی |
| مرکز شهرستان | گناباد |
| سایر شهرها | گناباد، کاخک، بیدخت، روشناوند |
| بخش‌ها | مرکزی، کاخک |
| سال تأسیس | ۱۳۱۶ |
| نام‌های پیشین | نام‌های معرب و تحریف شده: جنابذ، کنابد، ینابد، غناباد، گنابد، گناپا |
| اداره | |
| فرماندار | رضا نصیری |
| حوزهٔ انتخابیه | گناباد و بجستان |
| مردم | |
| جمعیت | ۱۱۰٬۰۰۰ نفر |
| جغرافیای طبیعی | |
| مساحت | ۵۷۸۹[1] کیلومتر مربع |
| ارتفاع از سطح دریا | ۱۱۰۵ متر |
| داده‌های دیگر | |
| پیش‌شمارهٔ تلفن | ۰۵۱ |
| وبگاه | https://gonabad.khorasan.ir |
مرکز این شهرستان، شهر گناباد است. شهرستان گناباد بر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، تا قبل از جدا شدن بخش بجستان، بیش از ۱۱۰٬۰۰۰ نفر جمعیت داشته است.[4] بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰، این شهرستان ۸۰٬۷۸۳ نفر جمعیت دارد و دارای ۲ بخش و ۴ دهستان است.[5] جمعیت این شهرستان در سرشماری سال ۱۳۹۵ به ۸۸٫۷۵۳ نفر رسیده است. این جمعیت در قالب ۲۷۶۰۷ خانوار در این شهرستان سکونت دارند. در حال حاضر این شهرستان حدود ۸۸ هزار نفر جمعیت دارد.[6]
گناباد شهری دانشگاهی در استان خراسان و شمال شرق ایران است که اساتید و دانشجویان زیادی از شهرهای مختلف کشور در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی متعدد این شهرستان مشغول به تدریس و تحصیل هستند و مردم گناباد برای جایگاه دانشگاه، اساتید و دانشجویان احترام ویژه‌ای قائل هستند.[7]
شهرستان گناباد، جنوبی‌ترین شهرستان استان خراسان رضوی است. این شهرستان در طول شرقی ۴۶–۵۷ تا ۲۷–۵۹ و عرض شمالی ۰۳–۳۴ تا ۵۴–۳۴ قرار دارد.[8]
مساحت این شهرستان تا قبل از جدا شدن بجستان، ۹٬۵۸۴ کیلومتر مربع بوده است اما در حال حاضر مساحت آن ۵٬۷۸۹ کیلومتر مربع است. شهرستان گناباد به دلیل واقع شدن در مسیر ارتباطی خراسان رضوی با خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان دارای اهمیت خاصی است. این شهرستان از موقعیت مواصلاتی خوبی برخوردار است؛ زیرا راه‌های مواصلاتی مشهد به زابل و زاهدان (شرق ایران)، مشهد به کرمان و بندر عباس (جنوب ایران) و مشهد به یزد و اصفهان (مرکز ایران) از آن می‌گذرد. گناباد از سه منطقه جغرافیایی براکوه و منطقه دشت گناباد و پسکلوت تشکیل شده منطقه براکوه دارای آب و هوای کوهستانی زمستان‌های سرد و تابستان ملایم است. شهر گناباد، در فلات براکوه قرار دارد این شهر بر روی دشت هموار قرار داشته و با رشته کوه براکوه ۲۴ کیلومتر فاصله دارد، بلندترین قلهٔ براکوه کوه تیرماهی یا کوه زیبد نام دارد، از ارتفاع ۲۵۵۷ متری قلهٔ زیبد تا پسکلوت شهر گناباد شیب نسبتاً ملایمی وجود دارد. به‌طور کلی شهرستان گناباد در منطقهٔ اقلیم خشک و نیمه‌صحرایی حاشیه کویر قرار دارد. شهر گناباد تابستان‌های گرم‌تری نسبت به براکوه دهستان‌های کاخک و زیبد دارد و هوای آن مشابه پسکلوت می‌باشد تابستان‌ها هوا در شب ملایم است بالاترین درجه حرارت به ۵۰ درجه می‌رسد.[نیازمند منبع]
رشته کوه براکوه یا کوه دهستان زیبد مهم‌ترین رشته کوه شهرستان گناباد است. بخش کاخک و دهستان زیبد تماماً در دامنه براکوه قرار دارد مهم‌ترین بلندی شهرستان گناباد قله تیر ماهی است که در کوه زیبد قرار دارد.
کوه زیبد. براکوه دارای دیدنی‌های طبیعی فراوانی است منطقه حفاظت شده زیبد و هلالی دارای انواع حیوانات حیات وحش از جمله قوچ و بز کوهی و آهو است و گونه‌هایی از درختهای جنگلی قدیم از جمله انجیر کوهی - پسته کوهی - تاقوک - گزنه - سرو- شیب- و … وجود دارد گیاهان و بوته‌های هیزم از انواع مختلف و متنوع و گیاهان دارویی مانند شاتره - بیخ - زیره - خارانگبین ریواس - کومای و … وجود دارد. .[9] شهر گناباد با بسیاری از روستاهای پیرامون خود همچون مِند، خیبری، دلویی، بیلُند، بهاباد و حتی شهر بیدخت و شوراب در هم تنیده شده است و این نواحی نیز تحت پوشش سازمان تاکسی رانی شهرداری گناباد قرار دارند. شهر گنابد در دشت و فلات رشته کوه سیاه کوه یا رشته کوه کاخک واقع شده است. رشته کوه کاخک در منطقه گناباد بیشتر به براکوه و سیاه کوه و کوه تیرماهی زیبد معروف است. قنات‌های گناباد تقریباً همگی از دامنه براکوه ریشه می‌گیرد براکوه تمامی دهستان زیبد و بخش کاخک را در برمی گیرد که آب و هوای کوهستانی و سرد دارد و از دشت یا فلات گناباد سردتر است.[10]
دشت ریواس زیبد یکی از جذابیتهای ماه‌های اسفند و فروردین براکوه است که در شرق جاده دهستان زیبد قرار دارد.
در سال ۱۳۱۶ و بر اساس قانون تقسیمات کشوری مجلس شورای ملی، گناباد یکی از ۴۹ شهرستان ایران و یکی از ۷ شهرستان خراسان بزرگ بوده است.[11] در حال حاضر، تقسیمات کشوری شهرستان گناباد به صورت زیر می‌باشد:
روند تغییرات توزیع جمعیت در شهرستان گناباد به شکل متقارن بوده به گونه‌ای که روند رشد و کاهش توزیع جمعیت در سکونت گاه‌های شهری و روستایی تقریباً مشابه بوده است. طی سالیان متمادی، در سال‌های اخیر برای اولین بار نرخ شهرنشینی در شهرستان گناباد از نرخ روستانشینی آن پیشی گرفته است. در مجموع طی سال‌های مورد بررسی همواره نرخ روستانشینی با کاهش و شهرنشینی با افزایش مواجه بوده است.
نرخ با سوادی این شهرستان بیش از ۹۵٪ درصد می‌باشد.[نیازمند منبع]
| مردان | سن | زنان |
|---|---|---|
| ۶ | ۴ | |
| ۱۹ | ۱۹ | |
| ۸۵ | ۸۳ | |
| ۴۵۴ | ۳۳۶ | |
| ۵۰۵ | ۴۸۱ | |
| ۹۸۹ | ۱٬۰۲۹ | |
| ۸۲۵ | ۹۶۱ | |
| ۸۹۵ | ۱٬۱۹۲ | |
| ۸۵۳ | ۱٬۱۲۸ | |
| ۱٬۳۸۱ | ۱٬۵۵۴ | |
| ۱٬۸۵۷ | ۱٬۹۳۰ | |
| ۲٬۰۸۵ | ۱٬۹۵۸ | |
| ۲٬۶۳۱ | ۲٬۶۳۴ | |
| ۲٬۹۹۵ | ۲٬۷۷۵ | |
| ۳٬۲۵۰ | ۳٬۳۱۷ | |
| ۴٬۰۹۹ | ۳٬۸۶۹ | |
| ۴٬۰۳۳ | ۳٬۸۹۵ | |
| ۳٬۴۸۳ | ۳٬۳۸۲ | |
| ۳٬۳۷۲ | ۳٬۱۶۴ | |
| ۳٬۳۶۵ | ۳٬۱۸۸ | |
| ۳٬۴۰۹ | ۳٬۲۸۹ |
زبان و فرهنگ مردم شهرستان گناباد فرهنگ جنوب خراسان است و پیوندهای تاریخی و زبانی با خراسان بزرگ دارد. مردم شهرستان گناباد همگی پیرو مذهب شیعه دوازده‌امامی هستند و تعدادی از دراویش نعمت‌اللهی در شهر بیدخت ساکن هستند، آنها نیز شیعه مذهب می‌باشند. همچنین مقبره ۴ تن از قطب‌های این سلسله در آنجا قرار دارد و بسیاردیدنی است.[نیازمند منبع]
مردم شهرستان گناباد به زبان فارسی و با لهجه جنوب خراسانی که نزدیک به فارسی دری می‌باشد صحبت می‌کنند.[نیازمند منبع]
سرود ملی گناباد به خواستهٔ استاندار وقت در سال ۱۳۸۹ توسط ذبیح‌اله صابری سروده و با خوانندگی حمید حیدری و تنظیم نادر جوان به اجرا درآمد.[12][persian-alpha 1]
رقص‌های محلی در هر منطقه نشان دهنده فرهنگ مردم و روحیات مردم آن منطقه می‌باشد. در این شهرستان برخی از رقص‌ها انفرادی، برخی دو نفره و برخی دسته‌جمعی می‌باشد که اجرای برخی از آنها بسیار مشکل و سخت می‌باشد و احتیاج به تمرین و مهارت زیادی دارد. به‌طور کلی به رقص‌های انفرادی در قدیم خانم‌بازی می‌گفتند. رقص‌های دو نفره معمولاً چوب بازی می‌باشد و رقص‌های دسته‌جمعی که به رقص دوره معروف است به شکل خاص مربوط به خود انجام می‌گیرد که بسیار دیدنی است. . رقض محلی خراسانی «چکه» که با دهل وسورنا اجرا می‌شود نمونه عالی فرهنگ خراسانی است.[نیازمند منبع]
در میان انبوه آیین‌ها و سنن پارسی، شب چله نیز خودنمایی می‌کند. مراسم کفبیخ یا " کف زنی " مردم گناباد بخصوص اهالی دهستان زیبد و براکوه در شب‌های سرد و طولانی زمستان به ویژه شب چله بهانه‌ای است برای مهر ورزیدن و استحکام خانواده‌ها.[نیازمند منبع]
پایانه مسافربری شهرستان گناباد همه‌روزه به مقصد مشهد و تهران سرویس‌دهی دارد. شهرستان گناباد در مسیر کریدور شمال به جنوب (جاده سنتو) واقع شده است. همچنین این شهرستان در مسیر راه‌آهن در حال احداث مشهد به زاهدان واقع شده است. فرودگاه شهدای گناباد با وسعت ۳۸۰ هکتار با دو هزار و ۷۰۰ متر باند دارای عرض ۶۰ متر است و تا فرودگاه مشهد ۲۷۰ کیلومتر، تا فرودگاه سبزوار ۳۰۰ کیلومتر و تا فرودگاه بیرجند ۲۱۸ کیلومتر فاصله دارد و پس از راه‌اندازی، سومین فرودگاه خراسان رضوی بعد از مشهد و سبزوار بوده است. فرودگاه شهدای گمنام صبح پنج‌شنبه چهارم خرداد ۱۴۰۲ با پیگیری‌های محمد صفایی نماینده دلسوز مردم شریف گناباد و بجستان با به زمین نشستن هواپیمای حامل رئیس مجلس شورای اسلامی و وزیر راه و شهرسازی افتتاح شد.
از مهم‌ترین صنایع فعال شهرستان گناباد که سهم به سزایی در رشد صنعت و اشتغال جوانان این شهرستان ایفا نموده‌اند می‌توان به شرکت فرآورده‌های دی رگداز ایران(۱۳۶۴)، شرکت صنایع چینی تقدیس(۱۳۸۴) و شرکت تولیدی الیاف سیمرغ(۱۳۸۷) که هر سه در شهرک صنعتی گناباد واقع شده‌اند اشاره نمود. هم چنین صنایع تبدیلی و غذایی نگین گل شرق در زمینه تولید آرد والسی از سالیان دور جایگاه ویژه‌ای در صنعت شهرستان داشته است. علاوه بر این‌ها وجود پتانسیل‌های بیشمار معدنی به گسترش کارخانجات متعدد سنگ و مصالح ساختمانی در شهرک صنعتی انجامیده و نیز به دلیل تعداد فراوان دامداری‌ها و مرغداری‌ها شاهد کارحانجات خوراک دام و طیور و نیز صنایع لبنی و غذایی در شهرستان گناباد می‌باشیم.[نیازمند منبع]
از شهرک‌های مصوب سال ۱۳۶۸ هیئت وزیران به مساحت ۹۳ هکتار و در کیلومتر ۵ جاده گناباد - مشهد واقع شده است. در این شهرک تعداد ۶۱ فقره قرارداد در زمینه‌های مختلف کانی غیر فلزی، شیمیایی، برق والکترونیک، غذایی منعقد گردیده است که از این تعداد ۲۵ واحد به بهره‌برداری رسیده و ۶ واحد در حال ساخت وساز می‌باشد که از مهم‌ترین واحدهای فعال می‌توان به شرکت فرآورده‌های دیرگداز ایران، شرکت صنایع چینی تقدیس، شرکت تولیدی الیاف سیمرغ، شرکت طوس خاک، کاشی سنگ امید، مروارید وش و… نام برد.[نیازمند منبع]
امکانات شهرک: داشتن سند تفکیکی برای تمام قطعات ،۲ حلقه چاه، اجرای شبکه آب شرب و اجرای شبکه داخلی آب شرب شهرک، کابل ۲۰۰ زوج تلفن، آنتن(BTS)، فضای سبز مناسب، ساختمان اداری، اجرای شبکه ۲۰۰ کیلو ولت و روشنایی معابر و بلوار اصلی شهرک، آسفالت معابر اصلی وفرعی شهرک، شبکه گاز داخلی شهرک.[نیازمند منبع]
در کیلومتر ۹ جاده گناباد - روشناوند و به مساحت ۱۶۴ هکتار واقع شده که در حال حاضر ۱۵ واحد کوره آجرپزی در آن مشغول به فعالیت بوده و از نواحی صنعتی روستایی جهاد کشاورزی می‌باشد که در خرداد ماه ۱۳۸۴ به شرکت شهرک‌های صنعتی خراسان رضوی منتقل گردیده است و طرح توسعه آن به مساحت ۱۲۴ هکتار نیز طراحی شده است.[نیازمند منبع]
در کیلومتر ۱۵ جاده گناباد به کاخک به مساحت ۹۵ هکتار واقع شده و از سال ۱۳۸۶ عملیات اجرایی آن آغاز و در فاز اول ۵۰ هکتار آن در بلوک‌های مختلف و بیشتر با گرایش صنایع غذایی راه اندازی گردیده است.[13]
در شهرستان گناباد مراکز آموزش عالی زیر وجود دارد:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
