From Wikipedia, the free encyclopedia
زبانهای نیلوصحرایی یک خانواده پیشنهادی از زبانهای آفریقایی هستند که توسط حدود ۷۰ میلیون گویشگر در بخش‌های بالای رود شاری و نیل، شامل منطقهٔ تاریخی نوبه، در شمال جایی که دو شاخه رود نیل به هم می‌پیوندند صحبت می‌شوند. این زبان‌ها در ۱۷ کشور در بخش شمالی آفریقا از الجزایر تا بنین در غرب، از لیبی تا جمهوری دموکراتیک کنگو در مرکز و از مصر تا تانزانیا در شرق پراکنده هستند.
| نیلوصحرایی | |
|---|---|
| پراکنش: | مرکز، شمال و شرق آفریقا |
| تبار: | یکی از خانواده‌های زبانی جهان |
| زیرگروه‌ها: |
فور
باگا
کومان
کولیاک
کوناما
مابان
سودانی مرکزی
سودانی شرقی
کادو
؟ میمی-دی
|
| ایزو ۲–۶۳۹ / ۵ | ssa |
| گلاتولوگ | None |
 پراکندگی زبانهای نیلوصحرایی (به رنگ زرد) | |
همانطورکه از نام خط فاصله آن مشخص است، نیلو-صحرا خانواده ای از داخل آفریقا، از جمله حوضه بزرگ نیل و صحرای مرکزی صحرا است. هشت بخش تشکیل دهنده پیشنهادی آن (به استثنای کوناما ، کولیاک و سونگهای ) در کشورهای مدرن سودان و سودان جنوبی یافت می شود که رودخانه نیل از طریق آنها می گذرد.[1]
گونه های زبانهای نیلوصحرایی:
زبانهای برتا: در بخش کوچکی از مرز سودان و اتیوپی[2]
زبانهای باگا: در یک منطقه مرزی اتیوپی و اندکی در سودان[3]
زبانهای فور: در بخش‌های کوچکی از سودان و چاد[4]
زبانهای کومان: در دو بخش کوچک در مرز اتیوپی با سودان جنوبی و سودان[5][6]
زبانهای کولیاک: در بخش کوچکی در شمال شرقی اوگاندا[7]
زبانهای کوناما: در بخشی از اریتره و اندکی در مرز اتیوپی[8]
زبانهای مابان: در بخش‌هایی از چاد و مناطق مرزی کوچکی در سودان و جمهوری آفریقای مرکزی[9]
زبانهای صحرایی: در بخش‌هایی از چاد، نیجر، نیجریه و اندکی در سودان و کامرون[10]
زبانهای سغنایی: در بخش‌هایی از نیجر و مالی و بخش‌های کوچکی از نیجریه، الجزایر، بنین و بوریکنافاسو [11]
زبانهای سودان مرکزی: در بخش‌هایی از چاد، جمهوری آفریقای مرکزی، جمهوری دموکراتیک کنگو و بخش های کوچکی از سودان جنوبی، نیجریه، اوگاندا و کامرون[12][13]
زبانهای سودان شرقی: در سودان، اریتره، اتیوپی، کنیا، تانزانیا، اوگاندا و اندکی در مصر و چاد [14]
زبانهای کادو: در کوه‌های نوبا (Nuba) در سودان[15][16]
زبانهای میمی-دی: در بخش کوچکی از چاد[17]
زبانهای نیلو صحرایی در کشور های سودان، اتیوپی، چاد، سودان جنوبی، اوگاندا، اریتره، چاد، جمهوری آفریقای مرکزی، نیجر، نیجریه، کامرون، مالی، الجزایر، بنین، بوریکنافاسو، جمهوری دموکراتیک کنگو، کنیا، تانزانیا و مصر سخنور دارند.
البته شمار سخنوران این زبان در کشور هایی مانند مصر و الجزایر ، کامرون، بنین و بوریکنافاسو ناچیز است.
شاخه‌های نیلوصحرایی مطابق نظرات ژوزف گرینبرگ به شرح زیرند:
| نیلوصحرایی |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
نمونه واژگان اساسی در شاخه‌های مختلف نیلوصحرایی:
یادداشت: در خانه‌های دارای خط مورب، شکل مفرد پیش از آن و شکل جمع پس از آن است.
| زبان | چشم | گوش | بینی | دندان | زبان | دهان | خون | استخوان | درخت | آب | خوردن | نام |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| نیانیلی[18] | (k)ɔŋ, pl. (k)ɔɲ | yit̪ | (q)ume | kɛ-la(-c) | ŋa-lyɛp | (k)ʊt̪ʊk | käw | kɛ-ɛt, kɪ-yat | pi(-ʀ) | ɲam | ka-ʀin | |
| نیاجبل[19] | ed ~ er | si(di ~ gi) | ɲi-di | kala-d | udu | k-afa-d | (g-)am- | kaca | cii ~ kii | ɲam | (siigə, saag) | |
| تمین[20] | nɪ́ŋɪ̀nàʈ / kɛ̀ɛ́n | wénàʈ / kwèén | kɪ́mɪ́nʈɪ̀n / kɪkɪ́mɪ́nʈɪ́nɪ̀ | awɪ̀s / kɛ́ɛ̀ʔ | mɛ́nɖɪnyàʈ | íʈùk / k(w)úʈɪ̀n | mónɪ̀ʈ | àmɪ̀s / kɔ́maʔ | mɛ́rɛŋɪ̀s / mɛ́rɛŋ | múŋ | láma | kàlɪ́n, kàlɪ́ŋ |
| نیاداجو[21] | aŋune / aŋwe ~ aŋun | wunute / wunuge | mu-ne | ɲiɣte / ɲiɣke | ɲabire / ɲabirta | ikke / ikku | tamuke | ŋai / ŋayu | ewete / ewe | ma- | si- | ange / angu |
| کادوگلی (گویش تالا)[22] | ayyɛ / iyyɛ | naasɔ / isinɛ́ | ámb-/nigáŋg-árɔk | t̪- / iŋŋini | áŋdáɗuk / ni- | niinɔ / niginíínɔ | ariid̪ʊ | t̪iŋguba / kuba | ffa / nááfa | ɓiid̪i | oori | ɛɛrɛ / nigirɛɛnɛ |
| نیاسودانی شمال شرقی[23] | maɲ | ɲog-ul | em-u | ŋes-il | ŋal | ag-il ~ ag-ul | ug-er | kɛs-ɛr | koɲ-er- | mban | kal- / kamb- | (ŋ)ɛr-i |
| نارا[23] | no, nòò / no-ta, nóó-ta | tús / túsá | demmo, dəmmo, dàm̀mò, dòmmò | nɪ̀hɪ̀ / nɪ̀hɪ̀t-tá; nèʃɪ̀ / nèʃá | hàggà, àggà, ààdà, hàdà | aùlò / aùl-lá; àgúrá / àgúr-tà | kitto, kɪ̀tò | ketti, kəti, kátɪ́ / ketta, kátá | tüm, tûm; kè́l | emba, mbàà | kal, kál, kár | ade, ààdà |
| نیانوبی[23] | maaɲ, sg. miɲ-di | ugul(-e), sg. ugul-di | ? | ŋil, sg. ŋíl-di | ŋal, sg. ŋal-di | agil | ùg-er | kiser, sg. kisir-ti | koor, sg. koor-ti | es-ti | kal- | er-i |
| نیاتامی[23] | me-ti, pl. mVŋ | (ŋ)usu-ti (sg) | eme, sg. emi-ti (sg.) | ŋesi-t(i), pl. ŋes-oŋ | laat | auli | agi | kei-ti, pl. kei-ŋ | gaan; kiɲe(-ti) (?) | kal /kaal | ŋan- | (ŋ)aat, pl. (ŋ)ari-g |
| نیانیما[23] | a̍ŋV | ɲɔgɔr- | (o)mud̪- (?) | ŋil- | ? | ŋàl- | wule | amV | t̪uma | bɔ́ŋ | t̪a̍l- / ta̍m- | |
| نیاسورمی جنوب غربی[24] | kɛɓɛrɛ (pl.) | it̪t̪at | ʊŋɛtʃ (?) | ɲiggɪtta | ʌgʌʌt | (k)-ʊt̪t̪ʊk | ɓɪj- | ɛmmɛ | kɛɛt̪ | maam | ɗak- | ðara |
| نیاسورمی جنوب شرقی[24] | kabari | ɲabi (?) | giroŋ | ɲigidda (?) | kat | tuk- | ɲaɓa | giga (?) | kɛdo (?) | ma | sara | |
| نیاکولیاک[25] | ekw, pl. ekw=ẹk | beos, pl. beosẹk | nyab, pl. nyabẹk | ɛd-eɓ | ak, pl. akẹk | seh | ɔk | ad, pl. ad=is | kywɛh | yed, pl. yedẹk | ||
| شابو[26] | sɛ | k’iti | sonɑ | k’ɑu | hɑndɑ | kɑusɛ | dɑmo | emɑhɑ; egege | k’ɔnɑ | wɔ: | woŋgɑse | |
| اونگوتا[27] | ˈʔa:fa | ˈwo:wa | ˈsi:na (loan?) | ʔitiˈma | ʔɑdabo (loan?) | ˈʔi:fa | ˈmitʃa (loan?) | ˈhɑntʃa | ˈtʃa:hawa | ʔeˈdʒak | ˈmiʃa | |
| نیاباگیریمی[28] | kamɔ; kamu; kama | imbi; EmbE; mbili; mbElE; imbil-; EmbEl- | Samɔ; Samu; Somu; kanu; kunu; kVnV | kanga; nganga | unɖɛ(C-) | tara | manga; masu; mVsV; nɖuma | Kinga; Kunga; Kingo | kaga | mEnE; mAnɛ; mani | OɲO; ɔɲɔ; VɲV | iɭi; ʈV |
| نیامانگبتو[29] | mʷɔ̀ | bɪ́ | amɔ̀ | kɪ́ | kàɖrà | tí(kpɔ̀) | álí | kpɔ̀ | kɪ́rɪ́ɛ̀ | gʷò | láɲɔ̀ | kɛ̀lʊ̀ |
| مانگبوتو[30] | owékékí | ubí | tongi | usɛ́ | kedrú | utí | koto | ikpi | okpá | uwɛ | ano | aɓé |
| باله[30] | ɲɔ̌ | bí | ndǔ̱tú̱ | kú | da | tso | zú | kpa | tsú | cû | wyɔ | ngbá / nzú |
| اندرو[30] | nikpɔ́ | ɓi(na) | ondǐ̹tsǔ̹ | ku | da | tsu | âzû | kpá | ítsú | ǐɗá | ɲú | óvôná |
| معدی (اوگاندا)[31] | mī | bí | ɔ̀mvɔ̄ | sí | lɛ̀ɖá | ti | àrɪ́ | hʷa | kʷɛ | èyí | ɲā | rú |
| بیری[32] | mɛ́; mʊ́ | nvö; nvu | ímɔ̀; ámɔ̀ | sì | ìnɖrɔ́; ìnɖrá | tyi(di) | ɔ́tɔ́ | kpɔ | kpi; kpɪ | wu | ɔnyo | iri |
| کرش[33] | mumu | mbímbi | uŋú | ʃɛ́ʃɛ̀ | ndjindja | - | srama | kpɔkpɔ́ | kpikpi | ùyù | ɔ́ʃɔ́ | díri |
| دونگو[33] | mómu | mbimbi | ʔɔŋu | cẹ̀cẹ̀ | ndjándja | - | ọọs | kpọkpŏ | kpikpi | ùyù | l-ọc(ic) | díri |
| آجا[33] | iɲi | mimbi | múmú | uku | ndindyi | - | usa | gbäbí | cící | ɓaɓa | aɲ | kiri |
| کوناما[34] | wà | ùkùˈnà | bòbòˈnà | mà | ŋèeˈlà | ùˈdà | kòkòˈbà | sàŋˈgà | èˈlà | bìˈà | ˈìŋ(à) | ˈkíidà |
| برتا[35] | aře | iile | amúŋ | ndu-fuudí | hala | n'du | k’aβa | k’aara | s’ís’ía | fɪ'ri | θɪ́ŋa | huu (= foot) |
| گوموز شمالی[36] | kʼwácá | tsʼéa | ííta | kʼósa | kʼótʼá | sa | maχá | ʒákwá | ɟá | aja | sá | tsʼéa |
| نیانیاکومی[37] | D̪E | cʼɛ | ʃʊnʃ | ʃE | lEtʼ̪a | tʼ̪wa | sʼámá; bàs | ʃUImakʼ | cwálá | jiɗE | ʃa; kʼama | D̪uga |
| گوله[38] | yan | ĭgŭn | fufŭn | ŏdāīān | wāīdjo | wŏt | āī | |||||
| گوله[39] | yan | igă̄n | fufan | adad ayan | ĭten | ai | ||||||
| آمدانگ (کوچانه)[40] | ni | dili, kiliŋgɛ | gʊrnɑ | kɑlkɑ | dɔl: | sɪˈmi | tʃo: | dʊrtu | sɔŋ | sunu | zɑm | tʃuluk |
| مابا[41] | kàʃì-k/-ñi | koi-k | boiñ | sati-k | delmi-k | kan-a/-tu | àríi | kàñjí-k | soŋgo-k | inji | añ | mílí-i/-síi |
| میمی ریکورس[42] | dyo | feɾ | fir | ɲain | ɲyo | su | engi | ɲyam | ||||
| کانوری[43] | shîm | sə́mò | kə́nzà | tímì; shélì | tə́làm | cî | bû | shíllà | kə̀ská | njî | bù | cû |
| زاگاوا[44][45] | í | kέbέ | síná | màrgi: | tàmsi: | áá | ógú | úrú | bɛ̀gìdi: | bí | sε:gì | tír |
| دندی[46] | mò | háŋŋá | nínè | hínydyè | dɛ́llɛ̀ | méè | kpííʀì | bíʀí | túúʀì | hàʀí | ŋwáà | máà |
| تاداکساهاک[47] | mó | haŋgá | t-í-nʒar | ée-ʃan | íilǝs | míya | kud-én | biidí | tugúdu | aryén | ŋá | mân |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
