زبانهای آسترونزیایی یکی از خانوادههای زبانی در جهان هستند که در ناحیه دریایی جنوب شرق آسیا، ماداگاسکار، جزایر اقیانوس آرام، تایوان (توسط بومیان تایوان) و قاره آسیا گویش میشوند.[2]آنها توسط حدود ۳۸۶ میلیون نفر (۴٫۹٪ از جمعیت جهان) تکلم میشوند و پنجمین خانواده بزرگ جهان از نظر شمار سخنگویان هستند. زبانهای بزرگ آسترونزیایی شامل مالایی (اندونزیایی و مالزیایی)، جاوهای و تاگالوگ (فیلیپینی) هستند. مطابق برآوردها این خانواده دارای ۱٬۲۵۷ زبان است که از این نظر نیز رتبه دوم را در جهان دارد.[3]
زبانهای آسترونزیایی | |
---|---|
اقوام: | مردمان آسترونزیایی |
پراکنش: | شبهجزیره مالایا، ناحیه دریایی جنوب شرق آسیا، ماداگاسکار و بخشهایی از هندوچین، اقیانوسیه، جزیره ایستر و تایوان |
تبار: | یکی از خانوادههای زبانی ابتدایی جهان |
نیا: | Proto-Austronesian |
زیرگروهها: |
Rukai
Tsouic
Puyuma
Northwest Formosan
Western Plains
Atayalic
East Formosan
Bunun
پایوانی
|
ایزو ۲–۶۳۹ / ۵ | map |
گلاتولوگ | aust1307[1] |
پراکندگی زبانهای آسترونزیایی |
محدودهٔ پراکنش این زبانها جزیرههای جنوب شرق آسیا و اقیانوس آرام است. چند زبان از این خانواده نیز در قاره آسیا گویشور دارد. یک زبان تکافتاده نیز از این خانواده به قاره آفریقا رسیدهاست. این زبان، یعنی زبان مالاگاسی در کشور ماداگاسکار صحبت میشود. بیشتر زبانهای این خانواده شمار کمی گویشور دارند ولی چند زبان اصلی استرونزیایی هم هستند که دهها میلیون متکلم دارند. معنی نام آسترونزیا در زبان لاتین، «جزایر جنوبی» است.
پیشینه
شواهد باستانشناسی نشان دهنده ارتباط فناورانه بین فرهنگهای متنوع کشاورزی «جنوب» به معنی جنوب شرقی آسیا و ملانزی با مکانهایی است که با عنوان بخشهایی از سرزمین اصلی چین شناخته میشوند. در حالی که ترکیبی از شواهد باستانشناسی و زبانی نشان میدهد که «شمال» منشأ خانوادههای زبانی آسترونزیایی است که شامل سرزمین اصلی چین و تایوان میشود.
قبل از گسترشهای قلمرو به سمت جنوب که توسط ویتنامیها صور گرفت، خلیج تونکین در جنوب چین مسکن بومیان آسترانزیایی بود. گسترش فرهنگ چینی منجر به چینی کردن جمعیتهای آسترونزیایی از کارهای بعدی در سرزمین اصلی چین بود.[4]
جایگزینهایی برای این مدل پراکندگی وجود دارد که بیان میدارند که منشأ زبانهای آسترونزیایی در آسیای مرکزی یا آسیای جنوب شرقی است.[5][6][7][8]
مهاجرت و پراکندگی
تجزیه و تحلیل ژنوم کشت نارگیل (Cocos nucifera) شواهدی مبنی بر چگونگی مهاجرت و پراکندگی مردمان آسترونزیایی ارائه میدهد. این مردم ممکن است حتی از سمت شرق تا آمریکا هم رفته باشند.[9]
مدل «حرکت از تایوان»
یک دیدگاه دربارهٔ ریشه مردمان آسترونزیایی زبان این است که از تایوان در حدود ۱۰٬۰۰۰– ۶۰۰۰ سال قبل از میلاد شروع به مهاجرت به مناطق مختلف اقیانوسی کردهاند.[10][4]
مدل حرکت از ساندالند
ناحیه ساندالند طی تحقیقات دیگری به عنوان منشأ و محل آغاز گسترش و حرکت مردمان آسترونزی معرفی شدهاست.[7]
دستهبندی
ساختار داخلی زبانهای آسترونزیایی پیچیدهاست. این خانواده از بسیاری زبان مشابه و نزدیک به هم با شمار بالایی زنجیره گویشی تشکیل شدهاست که شناخت مرزهای بین شاخهها را دشوار میکند. اولین گام مهم به سوی گروهبندی معرفی زیرگروه اقیانوسیهای توسط دمپولف بود (که او آن را ملانزیایی مینامد).[11] موقعیت ویژه زبانهای تایوان برای اولین بار توسط آندره ژرژ هادریکورت (۱۹۶۵) شناخته شد که زبانهای آسترونزیایی را به سه زیر گروه تقسیم کرد: آسترونزیایی شمالی (= فرمزی)، آسترونزیایی شرقی (= اقیانوسیهای) و آسترونزیایی غربی (تمام زبانهای باقیمانده).
متعاقباً، موقعیت زبانهای فرمزی به عنوان باستانیترین گروه زبانهای آسترونزیایی توسط اتو کریستین دال (۱۹۷۳) به رسمیت شناخته شد و به دنبال آن پیشنهادهایی از پژوهشگران دیگری ارائه شد که زبانهای فرمزی در واقع بیش از یک گروه درجه اول آسترونزیایی هستند. رابرت بلوست (۱۹۷۷) برای نخستین بار مدلی را ارائه داد که در حال حاضر تقریباً توسط همه پژوهشگران این رشته پذیرفته شدهاست. این مدل دارای چند زیر گروه درجه یک در تایوان و یک شاخه درجه یک به نام مالایو-پلینزیایی شامل تمام زبانهای آسترونزیایی خارج از تایوان است.
نوشتار
امروزه بیشتر زبانهای آسترونزیایی به خط لاتین مینویسند. خطوط غیرلاتین پرکاربرد شامل خط براهمی (الفبای کاوی و چامی) و خط عربی (الفبای جاوی و پگون) هستند. از خط بریل نیز در فیلیپینی، مالزیایی، اندونزیایی، تولای، موتو، مائوری، ساموآیی، مالاگاسی و بسیاری زبان آسترونزیایی دیگر استفاده میشود.
مقایسه واژگان
در زیر ۱۳ واژه از زبانهای آسترونزیایی برای مقایسه ارائه شدهاست که در تایوان، فیلیپین، جزایر ماریانا، اندونزی، مالزی، چامپا (در تایلند، کامبوج و ویتنام)، تیمور شرقی، پاپوآ، نیوزیلند، هاوایی، ماداگاسکار، بورنئو، کیریباتی و تووالو گویش میشوند.
فارسی | یک | دو | سه | چهار | فرد | خانه | سگ | راه | روز | نو | ما | چه؟ | آتش |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
نیاآسترونزیایی | *əsa, *isa | *duSa | *təlu | *əpat | *Cau | *balay, *Rumaq | *asu | *zalan | *qaləjaw, *waRi | *baqəRu | *kita, *kami | *anu, *apa | *Sapuy |
تتومی | ida | rua | tolu | haat | ema | uma | asu | dalan | loron | foun | ita | saida | ahi |
آمیس | cecay | tosa | tolo | sepat | tamdaw | luma | wacu | lalan | cidal | faroh | kita | uman | namal |
پویوما | sa | dua | telu | pat | taw | rumah | soan | dalan | wari | vekar | mi | amanai | apue, asi |
تاگالوگ | isa
ᜁᜐ |
dalawa
ᜇᜎᜏ |
tatlo
ᜆᜆ᜔ᜎᜓ |
apat
ᜀᜉᜆ᜔ |
tao
ᜆᜂ |
bahay
ᜊᜑᜌ᜔ |
aso
ᜀᜐᜓ |
daan
ᜇᜀᜈ᜔ |
araw
ᜀᜇᜏ᜔ |
bago
ᜊᜄᜓ |
tayo / kami
ᜆᜌᜓ / ᜃᜋᜒ |
ano
ᜀᜈᜓ |
apoy
ᜀᜉᜓᜌ᜔ |
بیکول | sarô
ᜐᜇᜓ |
duwá
ᜇᜓᜏ |
tuló
ᜆᜓᜎᜓ |
apat
ᜀᜉᜆ᜔ |
táwo
ᜆᜏᜓ |
harong
ᜑᜇᜓᜅ᜔ |
áyam
ᜀᜌᜋ᜔ |
dálan
ᜇᜎᜈ᜔ |
aldaw
ᜀᜎ᜔ᜇᜏ᜔ |
bâgo
ᜊᜄᜓ |
kitá
ᜃᜒᜆ |
anó
ᜀᜈᜓ |
kalayó
ᜃᜎᜌᜓ |
رینکونادا بیکول | əsad
ᜁᜐᜇ᜔ |
darwā
ᜇᜇ᜔ᜏ |
tolō
ᜆᜓᜎᜓ |
əpat
ᜁᜉᜆ᜔ |
tawō
ᜆᜏᜓ |
baləy
ᜊᜎᜒᜌ᜔ |
ayam
ᜀᜌᜋ᜔ |
raran
ᜇᜇᜈ᜔ |
aldəw
ᜀᜎ᜔ᜇᜏ᜔ |
bāgo
ᜊᜄ᜔ |
kitā
ᜃᜒᜆ |
onō
ᜂᜈᜓ |
kalayō
ᜃᜎᜌᜓ |
وینارایی | usa | duha | tulo | upat | tawo | balay | ayam, ido |
dalan | adlaw | bag-o | kita | anu | kalayo |
سبوانو | usa, isa |
duha | tulo | upat | tawo | balay | iro | dalan | adlaw | bag-o | kita | unsa | kalayo |
هیلیگاینون | isa | duha | tatlo | apat | tawo | balay | ido | dalan | adlaw | bag-o | kita | ano | kalayo |
آکلانی | isaea, sambilog |
daywa | tatlo | ap-at | tawo | baeay | ayam | daean | adlaw | bag-o | kita | ano | kaeayo |
کینارای-آ | (i)sara | darwa | tatlo | apat | tawo | balay | ayam | dalan | adlaw | bag-o | kita | ano | kalayo |
تائوسونگ | hambuuk | duwa | tu | upat | tau | bay | iru' | dan | adlaw | ba-gu | kitaniyu | unu | kayu |
مارانائو | isa | dowa | t'lo | phat | taw | walay | aso | lalan | gawi'e | bago | tano | tonaa | apoy |
کاپامپانگان | métung | adwá | atlú | ápat | táu | balé | ásu | dálan | aldó | báyu | íkatamu | nánu | apî |
پانگاسینانی | sakey | dua, duara |
talo, talora |
apat, apatira |
too | abong | aso | dalan | ageo | balo | sikatayo | anto | pool |
ایلوکانو | maysa | dua | tallo | uppat | tao | balay | aso | dalan | aldaw | baro | datayo | ania | apoy |
ایواتان | asa | dadowa | tatdo | apat | tao | vahay | chito | rarahan | araw | va-yo | yaten | ango | apoy |
ایبانگ | tadday | dua | tallu | appa' | tolay | balay | kitu | dalan | aggaw | bagu | sittam | anni | afi |
یوگاد | tata | addu | tallu | appat | tolay | binalay | atu | daddaman | agaw | bagu | sikitam | gani | afuy |
گادانگ | antet | addwa | tallo | appat | tolay | balay | atu | dallan | aw | bawu | ikkanetam | sanenay | afuy |
تبولی | sotu | lewu | tlu | fat | tau | gunu | ohu | lan | kdaw | lomi | tekuy | tedu | ofih |
لونگ باوانگ | eceh | dueh | teluh | epat | lemulun/lun | ruma' | uko' | dalan | eco | beruh | teu | enun | apui |
مالایی | sa/se, satu, suatu |
dua | tiga[نیازمند منبع] | empat | orang | rumah, balai |
anjing | jalan | hari | baru | kita, kami | apa, anu |
api |
کاوی | esa, eka |
rwa, dwi |
tĕlu, tri |
pat, catur[12] |
wwang | umah | asu | dalan | dina | hañar, añar[13] | kami[14] | apa, aparan |
apuy, agni |
جاوهای | siji, setunggal |
loro, kalih |
tĕlu, tiga[15] |
papat, sekawan |
uwong, tiyang, priyantun[15] |
omah, griya, dalem[15] |
asu, sĕgawon |
dalan, gili[15] |
dina, dinten[15] |
anyar, énggal[15] |
awaké dhéwé, kula panjenengan[15] |
apa, punapa[15] |
gĕni, latu, brama[15] |
سوندایی | hiji | dua | tilu | opat | urang | imah | anjing | jalan | poe | anyar, enggal |
arurang | naon | seuneu |
آچهای | sa | duwa | lhèë | peuët | ureuëng | rumoh, balè, seuëng |
asèë | röt | uroë | barô | (geu)tanyoë | peuë | apui |
مینانگکابائو | ciek | duo | tigo | ampek | urang | rumah | anjiang | labuah, jalan |
hari | baru | awak | apo | api |
رجانگ | do | duai | tlau | pat | tun | umêak | kuyuk | dalên | bilai | blau | itê | jano, gen, inê |
opoi |
لامپونگی | sai | khua | telu | pak | jelema | lamban | kaci | ranlaya | khani | baru | kham | api | apui |
باسایوگی | se'di | dua | tellu | eppa' | tau | bola | asu | laleng | esso | baru | idi' | aga | api |
تمویی | satuk | duak | tigak | empat | uwang, eang |
gumah, umah |
anying, koyok |
jalan | aik, haik |
bahauk | kitak | apak | apik |
توبا باتاک | sada | dua | tolu | opat | halak | jabu | biang | dalan | ari | baru | hita | aha | api |
کلانتان-پاتانی | so | duwo | tigo | pak | oghe | ghumoh, dumoh |
anjing | jale | aghi | baghu | kito | gapo | api |
چامورو | håcha, maisa |
hugua | tulu | fatfat | taotao/tautau | guma' | ga'lågu[16] | chålan | ha'åni | nuebu[17] | hita | håfa | guåfi |
موتو | ta, tamona |
rua | toi | hani | tau | ruma | sisia | dala | dina | matamata | ita, ai |
dahaka | lahi |
مائوری | tahi | rua | toru | whā | tangata | whare | kurī | ara | rā | hou | tāua, tātou/tātau māua, mātou/mātau |
aha | ahi |
کیریباسی | teuna | uoua | tenua | aua | aomata | uma, bata, auti (از خانه) |
kamea, kiri |
kawai | bong | bou | ti | tera, -ra (پسوند) |
ai |
تووالویی | tasi | lua | tolu | fá | toko | fale | kuli | ala, tuu |
aso | fou | tāua | a | afi |
هاوایی | kahi | lua | kolu | hā | kanaka | hale | 'īlio | ala | ao | hou | kākou | aha | ahi |
بانجاری | asa | duwa | talu | ampat | urang | rūmah | hadupan | heko | hǎri | hanyar | kami | apa | api |
مالاگاسی | isa | roa | telo | efatra | olona | trano | alika | lalana | andro | vaovao | isika | inona | afo |
دوسون | iso | duo | tolu | apat | tulun | walai, lamin |
tasu | ralan | tadau | wagu | tokou | onu/nu | tapui |
کادازان | iso | duvo | tohu | apat | tuhun | hamin | tasu | lahan | tadau | vagu | tokou | onu, nunu |
tapui |
رونگوس | iso | duvo | tolu, tolzu |
apat | tulun, tulzun |
valai, valzai |
tasu | dalan | tadau | vagu | tokou | nunu | tapui, apui |
تامبانو | ido | duo | tolu | opat | lobuw | waloi | asu | ralan | runat | wagu | toko | onu | apui |
ایبان | satu, sa, siti, sigi |
dua | tiga | empat | orang, urang |
rumah | ukui, uduk |
jalai | hari | baru | kitai | nama | api |
مالایی ساراواک | satu, sigek |
dua | tiga | empat | orang | rumah | asuk | jalan | ari | baru | kita | apa | api |
ترنگانو | se | duwe | tige | pak | oghang | ghumoh, dumoh |
anjing | jalang | aghi | baghu | kite | mende, ape, gape, nape |
api |
کانایاتن | sa | dua | talu | ampat | urakng | rumah | asu' | jalatn | ari | baru | kami', diri' |
ahe | api |
جستارهای وابسته
منابع
پیوند به بیرون
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.