داستان روان‌شناختی

در ادبیات، داستان روان‌شناختی یا داستان روان‌شناسی (به انگلیسی: psychological fiction) که با نام واقع‌گرایی روان‌شناختی (به انگلیسی: psychological realism) هم شناخته می‌شود، یک ژانر (سبک) داستان گویی است که بر کشف ویژگی‌های معنوی، عاطفی و ذهنی شخصیت‌ها تأکید دارد. این نوع شیوه روایت، دلایل رفتارهای شخصیت‌ها را بررسی می‌کند و با استفاده از آن، پی‌رنگ را پیش می‌برد و داستان را توضیح می‌دهد.^[1] در داستان روان‌شناختی معمولاً با استفاده از شیوه‌های روایت مانند جریان سیال ذهن و فلش‌بک، سعی می‌کند تا حالات روانی شخصیت را کشف و توضیح دهد.^[2]

آثار اولیه

خورخه لوئیس بورخس، داستان گنجی نوشته موراساکی شیکیبو در قرن ۱۱ در ژاپن را یک رمان روان‌شناختی در نظر می‌گیرد.^[3] در غرب، ریشه‌های رمان روان شناختی را می‌توان در کتاب Elegia di Madonna Fiammetta نوشته جووانی بوکاچو در سال ۱۳۴۴ میلادی جستجو کرد که قبل از به کار بردن اصطلاح روان‌شناسی بود.

گفته می‌شود که اولین ظهور رمان روان شناختی به عنوان یک ژانر با رمان احساسی آغاز شد که کتاب پاملا، یا پاداش پاکدامنی نوشته ساموئل ریچاردسون نمونه بارز آن است.

در ادبیات فرانسوی، کتاب سرخ و سیاه نوشته استاندال و کتاب شاهزاده خانم کِلِو (La Princesse de Clèves) نوشته مادام دو لا فایت، پیش‌درآمد اولیه رمان روان شناختی محسوب می‌شوند.^[4] بر اساس منبع دانشنامه رمان، آغاز رمان روان‌شناختی مدرن، عمدتاً در آثار برنده جایزه نوبل کنوت هامسون - به ویژه آثار گرسنگی (۱۸۹۰)، رازها (۱۸۹۲)، پان (۱۸۹۴) و ویکتوریا (۱۸۹۸) سرچشمه گرفت.^[5]

آثار قابل توجه

یکی از بزرگترین نویسندگان این ژانر فیودور داستایفسکی بود. رمان‌های او شدیداً نحوه عملکرد شخصیت‌ها در شرایط واقعی و ارزش آنها را روانکاری می‌کرد که در مهم‌ترین آثار او برادران کارامازوف و جنایت و مکافات وجود دارند.

در ادبیات ایالات متحده، هنری جیمز، پاتریک مک‌گرات، آرتور میلر و ایدیت وارتون به عنوان اصلی‌ترین نویسندگان ژانر روان شناختی شناخته می‌شوند.^[6]

زیر ژانرها

تریلر روان‌شناختی

مقالهٔ اصلی: تریلر روان‌شناختی

زیرمجموعه ای از ژانرهای دلهره‌آور و رمان روانشناختی که بر ذهنیت درونی شخصیت‌ها تأکید دارد. به دلیل پیچیدگی، این ژانر اغلب با عناصری از رمز و راز، درام، اکشن، ضرب و شتم و وحشت شامل می‌شود.^[7]

وحشت روان‌شناختی

مقالهٔ اصلی: وحشت روان‌شناختی

زیرمجموعه ای از ژانرهای ترسناک و روانشناختی که برای ایجاد وحشت بر حالت‌های روانی، احساسی و روحی شخصیت‌ها متکی است.

درام روان‌شناختی

زیرمجموعه ای از فیلم‌های درام با عناصر روانی که بر رشد احساسی، ذهنی و روانی شخصیت‌ها تمرکز می‌کند. فیلم‌های دیوانه از قفس پرید (۱۹۷۵) و مرثیه‌ای بر یک رؤیا (۲۰۰۰) که هر دو بر اساس رمان‌های تراژدی روانشناختی ساخته شدند، بهترین نمونه‌های این زیرژانر هستند.^[8]

علمی تخیلی روان‌شناختی

ژانری که درام یا هیجان انگیز را در یک محیط علمی تخیلی در همراه می‌کند. این زیر ژانر غالباً بر مبارزه درونی شخصیت با نیروهای سیاسی، تکنولوژیکی یا با هر فرد تمرکز می‌کند. پرتقال کوکی (۱۹۷۱)، پایان انجیلیون (۱۹۹۷)، دانی دارکو (۲۰۰۱)، یک پوینده تاریک (۲۰۰۶) و تلقین (۲۰۱۰) نمونه‌های قابل توجهی از این ژانر فیلم هستند.^[9]

منابع

1. A Handbook to Literature Fourth Edition (1980), C. Hugh Holma, Ed. , pp. 357–358.
2. The Penguin Dictionary of Literary Terms and Literary Theory Third Edition (1991) J.A. Cuddon, Ed. p. 756.
3. Jorge Luis Borges, The Total Library:

   [The Tale of Genji, as translated by Arthur Waley,] is written with an almost miraculous naturalness, and what interests us is not the exoticism — the horrible word — but rather the human passions of the novel. Such interest is just: Murasaki's work is what one would quite precisely call a psychological novel. … I dare to recommend this book to those who read me. The English translation that has inspired this brief insufficient note is called The Tale of Genji.

4. Paul Schellinger, ed. (2014). "Psychological Novel and Roman d'analyse". Encyclopedia of the Novel. Routledge. p. 1057. ISBN 978-1-135-91826-2.
5. Logan, Peter Melville; George, Olakunle; Hegeman, Susan; et al., eds. (2011). "Northern Europe". The Encyclopedia of the Novel, A–Li. Blackwell Publishing. p. 583. ISBN 978-1-4051-6184-8. Retrieved 6 February 2012. The most significant novelist of the Scandinavian countries is Knut Hamsun, who almost singlehandedly created the modern psychological novel through the publication of four works that probe the human subconscious, Sult (1890, Hunger), Mysterier (1892, Mysteries), Pan (1894), and Victoria (1898).
6. N. Baym, et al. Eds. The Norton Anthology of American Literature: Shorter Seventh Edition, New York: W.W. Norton Co. 2008, p. 1697
7. Christopher Pittard, Blackwell Reference, Psychological Thrillers بایگانی‌شده در ۱۴ ژوئن ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine, Accessed November 3, 2013, "...characteristics of the genre as “a dissolving sense of reality; reticence in moral pronouncements; obsessive, pathological characters; the narrative privileging of complex, tortured relationships” (Munt 1994)..."
8. "Subgenre - Psychological Drama". AllMovie (به انگلیسی). Retrieved 2021-08-13.
9. Movies, All (24 February 2020). "Science Fiction " Psychological Sci-Fi". AllMovies.

برای مطالعه بیشتر

• George M. Johnson. Dynamic Psychology in Modernist British Fiction. Palgrave Macmillan, U.K. , 2006.