غزوه خیبر

غزوه خیبر به جنگ میان مسلمانان در زمان محمد (پیامبر اسلام) و یهودیان خیبر گفته می‌شود که به پیروزی مسلمانان انجامید.

غزوه خیبر
بخشی از جنگ‌های محمد
کشته شدن مرحب به دست علی ابن ابی‌طالب
تاریخ ۶۲۹م. -۷ه‍.ق موقعیت خیبر نتایج پیروزی مسلمانان
طرف‌های درگیر
مسلمانان	یهودیان خیبر
فرماندهان و رهبران
محمد (پیامبر اسلام) ابوبکر علی بن ابی‌طالب عمر بن خطاب	الحارث بن أبی زینب †[1] مرحب †[1]
قوا
۱٬۶۰۰	خیبر ۱۰٬۰۰۰[2] بنی غطفان ۴٬۰۰۰[2]
تلفات و خسارات
کمتر از ۲۰ نفر کشته شدند.[3] ۵۰ نفر نیز زخمی شدند.	۹۳نفر کشته شدند.

دلایل شروع جنگ

جنگ خیبر اثر محمد مدبر

در سال چهارم، پس از آنکه پیامبر اسلام یهودیان بنی‌نضیر را به سبب خیانت از مدینه بیرون راند، برخی از آنان از جمله حیی بن اخطب، سلام بن ابی الحقیق و کنانة بن ربیع بن ابی الحقیق روانه خیبر شدند. آنان سال بعد به مکه رفتند و قریش را به جنگ با پیامبر برانگیختند. در این میان خیبر مرکز آشوبهای نظامی و تحریکات و جنگ‌افروزی‌ها علیه مسلمانان بود پس از صلح حدیبیه وی تمام ماه «ذی الحجة»، و مقداری از «محرّم» سال هفتم هجری را در «مدینه» توقف کرد، سپس با حدود یک هزار و چهارصد نفر از یارانش که در «حدیبیه» شرکت کرده بودند، به سوی «خیبر» حرکت کرد.^[4]

پیش از جنگ

پیش از شروع جنگ محمد سباع بن عرفطه را جانشین خود کرد^[5] و به سوی خیبر حرکت کرد. وی به سمت وادی حرکت کرد^[6] و با این کار راه پیوند میان یهودیان و قبیلهٔ غطفان که همپیمانان خیبریان بودند را قطع کرد. قبیله غطفان با شنیدن خبر لشکرکشی مسلمانان، برای کمک به یهودیان خیبر آماده شدند ولی از ترس اینکه لشکر اسلام در غیابشان به خانه و دیارشان حمله کند و زن و بچه‌هایشان را به اسارت ببرند به خانه‌های خود بازگشته دست از کمک یهودیان برداشتند.^[7]

قلعه‌های خیبر

خیبر در زبان عبری به معنای قلعه است و چون این منطقه به‌واسطه این قلعه‌های هفتگانه دربر گرفته شده بود به آن خیبر می‌گفتند. منطقه خیبر در ۸ منزلی شمال مدینه واقع شده و سرزمینی بود که هفت قلعه و مزارع و درخت‌های نخل بسیاری داشت.^[8]

خیبر از دو بخش تشکیل می‌شد:

• بخش اول پنج قلعه بزرگ را شامل می‌شد: ناعم، صعب بن معاذ، زبیر، ابیّ و نزار. سه قلعه اول در منطقهای به نام نطاة و دو قلعه دیگر در منطقه‌ای به نام شقّ قرار داشتند.
• بخش دوم معروف به کتیبه دارای سه قلعه مستحکم بود قموص، وطیح، سلالم، علاوه بر این قلعه‌ها در خیبر قلعه‌های کوچکتری نیز وجود داشتند که به اهمیت قلعه‌های ذکر شده نبودند.^[8]

بستن آب به روی مردم خیبر

بعد از چند روز جنگ و فتح قلعه‌ها یهودیان همگی از تمام حصارهای منطقه ناعم و حصار صعب معاد و نیز تمام حصارهای منطقه نطاة عقب‌نشینی کردند و به حصار زبیر با توصیفی که ذکر شد پناه بردند، قلعه زبیر سه روز در محاصر بود برخی منابع ذکر کرده‌اند که در این هنگام شخصی یهودی به نام غزال نزد محمد ابن عبدلله آمد و گفت: اگر به تو راهنمایی کنم از شر مردم نطاة خلاص می‌شوی، آیا به من و اهل بیتم امان می‌دهید؟ اگر یک ماه نیز در اینجا بمان و آن‌ها را محاصره کنی برای آن‌ها مهم نیست، زیرا آنان آب‌های سرزمین و کاریزهایی دارند که شبانه بیرون می‌آیند و آب می‌خورند و بازمی‌گردند.

محمد ابن عبدلله دستور داد: آب کاریزها و منابع قطع شد و یهودیان به واسطه تشنگی از قلعه خارج شدند و جنگیدند و شکست خوردند.^[9]

حدیث الرایه

خیبر فتح نمی‌شد، فرماندهان یکی پس از دیگری شکست می‌خوردند و فرار می‌کردند، این خبر به محمد رسید، او بسیار ناراحت شد و گفت: لَأُعطِیَنَّ الرایَةَ غَداً رَجُلاً یُحب الله و رَسوله یُحِبُّهُ اللهُ و رَسولُهُ کَرارٌ غیر فرارٍ لا یرجِعُ حتی یَفتَحُ اللهُ عَلی یَدَیهِ؛ فردا این پرچم را به مردی خواهم داد که خدا و رسول او را دوست دارند و او خدا و رسولش را دوست دارد، هجوم کننده است و فرار کننده نیست، از حمله برنمی‌گردد تا خدا به دست او قلعه را فتح کند.^[10]

فردای آن روز که همه انتظار به دست گرفتن پرچم و این مقام را داشتند، محمد، علی را خواست، پرچم را به دست او داد و علی توانست خیبر را فتح کند.^[11]

پیروزی مسلمانان

قلعه‌های هفتگانه خیبر دارای برج‌های بلندی بود که تیراندازان از آنجا به پیرامون قلعه اشراف کامل داشتند و تلاش مسلمانان برای تخریب دروازه ورود به قلعه توسط کمانداران ناکام گذاشته می‌شد. در منابع اسلامی اینطور گفته شده که پس از کشته شدن تعدادی از مسلمین به دست تیراندازان، علی بن ابی‌طالب به درب خیبر هجوم برد و در قلعه را با زور و بازوی خود از جای درآورد و مسلمانان وارد قلعه شدند و آنجا را به تسخیر خود درآوردند.

پس از جنگ

پس از آن که تمام قلعه‌های یهودیان، توسط مسلمانان فتح شد، اهل قریه ای به نام فدک، نزد محمد آمدند و از وی خواهش کردند که از کشتن آنها صرف نظر کند و فقط تبعیدشان کند، محمد پذیرفت و لشکری به سوی فدک نفرستاد و فدک بدون جنگ تسلیم محمد شد.^[12]

جستارهای وابسته

• خیبر
• خیبرشکن
• علی بن ابی طالب

پانویس

1. http://www.islamstory.com/غزوة-خیبر-1-2
2. Lings (1983), p. 264
3. Lings (1983), p. 255-6
4. «غزوه خیبر». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ دسامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۵ نوامبر ۲۰۱۲.
5. - طبری؛ تاریخ طبری، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۹۶۷، ج۳، ص۹
6. بن هشام؛ السیرة النبویه، تحقیق مصطفی السقا ودیگران، بیروت، دارالمعرفه بی تا، ج۲، ص۳۳۰
7. تاریخ طبری، پیشین، ص۹ و والسیرة النبویه، پیشین، ص۳۳۰ و حمیری کلاعی، ابو الربیع، الاکتفاء بما تصنمنه من مغازی رسول‌الله و الثلاثه الختفا، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۲۰، ج۱، ص۴۷۷
8. «غزوه خیبر». دریافت‌شده در ۱۵ نوامبر ۲۰۱۲.
9. - المغازی، ج 2 صفحه 666 / دلائل النبوة البیهقی، ج4 صفحه 224.
10. ارشاد مفید، ص57؛ اعلام الوری ص62 به نقل بحار، ج 21، ص21؛ صحیح بخاری، ج5، ص 171 باب غزوه خیبر؛ صحیح مسلم، ج 2، ص 360 باب فضایل علی بن ابیطالب.
11. دانشنامه امام علی، ناشر پایگاه تخصصی عاشورا، ص 187.
12. تاریخ پیامبر اسلام، محمد ابراهیم ایتی، انتشارات دانشگاه تهران ص506. دانشنامه امام علی، ناشر پایگاه تخصصی عاشورا، ص1427.