تورانیان و ترکان در تاریخ ایران باستان
From Wikipedia, the free encyclopedia
تورانیان به مردم توران گفته میشود. در فارسی میانه به سرزمینهای آسیای مرکزی توران گفته میشد. خاک توران محدود بود از سوی جنوب به تخارستان و از سوی شمال به مملکت خوارزم و از جانب مغرب به خراسان و از مشرق به مغولستان. دانشمند آلمانی مارکوارت مینویسد تورانیان از نژاد آریایی بودند و فرق آنان با ایرانیان در این بود که ایرانیان به تدریج شهرنشین شده و به کشاورزی و زراعت میپرداختند حال آنکه تورانیان بیاباننورد و چادرنشین بودند.[1][2] همواره بین ایرانیان و توران جنگ و ستیز در جریان بود نه فقط بخاطر تفاوت در وضع چادرنشینی و ساکن بودن بلکه بعدها که ایرانیان دین زرتشت را پذیرفتند، بیش از پیش آتش کینه و اختلاف با تورانیان که به دین قدیم خود باقی مانده بودند، شعلهور گردید.[3]
ترکان بنابر تئوری برخی از محققان منشأ اولیه ترکان، قبیلهٔ آشینا، (به انگلیسی: Ashina)، در شمال چین است. از میان قبایل ساکن در شمال چین قبیلهٔ آشینا یا با نام دیگر «پانصد خانواده» را میتوان نام برد که از امتزاج قبیلههای گوناگون پدید آمدهبودند. آنها پس از شکست از هونها در سال ۴۳۸ میلادی، به جنوب کوههای آلتای پناه بردند و در آنجا سکنی گزیدند. در آغاز زبان مغولی را به عنوان زبان مشترک خویش برگزیدند ولی تا اواسط سدهٔ ششم میلادی، افراد قبایل آشینا به زبان ترکی سخن میگفتند و طبق اطلاع کتیبهها خود ترکها، خود را تیورک میگفتهاند.[4]
چینیان اتباع خانهای آشینا را «تو کیو» (突厥، Tūjué / T'u-chüeh) میگفتند. این نکته را باید متذکر شد که چینیان در زبان خود مخرج «ر» ندارند. واژهٔ ترک به معنای نیرومند و استوار است.[5] ترکها نخست ضد قبایل خاقانات روران ژاژها یا ژوژان (به انگلیسی: Juan-Juan) که تا آن زمان بر ترکها حکمروایی میکردند، به محاربه پرداختند و در سرزمین مغولستان و آلتای دولت مقتدری تأسیس نمودند. وسعت بعدی این دولت در اثر اتحادی دولتی بین قبایل آسیای میانه در سال ۵۵۲ میلادی در کشور آلتای، خاقانات ترک به وجود آمد و در تاریخ آسیای میانه نقش مهمی ایفا نمود.
در دوران حکمرانی بومین خان (زمان حکمرانی از ۵۵۳ تا ۵۷۲ میلادی)، دستههای جلودار اردوی ترکها به سالاری برادر بومین خان، ایستمی خان تا به سرحد ایران رسیدند و در غرب تا سواحل دریای سیاه را اشغال نمودند. در نتیجه امپراتوری خیلی مقتدر بادیه نشینان عرض وجود نمود که سرزمین عظیمی را از کره تا سواحل دریای سیاه در بر میگرفت. در نتیجهٔ منازعات داخلی در ابتدای قرن هفتم میلادی، خاقانات ترک به دو قسمت خاقانات ترک شرقی و خاقانات ترک غربی تقسیم گردید.[6]