ایرانویج
نخستین سکونتگاه آریاییان / From Wikipedia, the free encyclopedia
بر اساس اوستا، ایرانیان باستان خاستگاه خود را ایرانویج (اوستایی: 𐬀𐬌𐬭𐬌𐬌𐬀𐬥𐬀 𐬬𐬀𐬉𐬘𐬀𐬵 = اَئیریَنَ وَئِجَهْ = airiiana vaējah[1]، پارسی میانه: ایرانویج (ērānwēz)[2]، سغدی مانوی: آریانا وَئیجه (airyana waējah)[3]، پارتی: آریانویجن (ʾryʾnwyjn)[4]) مینامیدند. ویچه، ویجه و بیجه، همگی از یک ریشه و به معنای سرزمین هستند که در مجموع بعضی آن را به معنی «گسترهٔ آریاییان» یا «سرزمین رودهای آریایی، چشمههای آریایی» دانستهاند.[5] این واژه بعدها در متون پهلوی تبدیل به ایرانویج (ērānwēz) شد. (ēr) به معنی «آریایی (آزاده، نجیب و اصیل)» است. بنابر اوستا، نخستین مسکن مردم آریایی است.[6]
گرچه بسیاری ایرانویج را خاستگاه ایرانیان باستان میدانند اما امیل بنونیست باور دارد واژهٔ «waējah»، مشخصا به معنی «گسترش» (stretch) است. در این حالت عبارت «ایرانویج» به معنای «گسترش آریایی» است. بنابر این نظر «ایرانویج»، مسکن ایرانیانی است که در مرز این رود بزرگ زندگی میکردهاند و شامل سرزمین همهٔ ایرانیان نمیشود، بلکه بهطور مشخص محدودهٔ جغرافیایی مزدیسنان آغازین است.[7]