اقطاع
From Wikipedia, the free encyclopedia
اِقطاع به واگذاری زمین به افراد نظامی در قبال کارهایی که انجام میدادند گفته میشود که در ابتدا در زمان آل بویه رواج پیدا کرد ولی در زمان سلجوقیان شکل اقطاع تغییر کرد و علاوه بر اینکه به نظامیان واگذار میشد، به افراد دیوانی و لشکری در قبال کارهای دیوانی و دولتی نیز تفویض میشد. تا زمانی که دولت مرکزی قدرتمند بود، برای تقویت اقتصادی دولت مطلوب بود ولی در زمان قتل نظامالملک و ملکشاه دیگر اقطاع برای اقتصاد حکومتها مطلوب نبود.
اقطاع در اصطلاح، واگذاری اراضی از سوی حکومت مرکزی به مقطع برای مدت معینی است و در لغت به معنی قطایع و مفرد آن قطیعه است. اقطاع در زمان آل بویه رواج پیدا کرد.
با حملهٔ مغولان تحولات عمدهای در تشکیلات اراضی به وجود آمد و دیگر اقطاع نمیتوانست هزینههای اردوی مغولان را تأمین کند؛ ایلخانان مغول اراضی را به املاک خصوصی تبدیل کردند و با این حملات مغولان، بسیاری ار زمینداران بزرگ اراضی خود را از دست دادند.
فرق بین اقطاع و تسبیات در آن است که اقطاع برای مدت معینی به مقطع از سوی حکومت مرکزی داده میشد، در حالی که تسبیات در صورتی که مالیات از سوی مناطق به حکومت مرکزی واریز نمیگردید، حکومت مرکزی برای دریافت این مالیات کسی را مأمور گرفتن آن میکرد ولی اقطاع برای یک دورهٔ معینی از سوی حکومت مرکزی به افراد لشکری و دیوانی واگذار میگردید.
یکی از مشکلاتی که دولت مرکزی با آن دست به گریبان بود پرداخت وجوه و حقوق ماهیانهٔ دیوانسالاران و نظامیان بود؛ بنابراین دولت مرکزی جهت پرداخت حقوق آنان، اراضی را به شکل اقطاع در اختبار آنان قرار داد.[1]