اشنویه
شهری در استان آذربایجان غربی From Wikipedia, the free encyclopedia
اُشنَویه یکی از شهرهای استان آذربایجان غربی است که در نیمه جنوبی این استان قرار دارد. این شهر مرکز شهرستان اشنویه است و نزدیک‌ترین مرکز شهرستان به مرکز استان (ارومیه) میباشد. به اشنویه لقب پایتخت گیلاس ایران داده شده است.[2]
شهر اشنویه با قدمت تاریخی حد‌آقل ۳۰۰۰ سال، یکی از قدیمی‌‌ترین مراکز سکونتی در ایران و کردستان است و در متون و مدارک آشوری از این منطقه به‌عنوان اشنوناک یادشده است. به علت برخورداری از تاریخ و تمدن کهن، آثار تاریخی فراوانی را در خود جای داده است و از این لحاظ دارای پیشینه‌ای غنی است.[3][4]
مهمترین آثار تاریخی آن سنگ‌نوشته کله‌شین (به ارتفاع ۱۷۰ سانتی‌متر و به دو زبان اورارتویی و آشوری حک گردیده که متعلق به سده هشتم پیش از میلاد) میباشد که گفته میشود نهصد سال قبل از بنای تخت جمشید به دستور ایشپونیا پادشاه اوراتور در ارتفاعات غربی شهرستان در مرز با عراق نصب گردیده‌است.
شهر اشنویه در غرب استان آذربایجان غربی قرار دارد و یک شهر ارتباطی مهم در جنوب غربی استان محسوب میشود که مرکز استان و شهر ارومیه را به شهرستان پیرانشهر (بازارچه مرزی تمرچین و مرز ترانزیتی حاج عمران) با فاصله ۷۲ کیلومتری متصل می‌کند.
در این شهر، زبان کردی به‌عنوان زبان گفتاری و زبان فارسی به‌عنوان زبان آموزش و نوشتار رسمی، مورد استفاده قرار می‌گیرند.
اشنویه به معنی گیاه خوشبو است که در فارسی به آن دواله می‌گویند. به علت وفور این گیاه در منطقه به این نام خوانده میشود.
تپه دینخواه
تپه دینخواه که در جنوب غربی حوزه آبریز دریاچه ارومیه و ۲۴ کیلومتری غرب حسنلو قرار دارد، با لایه‌‌های تمدنی از اعصار مفرغ و آهن، یکی از تمدن‌های بزرگ منطقه را در خود جای داده است.[5]
این تپه باستانی در شهرستان اشنویه یکی از اتلال مهم تاریخی ایران است که نخستین بار توسط بار استین مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت و متعاقب آن بررسی های مقدماتی برای انجام کاوش ها انجام گردید. در سال ۱۹۶۷ میلادی دکتر رابرت دایسون امریکایی پس از انجام مطالعات باستان شناختی مورد کاوش های علمی قرار گرفت.
در سال ۱۹۶۸ میلادی دکتر آسکر ماسکرلا به سرپرستی دایسون کاوش های خود را ادامه داد داده های باستان شناسی قدمت این تپه را بین هزاره چهارم و دوم ق م معرفی نمود. که همزمان با تپه های تاریخی گوی تپه در ارومیه و قره تپه قزوین (سگزآباد) است. آثار این تپه با شهر سوخته قابل مقایسه می باشد.
علاوه بر گزارش های دکتر دایسون در دینخواه، دکتر هاملین هم گزارشی از کاوش های خود در تپه دینخواه بسال ۱۹۷۴ میلادی ارائه نمود. دوره های آن از مفرغ متاخر تا اسلامی را شامل میشوند. قدیم ترین دوره دینخواه همانند دوره ۴ حسنلو است.
سفال قرمز و نخودی دینخواه با نقوش سیاه و قرمز همانند سفال خابور بین‌النهرین است و ارتباط این دو منطقه را نشان می دهد. در محوطه‌های باستانی اشنویه، حفاری‌های دینخواه‌تپه (فصل ۱۹۶۶)، عصر آهن در دینخواه تپه، سفال‌های دینخواه در اوایل هزاره دوم پیش از میلاد، دینخواه تپه و (ظروف ارومیه)، بقایای جانوری دینخواه‌تپه، قبری از اواسط هزاره دوم پیش از میلاد در دینخواه‌تپه و مهره‌های مکشوفه از قبر ۲۷ ترانشه B10a دینخواه تپه و مراحل آغازین ساخت شیشه از دستاوردهای تپه دینخواه است.[6]
ناحیه‌ای که شهر اشنویه در آن قرار دارد، دارای پیشینه‌ای طولانی است. آثار به دست آمده از تپه دینخواه و کوه‌های بزرگ و کوچک زینت آلات و گورهای متعددی مربوط به به هزاره‌های پیش از میلاد به دست آمده‌است. جغرافی‌نگاران سده‌های آغازین اسلامی، اشنویه را شهری کوچک در سرزمینی حاصل خیز معرفی کرده‌اند. اشنویه که از دیرباز مسکن کردها موسوم به هزبانیان بود، تا سده‌های بعد همچنان آبادانی خود را حفظ کرد. هزبانیان از مراتع اطراف آنجا، برای نگهداری احشام خود بهره می‌جستند. تیره‌ای از آنان نیز که روادیان (کرد) نامیده می‌شدند، در ارمنستان سکنی گزیدند (کسروی، شهریاران…، ۱۴۸). روادیان که در آذربایجان و کردستان نفوذ داشتند، در سده ۲ ق از اطاعت عباسیان سرباز زدند و چندی حکومت مستقلی به رهبری علی فرزند صدقه در آذربایجان به وجود آوردند. آنان ارومیه را مرکز فرمانروایی خود قرار دادند و شهرهای اشنویه، خوی، سلماس، لاجان (پسوا) و سلدوز را در اختیار داشتند. پس از آن، به ویژه در سده‌های ۷ و ۸ ق، ولایات ارومیه و اشنویه از سرنوشتی یکسان برخوردار بوده‌اند. در عهد فرمانروایی اتابکان در سال ۶۰۲ق نبردی میان سپاهیان اتابک ابوبکر (فرمانروای عراق و آذربایجان) و علاءالدین (اتابک مراغه)، روی داد. علاءالدین که توان نبرد نداشت، پیشنهاد صلح کرد و یکی از دژهای خود را به ابوبکر واگذاشت و در مقابل، ابوبکر نیز حکومت اشنویه و ارومیه را به وی سپرد.[7]
در زمان ابن حوقل کردها در آنجا مسکن داشتند و در قرن چهارم از آن شهر و از آبادی‌های اطراف آن چارپایان و مواشی به موصل و بلاد بین‌النهرین صادر می‌گردید. خاک آن به حاصلخیزی و مراتع آن به خرمی شهرت داشت. یاقوت که آن شهر را دیده از باغ‌های زیبای آن سخن می‌گوید.[8]
در سال ۱۹۰۹ میلادی برابر با ۱۲۸۷ ه. ش، عثمانی‌ها با تمام قدرت نظامی خود اشنویه را تسخیر کرده و مردم آن را کشتار نمودند، وجود عثمانی‌ها و روس‌ها در این منطقه ضرر و زیان جانی و مالی فراوانی برای مردم اشنویه در پی داشت. پس از روس‌ها نوبت آشوری‌ها رسید که به شهر هجوم بیاورند که به زنان و کودکان نیز رحم نکردند، به دنبال جنگ آشوری‌ها و روس‌ها قحطی بزرگی به وجود آمد و مردم از وحشت و قحطی و فرط گرسنگی به طرف عراق (موصل و کرکوک) حرکت کردند؛ بدنبال این وقایع از ۱۳ هزار نفر مردم شهر اشنویه در آن زمان، تنها چندصد تن باقی ماندند.[9][7][10][11]
آثار تاریخی
مهمترین جاذبه طبیعی اشنویه، دره چلاشی است و ستون کله شین و کتیبه کله‌شین از مهمترین آثار تاریخی به جا مانده در این شهر به‌شمار می‌آیند.
موقعیت جغرافیایی
شهر اشنویه به عنوان مرکز شهرستان اشنویه در مختصات جغرافیایی ۴۵ درجه و ۵ دقیقه طول شرقی و ۳۷ درجه و ۲ دقیقه عرض شمالی در ارتفاع ۱۴۰۰ متر از سطح دریا در قسمت‌های میانی شهرستان و قسمت‌های جنوبی استان واقع است. اختلاف ساعت آن با تهران ۲۰ دقیقه و ۱۲ ثانیه‌است.
اشنویه در منطقه‌ای کوهستانی در ۲۷٫۵ کیلومتری شمال غربی نقده، کنار رود گادر و سر راه ارومیه به پیرانشهر قرار دارد.
شهرهای نالوس و پیرانشهر در جنوب، نقده در جنوب شرقی و ارومیه در شمال شرقی اشنویه واقع شده ا‌ند. شهر مهاباد نیز از شهرهای نزدیک به اشنویه است.
شهر اشنویه شامل دو ناحیه و ۱۲ محله میباشد.
آب و هوا
این شهر از نظر آب و هوا دارای اقلیم سرد معتدل است. دمای هوا در اشنویه در ماه های تابستان حدود ۲۶.۷ درجه سانتیگراد و در ماه های زمستان حدود منفی ۱ درجه سانتیگراد است. میانگین دمای سالانه این شهرستان ۱۳.۳ درجه سانتیگراد است. بارندگی در اشنویه کم است و متعلق به اقلیم نیمه خشک است. میانگین بارندگی سالانه این شهرستان حدود ۴۲۲ میلیمتر است که ۷۰ درصد آن به پاییز و زمستان تعلق دارد.
رودخانه
گادر نام رودی است در شمال غربی ایران که در جنوب غربی استان آذربایجان غربی قرار دارد. این رودخانه از کوه‌های غرب اشنویه سرچشمه گرفته و با طی مسافتی در حدود ۱۰۰ کیلومتر طول شهرستانهای اشنویه و نقده را می‌پیماید و سرانجام به دریاچه ارومیه می‌ریزد.[12]
رودخانه گادر از بلندی‌های دالانپر و بز سینا تا کوه های مرزی کیله‌شین اشنویه در مرز کردستان عراق سرچشمه گرفته و از سه شاخه اصلی رود گادر و چم غلطان و اشنویه تشکیل یافته، پس از طی مسافتی به سوی خاور متوجه شده، از شهرهای نقده و محمدیار در دشت نقده گذشته، در ناحیهٔ برده‌زرد جاده مهاباد به ارومیه را قطع می‌کند و در جنوب شرقی بندر حیدرآباد از توابع شهرستان نقده وارد دریاچه ارومیه میشود.
جمعیت
در آخرین سرشماری عمومی که در سال ۱۳۹۵ صورت گرفته، جمعیت شهر اشنویه ۳۹٬۸۰۱ نفر اعلام شده‌است.[13]
اتنیک و زبان
ساکنان شهر اشنویه را کُردها تشکیل می‌دهند و به زبان کردی صحبت می‌کنند. بیشینه مردم اشنویه به گویش سورانی، لهجهٔ مکریانی و زیرلهجهٔ اشنویه‌ای تکلم می‌نمایند.[14] لهجهٔ اشنویه‌ای از نظر واژگان مشابه به لهجهٔ مهابادی است، اگرچه شباهت‌هایی به لهجهٔ اربیلی که در استان اربیل عراق به آن صحبت میشود نیز دارد. همچنین بخشی از جمعیت این شهر را کُردهای کرمانج از ایل هرکی تشکیل می‌دهند که به زبان کردی کرمانجی صحبت می‌کنند.[15]
دین و مذهب
اهالی شهر و شهرستان اشنویه مسلمان و پیرو مذهب اهل تسنن (شافعی) هستند.
اشنویه دارای زمینهای حاصل خیز بوده و توتون آن در قدیم معروف بود و اولین سیگار ایرانی بنام (اشنو ویژه) درچهار طرح متفاوت با توتون اشنویه تولید می‌گردید. دارای بیش از پنچ هزار هکتار باغات سیب، گیلاس و زردالو است که گیلاس آن از شهرت بسزایی برخوردار میباشد؛ به همین علت به پایتخت گیلاس ایران معروف است و حبوبات گندم، نخود، چغندر قند، سیب زمینی، دانه‌های روغنی و در گذشته برنج گرده و.... از مهمترین محصولات زراعی اشنویه‌است و میوه‌های جالیزی بصورت کشت دو فصله در اشنویه انجام می‌گیرد.
این شهر در ساعت ۲:۴۵ دقیقه بامداد روز ۱۱ مرداد ۱۳۶۷ هجری خورشیدی و سه روز بعد از پذیرش قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت از سوی رهبر وقت ایران، توسط حزب بعث عراق با گاز خردل بمباران شیمیایی شد که موجب مصدومیت ۲۱۶۰ تن از مردمان شهر شد.[16][17][9]
در جریان اعتراضات پس از کشته‌شدن مهسا امینی، در شامگاه یک مهر سال ۱۴۰۱، بر اساس ویدیوهای پخش شده توسط مردم بخش‌هایی از شهر اشنویه از نیروهای نظامی و امنیتی تخلیه شد و شهروندان، نیروهای امنیتی را ناچار به عقب‌نشینی کردند و فرمانداری شهر را به تصرف درآوردند.[18] در فردای آن روز نماینده مجلس اعلام کرد که نیروهای نظامی در اشنویه مستقر شده‌اند.[19]
به گفته یک منبع محلی، شرایط این شهر در حال حاضر به شکلی است که در روز، حضور نیروهای امنیتی چشمگیر است، اما با تاریک شدن هوا و آغاز اعتراض‌ها و حضور خیابانی مردم، شرایط تغییر می‌کند و نیروها مجبور به عقب‌نشینی میشوند.[20][21][22]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
