استرس اکسیداتیو

استرس اکسیداتیو^[1][2] یا تنش اکسایشی^[3][4][5][6] یا تنش اکسیداتیو (انگلیسی: Oxidative stress) به افزایش رادیکال‌های آزاد نسبت به پاداُکسَنده‌ها در بدن گفته می‌شود. هرگونه ناکارآمدی و اختلال در وضعیت طبیعی اکسیداسیون (برای مثال سوخت و ساز معمول بدن)، از طریق تولید پراکسید و رادیکال‌های آزاد، منجر به تولید اثرات سمی و آسیب به تمامی اجزاء و ساختارهای درون سلولی، از جمله پروتئین‌ها، لیپید و دی‌ان‌ای می‌گردد.^[1]https://doi.org/10.22037/afb.v7i1.26343

مکانیسم‌های استرس اکسیداتیو در آسیب بافتی. رادیکال‌های آزاد سمی که توسط بیگانه‌زیست‌ها ایجاد می‌شوند و خنثی‌سازی بعدی آنها توسط آنزیم‌های سلولی (پایان‌دهی).

اکسیداتیوهای ناشی از تنفس یاخته‌ای خود می‌تواند سبب آسیب به بازهای نوکلئوتیدی و شکستگی در رشتهٔ دی‌ان‌ای شوند. آسیب به بازها اغلب غیرمستقیم و توسط گونه‌های فعال اکسیژن همچون O₂⁻ (رادیکال سوپراکسید)، OH (رادیکال هیدروکسیل) و H₂O₂ (هیدروژن پراکسید) ایجاد می‌شود.^[7]

استرس اکسیداتیو بازتاب‌دهندهٔ عدم تعادل میان فرایندهای سیستماتیک «گونه‌های فعال (واکنش‌پذیر) اکسیژن» (ROS) و توانایی یک سیستم زیستی در خنثی سازی و مهار میانجی‌های سمی آن یا ترمیم آسیب‌های وارده است.

علاوه بر اینها، برخی گونه‌های فعال (واکنش‌پذیر) اکسیژن در سیستم سیگنالینگ ریداکس، به عنوان پیام‌رسان سلولی عمل می‌کنند. در نتیجه، استرس اکسیداتیو می‌تواند سبب اختلال در پیام‌رسانی سلولی شود.

باور بر این است که در انسان، استرس اکسیداتیو در بروز اختلال کم‌توجهی - بیش‌فعالی،^[8] سرطان،^[9] پارکینسون،^[10] بیماری لافورا،^[11] آلزایمر،^[12] تصلب شرایین،^[13] نارسایی قلب،^[14] سکته قلبی،^[15][16] سندرم ایکس شکننده،^[17] کم‌خونی داسی‌شکل،^[18] لیکن پلان،^[19] پیسی،^[20] اوتیسم،^[21] عفونت‌ها، سندرم خستگی مزمن^[22] و اختلال افسردگی اساسی^[23] نقش دارد و به‌نظر می‌رسد یکی از ویژگی‌های مبتلایان به نشانگان آسپرگر نیز باشد.^[24] با این وجود، گونه‌های فعال (واکنش‌پذیر) اکسیژن، خواص مفیدی هم دارند؛ آنگونه که در دستگاه ایمنی، جهت حمله و نابودی عوامل بیماری‌زا بکار گرفته می‌شوند.^[25] همچنین استرس اکسیداتیو کوتاه‌مدت ممکن است در جلوگیری از پیری از طریق فرایندی موسوم به «میتوهورمسیس» نقش داشته باشد.^[26]

جستارهای وابسته

• آنتی‌اکسیدان
• بروس امس
• دنهام هارمن
• نیتریک اکسید

منابع

1. فیزیولوژی پزشکی گایتون-هال، علی حائری روحانی، حوری سپهری، زهرا قاسم‌زاده، علی راستگار فرج‌زاده. ج. ۲ جلد. انتشارات اندیشه رفیع. ۱۴۰۰. صص. ۱۴۱۸. شابک ۹۷۸-۶۲۲-۲۷۳-۰۰۱-۷.
2. رویان‌شناسی پزشکی لانگمن، توماس و. سادلر، ترجمه مسلم بهادری، عباس شکور. انتشارات کپا. ۱۳۹۸. صص. ۵۰۷. شابک ۹۷۸-۶۲۲-۶۸۸۹-۱۱-۷.
3. نصیری, مریم; نصرالهی, مهیا (1399-06-19). "تاثیر مصرف زعفران بر پروفایل چربی، آنزیم‌های کبدی و تنش اکسایشی در همسترهای نر دارای رژیم غذایی پرچرب" (به Farsi). دومین کنفرانس ملی نوآوری و فناوری علوم زیستی، شیمی ایران. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help); Check date values in: |date= (help)نگهداری یادکرد:زبان ناشناخته (link)
4. دشتی, ملیحه; دهقان, غلامرضا; ختایی, علیرضا (2019-06-11). "مطالعه پارامترهای فیزیولوژیکی و بیو شیمیایی پاسخ به تنش اکسایشی در جلبک پر سلولی شارا به دنبال حذف ماده رنگزای مالاکیت سبز". محیط‌شناسی. 45 (1): 35–45. doi:10.22059/jes.2019.263534.1007718. ISSN 1025-8620.
5. طهماسب‌پور, ناهیده; دهقان, غلامرضا; حسین پورفیضی, محمد علی; منیری نسب, حنانه (1393). "اثر عصاره متانولی مریم نخودی شرقی بر شاخص تنش اکسایشی و سطح سرمی‌آنزیم‌های عملکردی کبد در موش‌های صحرایی مبتلا به دیابت تجربی". ارمغان دانش. 19 (2): 135–145. doi:10.22059/jes.2019.263534.1007718. ISSN 1025-8620. {{cite journal}}: Cite has empty unknown parameter: |1= (help)
6. «ژن پلاستوسیانین گیاه سیاه‌شور؛ عامل ایجاد مقاومت به تنش اکسایشی - agbiotech». agbiotech.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۱-۲۸.
7. Chandra Kala; Syed Salman Ali; Abid Mohd; Sweety Rajpoot; Najam Ali Khan (2015). "Protection Against FCA Induced Oxidative Stress Induced DNA Damage as a Model of Arthritis and In vitro Anti-arthritic Potential of Costus speciosus Rhizome Extract". International Journal of Pharmacognosy and Phytochemical Research. 7 (2): 383–389.
8. Joseph N, Zhang-James Y, Perl A, Faraone SV (2015). "Oxidative Stress and ADHD: A Meta-Analysis". J Atten Disord. 19: 915–24. doi:10.1177/1087054713510354. PMID 24232168.
9. Halliwell, Barry (2007). "Oxidative stress and cancer: have we moved forward?" (PDF). Biochem. J. 401 (1): 1–11. doi:10.1042/BJ20061131. PMID 17150040.
10. Hwang O (2013). "Role of Oxidative Stress in Parkinson's Disease". Exp Neurobiol. 22: 11–7. doi:10.5607/en.2013.22.1.11. PMC 3620453. PMID 23585717.
11. Romá-Mateo C, Aguado C, García-Giménez JL, Ibáñez-Cabellos JS, Seco-Cervera M, Pallardó FV, Knecht E, Sanz P (2015). "Increased oxidative stress and impaired antioxidant response in lafora disease". Mol. Neurobiol. 51: 932–46. doi:10.1007/s12035-014-8747-0. PMID 24838580.
12. Valko, M. , Leibfritz, D. , Moncol, J. , Cronin, MTD. , Mazur, M. , Telser, J. (August 2007). "Free radicals and antioxidants in normal physiological functions and human disease". International Journal of Biochemistry & Cell Biology. 39 (1): 44–84. doi:10.1016/j.biocel.2006.07.001. PMID 16978905.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
13. Bonomini F, Tengattini S, Fabiano A, Bianchi R, Rezzani R (2008). "Atherosclerosis and oxidative stress". Histol. Histopathol. 23: 381–90. PMID 18072094.
14. Singh, N. , Dhalla, A.K. , Seneviratne, C. , Singal, P.K. (June 1995). "Oxidative stress and heart failure". Molecular and Cellular Biochemistry. 147 (1): 77–81. doi:10.1007/BF00944786.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
15. Ramond A, Godin-Ribuot D, Ribuot C, Totoson P, Koritchneva I, Cachot S, Levy P, Joyeux-Faure M (December 2011). "Oxidative stress mediates cardiac infarction aggravation induced by intermittent hypoxia". Fundam Clin Pharmacol. 27 (3): 252–261. doi:10.1111/j.1472-8206.2011.01015.x. PMID 22145601.
16. Dean OM, van den Buuse M, Berk M, Copolov DL, Mavros C, Bush AI (July 2011). "N-acetyl cysteine restores brain glutathione loss in combined 2-cyclohexene-1-one and D-amphetamine-treated rats: relevance to schizophrenia and bipolar disorder". Neurosci. Lett. 499 (3): 149–53. doi:10.1016/j.neulet.2011.05.027. PMID 21621586.
17. de Diego-Otero Y, Romero-Zerbo Y, el Bekay R, Decara J, Sanchez L, Rodriguez-de Fonseca F, del Arco-Herrera I (March 2009). "Alpha-tocopherol protects against oxidative stress in the fragile X knockout mouse: an experimental therapeutic approach for the Fmr1 deficiency". Neuropsychopharmacology. 34 (4): 1011–26. doi:10.1038/npp.2008.152. PMID 18843266.
18. Amer, J. , Ghoti, H. , Rachmilewitz, E. , Koren, A. , Levin, C. and Fibach, E. (January 2006). "Red blood cells, platelets and polymorphonuclear neutrophils of patients with sickle cell disease exhibit oxidative stress that can be ameliorated by antioxidants". British Journal of Haematology. 132 (1): 108–113. doi:10.1111/j.1365-2141.2005.05834.x. PMID 16371026.{{cite journal}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
19. Aly, D. G.; Shahin, R. S. (2010). "Oxidative stress in lichen planus". Acta Dermatovenerologica Alpina, Pannonica et Adriatica. 19 (1): 3–11. PMID 20372767.
20. Arican, O.; Kurutas, EB. (Mar 2008). "Oxidative stress in the blood of patients with active localized vitiligo". Acta Dermatovenerol Alp Panonica Adriat. 17 (1): 12–6. PMID 18454264.
21. James, SJ.; Cutler, P.; Melnyk, S.; Jernigan, S.; Janak, L.; Gaylor, DW.; Neubrander, JA. (Dec 2004). "Metabolic biomarkers of increased oxidative stress and impaired methylation capacity in children with autism". Am J Clin Nutr. 80 (6): 1611–7. PMID 15585776.
22. Gwen Kennedy; Vance A. Spence; Margaret McLaren; Alexander Hill; Christine Underwood; Jill J. F. Belch (September 2005). "Oxidative stress levels are raised in chronic fatigue syndrome and are associated with clinical symptoms". Free Radical Biology & Medicine. 39 (5): 584–9. doi:10.1016/j.freeradbiomed.2005.04.020. PMID 16085177.
23. "J Clin Psychiatry/Oxidative Stress and Antioxidant Parameters in Patients With Major Depressive Disorder Compared to Healthy Controls Before and After Antidepressant Treatment: Results From a Meta-Analysis". www.psychiatrist.com. Retrieved 2016-03-02.
24. Parellada M, Moreno C, Mac-Dowell K, Leza JC, Giraldez M, Bailón C, Castro C, Miranda-Azpiazu P, Fraguas D, Arango C (2012). "Plasma antioxidant capacity is reduced in Asperger syndrome". J Psychiatr Res. 46: 394–401. doi:10.1016/j.jpsychires.2011.10.004. PMID 22225920.
25. Segal, AW (2005). "How neutrophils kill microbes". Annu Rev Immunol. 23 (5): 197–223. doi:10.1146/annurev.immunol.23.021704.115653. PMC 2092448. PMID 15771570.
26. Gems D, Partridge L (March 2008). "Stress-response hormesis and aging: "that which does not kill us makes us stronger"" (PDF). Cell Metab. 7 (3): 200–3. doi:10.1016/j.cmet.2008.01.001. PMID 18316025.

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Oxidative stress». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۷ آوریل ۲۰۱۸.