اسباط

با اسباط بنی‌اسرائیل اشتباه نشود.

اسباط پیامبرانی از میان نوادگان یعقوب بوده‌اند ، به اعتبار جانشینی وی، دنباله معنوی او نیز به‌شمار می‌آید. بر اساس ظاهر آیات قرآن و تصریح افرادی چون شیخ طوسی،^[1] پس از یوسف و پیش از موسی در مصر و میان بنی‌اسرائیل رسالت داشته‌اند. از آیه ۳۴ سوره غافر برمی‌آید که دراین دوره هیچ پیامبر بزرگی در میان بنی‌اسرائیل برانگیخته نشد.

اسباط در قرآن

واژه اسباط ۵ بار در قرآن آمده‌است. در آیه ۱۶۰ سوره اعراف اسباط به‌صورت نکره آمده، مراد از آن تیره‌ها و گروه‌های دوازده‌گانه قوم موسی یا همان اسباط بنی‌اسرائیل است؛ اما در موارد دیگر (بقره:۱۳۶و۱۴۰؛ آل عمران:۸۴؛ نساء:۱۶۳) اسباط دارای «ال» تعریف بوده و از آن به عنوان دریافت کنندگان وحی یاد می‌شود؛ و این دو را نباید با هم اشتباه گرفت.^[2]

آیه ۱۶۰ سوره اعراف از تقسیم قوم موسی به ۱۲ گروه - که ظاهراً بر اساس انتساب آنان به پسران دوازده‌گانه یعقوب صورت گرفته- سخن می‌گوید.^[3] چنان‌که از ادامه آیه نیز برمی‌آید، مفسّران قرآن سبب دسته‌بندی یاد شده را - که بنا بر ظاهر آیه در زمان موسی روی داده‌است^[4]- تسهیل در اداره امور آنان و پیشگیری از اختلاف بر سر آب، غذا و… می‌دانند.^[5]

در آیه ۱۶۳ سوره نساء از نزول وحی بر اسباط، همانند شماری از پیامبران بزرگ، یاد شده‌است.^[6]

در آیه ۱۴۰ سوره بقره صریحاً یهودی و نصرانی بودن ابراهیم، اسماعیل، اسحاق، یعقوب و اسباط، رد شده‌است^[7] و این نشان می‌دهد که اسباط -مانند بقیه پیامبران نامبرده- پیش از موسی و عیسی به پیامبری رسیده‌اند. چنان‌که ذکر اسباط بین یعقوب و موسی در آیات ۱۳۶ بقره و ۸۴ آل‌عمران نشان می‌دهد که اسباط به احتمال زیاد در دوره تاریخی پس از یعقوب و پیش از موسی می‌زیسته‌اند؛ زیرا ترتیب تاریخی در ذکر بقیه پیامبران در این دو آیه رعایت شده‌است.^[8] به علاوه، نام بردن از اسباط در قالب لفظِ جمعی که مفرد آن یک وصف عام است، و پرهیز از ذکر نام یکایک آنها، می‌تواند از پایین بودن مقام و منزلت اسباط نسبت به پیامبران یاد شده حکایت کند.

منابع

1. کمال الدین، ص 211؛ تفسیر ابی‌حمزه، ص 131.
2. دائرة المعارف قرآن کریم، ج3، ص 22.
3. «وقَطَّعنهُمُ اثنَتَی عَشرَةَ اسباطًا امَمًا…» (آیه ۱۶۰ سوره اعراف)
4. روح المعانی، مج 7، ج 12، ص 184؛ التحقیق، ج 5، ص 34.
5. مجمع البیان، ج 4، ص 754؛ روح المعانی، مج 1، ج 1، ص 271؛ فی ظلال القرآن، ج 3، ص 1381.
6. «انّا اوحَینا الَیکَ کَما اوحَینا الی نوحٍ والنَّبِیّینَ مِن بَعدِهِ واوحَینا الی ابرهیمَ واسمعِیلَ واسحقَ ویَعقوبَ والاسباطِ وعِیسی وایّوبَ و یونُسَ و هرونَ و سُلَیمنَ وءاتَینا داوودَ زَبورا» (آیه ۱۶۳ سوره نساء). همچنین: بقره، ۱۳۶ و نیز آل‌عمران، ۸۴.
7. «ام تَقولونَ انَّ ابرهیمَ واسمعیلَ و اسحقَ ویَعقوبَ والاسباطَ کانوا هودًا اونَصری قُل ءَانتُم اعلَمُ امِ اللَّهُ…». (بقره/ ۲، ۱۴۰)