حسنویهیان

حَسَنوِیهیان، حَسَنویان یا آل حَسَنوَیه یا آل حَسَنویِه (۳۴۸–۴۰۵ق) خاندان کردان برزیکانی شیعه از سلسله‌های نیمهٔ باختری ایران که در سده ۴ق/۱۰م در کوه‌های زاگرس در اردلان (استان کردستان کنونی) و کرمانشاه و همدان و ایلام و لرستان تا نزدیک به خوزستان فرمانروایی می‌کردند.

از مجموعه مقاله‌های:

تاریخ کرمانشاه بخش‌ها دالاهو هورامان کلیایی لکستان دینور ایلات کلهر گوران لک جاف هورامی سنجابی قلخانی کلیایی گروس جمور زنگنه پیش از تاریخ الیپی لولوبوم سیموروم کامبادن گنج دره باروآتا کرتویج حرزینو وه‌سام نیسایه پیش از اسلام جنبش گئومات مغ ساسانیان پس از اسلام فتح بغداد توسط ایل کلهر دینور زهاب حلوان امارت درتنگ اوایل دوره اسلامی دوره صفویه قرن هیجدهم قرن نوزدهم قرن بیستم تاریخ معاصر کرمانشاه در جنبش مشروطه ایران استان کرمانشاه در جنگ جهانی اول دولت موقت مهاجران در کرمانشاه استان کرمانشاه در جنگ جهانی دوم گروه داریوش نیک‌گو حمله به کردستان ایران در مرداد ۱۳۵۸ استان کرمانشاه در جنگ ایران و عراق بمباران شیمیایی زرده عملیات مرصاد خاندان‌های حکومتگر آل حسنویه بنی عیاران باجلان زنگنه جغرافیای تاریخی ساتراپی ماد پهله ناحیه جبال گوران حاکم‌نشین کرمانشاهان و سرحدات عراقین ولایت کرمانشاه ایالت کرمانشاهان استان غرب استان پنجم مرتبط عهدنامه قصرشیرین عهدنامه‌های ارزروم یارسان تاریخ استان کرمانشاه ادبیات کردی جنوبی موسیقی کردی درگاه کرمانشاه ن ب و

رخنه حسنویه تا نزدیک به خوزستان و آذربایجان رسید. بدر بن حسنویه برزکانی (حکومت ۳۶۹–۴۰۵ق) دژ سَرماج را بر فراز کوهی نزدیک بیستون ساخت و تختگاه خود نمود. بنیانگذار خاندان، «حسنویه بن حسین برزیکانی» شناخته شده به «امیر حسین» رئیس تیرهٔ برزیکانی است که فرمانروایی خود را در سال ۳۳۰ از «شهر زور» آغاز نمود.^{[نیازمند منبع]} وی در ۳۴۸ قمری (۹۶۱ م) پنج شهر مهم مغرب ایران آن زمان، نهاوند، دینور، شاپورخواست، بروجرد و اسدآباد را فتح کرد.^[1] در زمان «امیر حسین»، لشکر خلیفه مستکفی بالله از وی شکست خورد و در زمان جانشینش مطیع لله راه آشتی کردن در پیش گرفته شد. ناحیه حکومتی این خاندان تا نزدیک به خوزستان گستردگی داشت.

گستره حکومتی آل حسنویه

آل بویه هیچ‌گاه در گستره فروانروایی حسنویه نفوذ نکردند تا زمان شمس الدوله دیلمی که ظهیرالدین را از حکمرانی انداخت و گستره او را ازآن خویش ساخت. فرزندان بویه ماهیگیر سرزمین‌های خود را میان هم بخش کردند رکن الدوله دیلمی نواحی باختری را به‌دست آورد که در برگیرنده قسمت‌های کردنشین نیز بود. فرمانروایی حسنویه تا ۴۰۵ق. ادامه یافته‌است. بدلیسی نسب امیرخان برادوستی مشهور به خان لپ زرین (حاکم ارومیه و امیر قلعهٔ دم دم ۵۷۸ ه. ق) از نوادگان میرحسین برزیکانی و آل حسنویه می‌باشد.

سیاست فرهنگی

به نگرش سیاسی، این فرمانروایی از سلسله‌هایی است که همگام با آل بویه به رویارویی با خلافت عباسی پرداخت. در زمان بدر بن حسنویه که زمان توانا شدن این خاندان به شمار می‌رود چامه، ادب و زبان کردی و دیگر دانش‌ها رواج یافت و کتابخانه‌هایی در شهرهای کردنشین ایجاد شد.^{[نیازمند منبع]}

منابع

1. نفیسی، سعید، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دورهٔ معاصر: از آغاز سلطنت قاجارها تا سرانجام فتحعلیشاه، به اهتمام عبدالکریم جربزه دار، تهران: اساطیر، چاپ دوم: ۱۳۹۱، ص ۲۹.

• (لغت‌نامهٔ دهخدا، ج. ۱، ص. ۱۹۲)
• (دانشنامهٔ جهان اسلام، ج. ۲، ص. ۴۹۸)
• دانره المعارف بزرگ اسلامی - آل حسنویه