آرامگاه سامانیان

آرامگاه سامانیان واقع در شهر بخارا در ازبکستان یکی از مهم‌ترین بناهای باستانی آسیای میانه و کهن‌ترین آرامگاه ایرانی تاریخ‌دار است.این آرامگاه دربردارندهٔ سه گور بود که یکی از آنها جای خاکسپاری نصر دوم است. این سازه یکی از نمونه‌های برجستهٔ معماری نخستین اسلامی به شمار می‌رود^[1] و در جایگاه کهن‌ترین سازهٔ خاکسپاری معماری آسیای میانه شناخته می‌شود.^[2] این، یگانه سازهٔ به جامانده از دوران سامانیان است و آرتور آپهام پوپ، مورخ هنر آمریکایی، آن را «یکی از بهترین‌های ایران» نامیده‌است.^[3] آرامگاه کاملاً آیینه‌وار و در اندازه‌های فشرده و به همان سان در «ساختار يادبود» است، این آرامگاه نه تنها آميخته‌ای از ساختمان‌های چندفرهنگی و آیین‌های آراستن (مانند معماری سغدی، ساسانی، ایرانی و حتی معماری کلاسیک و بیزانسی) است بلکه ویژگی‌های گسترش‌یافته در معماری اسلامی (گنبدهای گِــــرد و نيم‌گنبدها، طاق‌های نوک‌تیز، درگاه‌های استادانه، ستون‌ها و طرح‌های هندسی پیچیده در آجرکاری) را نیز در خود جای داده‌است.

در هر گوشه، سازندگان آرامگاه از سکنج (سه+كنج) بهره‌وری کردند، که یک راه حل معماری برای چالش «پشتیبانی از گنبد با پلان گِــــرد در یک چهارگوش» بود. این ساختمان چند سده پس از ساخت آن در گل‌و‌لای فرو رفت و در سدهٔ بیستم با کاوش‌های باستان‌شناسی انجام‌شده در شوروی از زير خاک درآمد.

این سازه نشان‌دهنده دوران نوینی در گسترش معماری ایرانی و آسیای میانه است که پس از گذشت چند سده از چیرگی اعراب بر این سرزمین دوباره زنده شد. بسیاری از پژوهش ها نشان دادند که این سازه همانند آتشکده های باز و همانند چهارخمیدگی (بیشتر چهارگوش) سازه های زرتشتی ساسانی است^[4] که در پارسی به چهارطاق نامور است و این سبک نشانگر ادعای سامانیان درباره تبار ساسانی‌شان نیز می‌باشد.^[1] ریختار ساختمان مانند سازه کعبه، مکعبی است، در حالی که پشت‌بندهایِ گوشه‌ایِ دژمانندِ سنگین از آیین‌های سغدی گرفته شده‌اند. سبک ساختگی‌اش بازتابی از سده ۹ و ۱۰ است که در آن دوره این سرزمین هنوز مردمان فراوانی از زرتشتیان در دوره های نخستین گرویدن به اسلام داشت. آذین کردن استادانه آجر پخته در ریزه‌کاری‌اش و نگاره‌های به‌هنجارش يگانه است و نگاره‌های آراستي چندفرهنگی (سغدی، ساسانی، ایرانی، عربی، باستانی) را با هم در آميزند. با این همه، معماران ساختمان فراتر از به کارگیری آیین های موجود در ساختار و چیدمان سازه کار کردند. آنها ویژگی های نمادین نوینی را برای معماری دودمانی تاریخی شناساندند. در ساختار آن، معماران ناشناخته آرامگاه از سكنج^[3] (دربرگیرندهٔ چهارطاق درونی^[5]و یک ساختار هشت‌گوشه‌ای^[6] ) بهره بردند که میگذارد سنگینی گنبد گِرد بر روی یک پایه چارگوش (به جای بخش سه گوش زیر گنبد) دوباره پخش شود.

به طور کلی، ساختمان با ریختار یک مکعب کوچک و کمی کله قندی ساخته شده است که هر پهلوی آن نزدیک ۳۱ فوت (۹.۴ متر) درازا دارد.^[7] طراحی چهار نما یکسان است که با افزایش بلندی به آرامی به سوی درون شیب دارند. کلفتی دیوار نزدیک ۶ فوت (۱.۸ متر) است.^[6] نسبت های ساختمان و رده بندی هماهنگ^[8] پایه ساختمان استواری و ماندگاری سازه را در درازنای سده ها پشتیبانی می کرد. هر پهلو دارای یک درگاه است که با طاق های نوک تیز آراسته شده است. بسیاری از پژوهش های به خوبی بررسی شدهٔ^[9] تقریباً ریاضی، ^[6] نسبت های ساختمان و رده بندی^[10] هماهنگ^[11] آن را نشان میدهد.

ساخت این بنا که از ۲۷۱ تا ۳۲۲ خورشیدی به طول انجامیده تا چند دهه اخیر در زیر خاک قرار داشته و از این روی در گذشت زمان آسیب چندانی بخود ندیده است.

در ساخت این آرامگاه از معماری شیوه رازی الگوبرداری شده و آجرکاری آن پیچیدگی بسیار زیبایی دارد. بنا یک چهارگوش ۱۰ در ۱۰ متر است و دارای گنبد نیم‌کره‌ای که در چهار بخش آن چهار بنای کوچک ساخته شده است. گنبد بر فراز اتاق چهار گوشی به کمک کنج استوار شده که قابل مقایسه با شیوه گنبدسازی در دوره اشکانی و ساسانی است و سبک آن شباهت زیادی به آتشکده‌های ساسانی دارد.

مزار قائد، آرامگاه محمد علی جناح بنیانگذار پاکستان و آرامگاه کشته‌شدگان واقعه لهاک‌خان در بجنورد از این آرامگاه الگوبرداری شده است.

آرامگاه واپسین امیر سامانی : آستانه-بابا

[1]
Michailidis, Melanie (2014). "Dynastic Politics and the Samanid Mausoleum". Ars Orientalis. 44 (20220203): 20–39. doi:10.3998/ars.13441566.0044.003. ISSN 0571-1371. JSTOR 43489796.
[2]
Knobloch, Edgar (1972). Beyond the Oxus: archaeology, art & architecture of Central Asia. Totowa NJ: Rowman and Littlefield. pp. 27–28, 66, 151.
[3]
Pope, Arthur Upham (1965). Persian architecture; the triumph of form and color. New York: G. Braziller. pp. 81–85.
[4]
[5]
Grube, Ernst J.; Michell, George (1978). Architecture of the Islamic World: Its History and Social Meaning. New York. ISBN 0688033245. OCLC 4401627.
[6]
Bulatov, M.S. (1976). Mavzoleĭ Samanidov-zhemchuzhina arkhitektury Sredneĭ Azii (Samanid Mausoleum – an architectural jewel of Central Asia). Taskent, Uzbekistan, USSR: Izdatelstvo Literaturi i Iskusstva (Publishinh house of Literature and Art).
[7]
History of Civilizations of Central Asia. Dani, Ahmad Hasan; Masson, V.M. (Vadim Mikhaĭlovich); Harmatta, J. (János); Puri, Baij Nath; Etemadi, G.F.; Litvinskiĭ, B.A. (Boris Anatolʹevich). Paris: Unesco. 1992–2005. ISBN 9231027190. OCLC 28186754.{{cite book}}: نگهداری CS1: سایر موارد (link)
[8]
History of Civilizations of Central Asia. Dani, Ahmad Hasan; Masson, V.M. (Vadim Mikhaĭlovich); Harmatta, J. (János); Puri, Baij Nath; Etemadi, G.F.; Litvinskiĭ, B.A. (Boris Anatolʹevich). Paris: Unesco. 1992–2005. ISBN 9231027190. OCLC 28186754.{{cite book}}: نگهداری CS1: سایر موارد (link)
[9]
Pope, Arthur Upham (1965). Persian architecture; the triumph of form and color. New York: G. Braziller. pp. 81–85
[10]
Pope, Arthur Upham (1965). Persian architecture; the triumph of form and color. New York: G. Braziller. pp. 81–85
[11]
Pryce, Will (2008). World Architecture: the Masterworks. London: Thames & Hudson. p. 32. ISBN 978-0-500-34248-0. OCLC 227016790.

دانشنامه بزرگ اسلامی ج ۸
آلبوم عکس بخارا: آرامگاه سامانیان بی‌بی‌سی فارسی

[:03-1] [1]
Michailidis, Melanie (2014). "Dynastic Politics and the Samanid Mausoleum". Ars Orientalis. 44 (20220203): 20–39. doi:10.3998/ars.13441566.0044.003. ISSN 0571-1371. JSTOR 43489796.

[2] [2]
Knobloch, Edgar (1972). Beyond the Oxus: archaeology, art & architecture of Central Asia. Totowa NJ: Rowman and Littlefield. pp. 27–28, 66, 151.

[:23-3] [3]
Pope, Arthur Upham (1965). Persian architecture; the triumph of form and color. New York: G. Braziller. pp. 81–85.

[:1-4] [4]

[:6-5] [5]
Grube, Ernst J.; Michell, George (1978). Architecture of the Islamic World: Its History and Social Meaning. New York. ISBN 0688033245. OCLC 4401627.

[:32-6] [6]
Bulatov, M.S. (1976). Mavzoleĭ Samanidov-zhemchuzhina arkhitektury Sredneĭ Azii (Samanid Mausoleum – an architectural jewel of Central Asia). Taskent, Uzbekistan, USSR: Izdatelstvo Literaturi i Iskusstva (Publishinh house of Literature and Art).

[7] [7]
History of Civilizations of Central Asia. Dani, Ahmad Hasan; Masson, V.M. (Vadim Mikhaĭlovich); Harmatta, J. (János); Puri, Baij Nath; Etemadi, G.F.; Litvinskiĭ, B.A. (Boris Anatolʹevich). Paris: Unesco. 1992–2005. ISBN 9231027190. OCLC 28186754.{{cite book}}: نگهداری CS1: سایر موارد (link)

[8] [8]
History of Civilizations of Central Asia. Dani, Ahmad Hasan; Masson, V.M. (Vadim Mikhaĭlovich); Harmatta, J. (János); Puri, Baij Nath; Etemadi, G.F.; Litvinskiĭ, B.A. (Boris Anatolʹevich). Paris: Unesco. 1992–2005. ISBN 9231027190. OCLC 28186754.{{cite book}}: نگهداری CS1: سایر موارد (link)

[9] [9]
Pope, Arthur Upham (1965). Persian architecture; the triumph of form and color. New York: G. Braziller. pp. 81–85

[10] [10]
Pope, Arthur Upham (1965). Persian architecture; the triumph of form and color. New York: G. Braziller. pp. 81–85

[11] [11]
Pryce, Will (2008). World Architecture: the Masterworks. London: Thames & Hudson. p. 32. ISBN 978-0-500-34248-0. OCLC 227016790.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

آرامگاه سامانیان

Wikiwand in your browser!

Wikiwand in your browser!

معماری

جستارهای وابسته

نگارخانه

منابع