آذرخش
تخلیهٔ شدید الکتریکی نورانی و زودگذر، ناشی از ابر، با طول مسیری برحسب کیلومتر / From Wikipedia, the free encyclopedia
آذَرَخش[1] رخدادی طبیعی است که بر اثر تخلیه بارهای الکتریکی موجود در ابر رخ میدهد. به دلیل شباهت شکل و رنگ آذرخش به سنگ الماس در زبان فارسی افغانستان به آن الماسک میگویند. بارهای الکتریکی در ابر تحت فرایندی به نام باردارسازی غیرالقایی در ذرات بارشی ابر نظیر بلور یخ و گویچه برف ایجاد شده و پس از جدایی بارها و تشکیل شدن مناطق با بارهای مثبت و منفی قابل ملاحظه، اختلاف پتانسیل بارهای مثبت و منفی افزایش یافته و با رسیدن به یک مقدار آستانه آذرخشهای درون ابری رخ میدهند.
گرمای حاصل از تخیله الکتریکی آذرخش میتواند تا پنج برابر دمای سطح خورشید نیز بالا برود و در نتیجه موج صوتی حاصل از گرمای ناگهانی مولکولهای هوا به سرعت شکل گرفته و صدای مهیبی را به وجود میآورد که تندر نامیده میشود. اگر اختلاف پتانسیل بین بارهای منفی موجود در ابر با بارهای مثبتی که روی سطح زمین القا شدهاند از مرتبه چند میلیون ولت باشد، آذرخشهای ابر به زمین نیز میتوانند رخ دهند. به این نوع آذرخش که باعث تخلیه بارهای منفی ابر به زمین میشود آذرخشهای ابر به زمین منفی میگویند. شکلگیری آذرخش ابر به زمین معمولاً از ابر نشأت میگیرد و با نزدیک شدن به سطح زمین به شاخه صعودی شکل گرفته از زمین رسیده و آذرخش راه را شکل میدهد. البته گاهی در موارد نادر ممکن است شروع شکلگیری آذرخش ابر به زمین از زمین باشد.
مطالعات نشان داده که آذرخش در اکثر توفانهای تندری ابتدا درون ابری است و اولین کوبش ابر به زمین معمولاً ۵ الی ۱۰ دقیقه بعد از اولین آذرخش درون ابری به وقوع میپیوندد.
بخشی از فرایند تولید اوزون در جو میانه مربوط به تأثیر آذرخش هست. به این ترتیب که ابتدا آذرخش سبب شکسته شدن مولکولهای اکسیژن به اتمهای اکسیژن شده و سپس اتمهای اکسیژن با اتمهای نیتروژن یا مولکول نیتروژن ترکیب شده و به ترتیب نیتروژن اکسید و نیتروژن دیاکسید را تشکیل میدهند. دو ترکیب یاد شده یعنی اکسیدهای نیتروژن نیز با تابشهای ماواربنفش به اتمهای سازندهشان شکسته میشوند و در نهایت اتمهای اکسیژن حاصل با ترکیب شدن به مولکولهای اکسیژن در حضور عنصری سوم، تشکیل گاز اوزون را به همراه خواهند داشت.[2]