همام تبریزی

محمّد پسر فریدون هُمام تبریزی (زاده ۶۳۶ هجری تبریز - درگذشته صفر ۷۱۴) شاعر پارسی‌سرا^[1] و تاتی‌سرای و آذری سرای سده هشتم هجری در ایران است. او در غزل از خود توانائی بسیار نشان داده‌است.

هُمام شدیداً دوستدار سعدی شیرازی بوده و با او مکاتبه داشته و بنا بر برخی یادداشت‌ها، هنگامی که سعدی به آذربایجان سفر کرده، با همام نیز دیدار داشته. شماری از غزلیات او بر مبنای غزل‌هائی از سعدی، بر همان وزن و قافیه و ردیف ساخته شده‌اند.

همام و زبان آذری

همام تبریزی به زبان بومی آن‌زمان تبریز و آذربایجان یعنی زبان آذری نیز ابیاتی اشعاری دارد از جمله:

• ملمعی از «همام تبریزی» به پارسی و آذری:

^[2]

بدیدم چشم مستت رفتم از دست		کوام آذردلی بو کو نبی مست
دلم خود رفت و می‌دانم که روزی		به مهرت هم بشی خوش گیانم اژ دست
به آب زندگی ای خوش عبارت		لوانت‌لاو جَه‌من دیل و گیان بست
دمی بر عاشق خود مهربان شو		که زی‌سر مهرورزی گست بی گست
به عشقت گر همام از جان برآیذ		مواژش کان یوان بمروت و وارست
گرم خا واکَنی لشنم بوینی		به بویت خُته بام ژاهنام سرمست

معنی بیت‌های آذری:

کدام آذردلی است که مست نشود

به مهرت هم برود جان خوشم از دست

لاف لبانت ز من دل و جان ببُرد

که زینسان مهرورزی زشت باشد زشت

مگویش کآن جوان بمرد و وارست

اگر خاک را واکَنی لاشه‌ام را ببینی / به بویت خفته باشم در آرامگاهم سرمست^[3]

• غزلی از «همام تبریزی» با این مطلع:

خیالی بود و خوابی وصل یاران

شب مهتاب و فصل نوبهاران

که بیت مقطع آن به زبان آذری است:

^[4]

وهار و ول و دیم یار خوش بی

اوی یاران مَه ول بی مَه وهاران

معنی: بهار و گل به چهره یار خوش است، بی یاران نه گل باشد نه بهاران.^[3]

منابع

دربارهٔ همام و زبان آذری از زبان ایرانی آذری

1. Encyclopædia Iranica, WILLIAM L. HANAWAY and LEONARD LEWISOHN, "HOMĀM-AL-DIN B. ʿALĀʾ TABRIZI", (accessed April 2010)
2. (فقیه، ص ۱۹۶؛ انصاف‌پور، ص ۷۱ و ۷۲)
3. مشکور، محمدجواد، نظری به تاریخ آذربایجان، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، انتشارات کهکشان، چاپ دوم ۱۳۷۵، گنجینهٔ ایران: ۲۱. ص۱۹۲.
4. کارنگ، ص ۱۳.