خانات باکو

خانات باکو خان‌نشینی تابع دولت ایران در منطقه کنونی جمهوری آذربایجان بود که از دوران امپراتوری صفوی تا سال ۱۸۰۶ میلادی بر منطقه باکو و اطراف آن حکومت می‌کرد. خانات باکو تنها یکی از خانات به وجود آمده در دوران سلطه ایران بر منطقه بوده‌است. در دوران تسلط دولت ایران بر این مناطق، حاکم هر خانات را خان می‌گفتند که در اداره برخی امور دارای استقلال بود اما در کل تابع و خراجگزار شاه ایران بود.

خانات باکو
۱۷۳۵–۱۸۰۶
خانات باکو (کشیده‌شده در سال ۱۹۰۱) این نقشه محدوده خانات باکو در سال ۱۸۰۶ را به تصویر کشیده است
وضعیت	خانات زیر تابعیت ایران[1]
پایتخت	باکو
زبان(های) رایج	فارسی (رسمی)،[2][3] ترکی آذربایجانی (اکثریت)،تاتی قفقاز
دین(ها)	اسلام
حکومت	خانات
تاریخ
• بنیان‌گذاری	۱۷۳۵
• مستقل شدن از افشاریه [4]	۱۷۴۷
• فروپاشی	۱۸۰۶
پیشین پسین دودمان افشاریه امپراتوری روسیه

این خانات توسط درگاه قلی خان از تبار ایل افشار که این مناطق به پدران قزلباشش اعطا شده بود، بنیان‌گذاری شد. این خانات در دوران پسر وی، میرزا محمد خان، نسبتاً مستقل بود اما بعدها وابسته به خانات قدرتمندتر قوبا شد. در دهه ۱۷۷۰، مبارزات داخلی و جدال‌ها در این خانات سرانجام باعث شد که حسین قلی خان بتواند حاکمیت بر این خانات را از برادر متمایل به روسیه خود، محمد قلی خان، بدست بگیرد.

روسیه درصدد بود که این مناطق را در دوران جنگ‌های ایران و روسیه (۱۸۰۴-۱۸۱۳) به اشغال خود درآورد. روس‌ها به فرماندهی پاول سیسیانوف به شهر باکو حمله کردند اما حسین قلی خان، حاکم این شهر توانست سیسیانوف را در فوریه ۱۸۰۶ به هلاکت رساند و سر وی به تهران و نزد فتحعلی شاه فرستاده شد. سرانجام در سپتامبر سال ۱۸۰۶، روس‌ها توانستند وارد شهر شوند. حسین قلی خان نیز توسط روس‌ها تبعید شد و در نهایت این منطقه در نتیجه شکست ایران در جنگ های ده ساله با روسیه، مورخ ۲۴ اکتبر ۱۸۱۳ میلادی طبق معاهده گلستان رسماً از ایران جدا شد و در امپراتوری روسیه ادغام گشت.

نام خان	دوران حاکمیت
درگاه قلی خان	۱۷۲؟ - ۱۷۲۸
میرزا محمد خان	۱۷۴۷ - ۱۷۶۸
فتحعلی خان	۱۷۶۸ - ۱۷۷۰
عبدالله بیگ	۱۷۷۰ - ۱۷۷۲
مالک محمد خان	۱۷۷۲ - ۱۷۸۳
میرزا محمد خان	۱۷۸۴ - ۱۷۹۱
محمد قلی خان	۱۷۹۱ - ۱۷۹۲
حسین قلی خان	۱۷۹۲ - ۱۸۰۶

منابع

1. Bournoutian, George A. (2016). The 1820 Russian Survey of the Khanate of Shirvan: A Primary Source on the Demography and Economy of an Iranian Province prior to its Annexation by Russia. Gibb Memorial Trust. p. xvii. ISBN 978-1909724808. Serious historians and geographers agree that after the fall of the Safavids, and especially from the mid-eighteenth century, the territory of the South Caucasus was composed of the khanates of Ganja, Kuba, Shirvan, Baku, Talesh, Sheki, Karabagh, Nakhichivan and Yerevan, all of which were under Iranian suzerainty.
2. Swietochowski, Tadeusz (2004). Russian Azerbaijan, 1905-1920: The Shaping of a National Identity in a Muslim Community. Cambridge: Cambridge University Press. p. 12. ISBN 978-0521522458. (...) and Persian continued to be the official language of the judiciary and the local administration [even after the abolishment of the khanates].
3. Pavlovich, Petrushevsky Ilya (1949). Essays on the history of feudal relations in Armenia and Azerbaijan in XVI - the beginning of XIX centuries. LSU them. Zhdanov. p. 7. (...) The language of official acts not only in Iran proper and its fully dependant Khanates, but also in those Caucasian khanates that were semi-independent until the time of their accession to the Russian Empire, and even for some time after, was New Persian (Farsi). It played the role of the literary language of class feudal lords as well. {{cite book}}: |access-date= requires |url= (help)
4. Baku. Iranica: Baku, like the entire principality of Šervān, was annexed to Iran by the Safavids in several stages during the 10th/16th century, so that the long reign of the Šervānšāhs, along with the region’s independence, came to an end. Persian rule was briefly replaced by the Ottoman one (1578-1607), and then continued until the middle of the 12th/18th century when a weakening of central control made possible, in the Caucasian provinces, the formation of several smaller khanates, among them that of Baku.

مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Baku Khanate». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۱.