توانمندگرایی، تبعیضبخاطر ناتوانی یا ابلیسم (به انگلیسی:Ableism) تبعیض و پیشداوری اجتماعی علیه افراد دارای ناتوانیهای جسمی یا ذهنی است. توانمندگرایی افراد را آن گونه که با ناتوانیهایشان تعریف میشوند مشخص میکند و همچنین افراد ناتوان را به عنوان افرادی که نسبت به افراد غیرناتوان «پایینتر» هستند طبقهبندی میکند.[1] بر اساس توانمندگرایی، به افراد مختلف تواناییها، مهارتها یا جهتگیریهای شخصیتی خاص اختصاص داده میشود یا از از افراد مختلف این موارد سلب خواهد شد.
این مقاله میتواند با ترجمهٔ متن از مقالهٔ متناظر در انگلیسی گسترش یابد. برای مشاهدهٔ دستورالعملهای مهم ترجمه روی [گسترش] کلیک کنید.
استفاده از مترجمهای ماشینی نظیر دیپال یا ترجمهگر گوگل نقطهٔ آغاز خوبی برای ترجمه است، اما کاربران ترجمهکننده باید در صورت نیاز خطاها را برطرف، و دقت ترجمه را بررسی کنند؛ و نباید تنها متن ترجمهشده بهصورت ماشینی را بدون اصلاح در ویکیپدیای فارسی قرار داده و منتشر کنند.
متنی که غیر قابل اطمینان یا کم کیفیت به نظر میرسد را ترجمه نکنید. در صورت امکان صحت متن را در منابع ارائهشده در مقالهٔ خارجیزبان بررسی کنید.
شما ملزم هستید با ارائهٔ یک پیوند میانزبانی به مقالهٔ مبدأ ترجمه، انتساب حق تکثیر را در خلاصه ویرایش بههمراه ترجمهٔ خود ارائه دهید. یک روش برای انتساب در خلاصه ویرایش میتواند استفاده از این عبارت باشد
محتوای این ویرایش از مقالهٔ موجود در ویکیپدیای انگلیسی در [[:en:Ableism]] ترجمه شده است؛ برای انتساب، تاریخچهٔ آن مقاله را ببینید. (ابزارهایی نظیر ترجمهٔ محتوا و به ویکیفا خلاصه ویرایش و پیوند میانزبانی مناسب را بهطور خودکار تولید میکنند.)
پس از ترجمه، الگوی {{صفحه ترجمهشده|en|Ableism}} باید به صفحهٔ بحث افزوده شود.
اگرچه توانمندگرایی و ناتوانی هر دو اصطلاحاتی هستند که تبعیض بخاطر ناتوانی را توصیف میکنند، اما تأکید هر یک از این اصطلاحات کمی متفاوت است. توانمندگرایی تبعیض به نفع افراد غیر ناتوان تعریف میشود در حالی که ناتوانی تبعیض علیه افراد ناتوان است.[2]
کلیشههایی وجود دارند که یا بهطور کلی با ناتوانی مرتبط هستند، یا با اختلالات خاص یا شرایط سلامت مزمن مرتبط هستند (مثلاً این فرض که همه افراد ناتوان میخواهند درمان شوند، این فرض که کاربران ویلچر نیز دارای ناتوانی ذهنی هستند، یا این فرض که افراد نابینا نوعی بصیرت خاص دارند).[3] این کلیشهها به نوبه خود به عنوان توجیهی برای اعمال تبعیض آمیز عمل میکنند و نگرشها و رفتارهای تبعیض آمیز را نسبت به افراد دارای ناتوانی تقویت میکنند.[4] برچسبگذاری زمانی بر افراد تأثیر میگذارد که گزینههای آنها را برای عمل محدود یا هویت آنها را تغییر دهد.[5]
در جوامع توانمندگرا، «زندگی افراد ناتوان کمتر ارزش زیستن دارد یا افراد ناتوان ارزش کمتری دارند.» جنبش اصلاح نژاد در اوایل قرن بیستم به عنوان بیانی از توانمندگرایی گسترده در نظر گرفته میشود.[نیازمند منبع]
توانمندگرایی را میتوان با خواندن ادبیاتی که توسط کسانی که ناتوانی و توانمندگرایی را از نزدیک تجربه میکنند بیشتر درک کرد.
کلمه ابلیسم (به انگلیسی:Ableism) نشات گرفته از واژه «-able» و ایسم است و برای اولین؛ اولین بار در سال ۱۹۸۱ میلادی ثبت شد.[6][7]
Wüllenweber, Ernst; Theunissen, Georg; Mühl, Heinz (2006). Pädagogik bei geistigen Behinderungen: ein Handbuch für Studium und Praxis (Education for intellectual disabilities: A manual for study and practice) (in German). Kohlhammer Verlag. p. 149. شابک۳−۱۷−۰۱۸۴۳۷−۷. Retrieved January 17, 2012.
Fandrey, Walter: Krüppel, Idioten, Irre: zur Sozialgeschichte behinderter Menschen in Deutschland (Cripples, idiots, madmen: the social history of disabled people in Germany) (به آلمانی)شابک۹۷۸−۳−۹۲۵۳۴۴−۷۱−۸
Ivan Eugene Watts; Nirmala Erevelles (ژانویه ۲۰۰۴), "These Deadly Times: Reconceptualizing School Violence by Using Critical Race Theory and Disability Studies", American Educational Research Journal (به انگلیسی), 41 (2): 271–299, doi:10.3102/00028312041002271, ISSN0002-8312{{citation}}: Check date values in: |date= (help)نگهداری CS1: نقطهگذاری اضافه (link), WikidataQ56673362