گویش زیارتی

گویش زیارتی یا طبری زیارتی^[1] گویشی از زبان مازندرانی می باشد که در روستا زیارت واقع در جنوب شهرستان گرگان استان گلستان گویش می‌شود و ریشه در زبان طبری قدیم دارد.^[2] گویشی که گالشی ^[3] در زیارت گفته می شود می توان آن را نوعی مازندرانی توصیف کرد که تحت تأثیر سنگین زبان فارسی است.^[4] تأثیر فارسی را می توان در تمام سطوح مورفوسیناکس و همچنین در واژگان مشاهده کرد. با این حال، گویش زیارتی هنوز هویت مازندرانی خود را حفظ کرده است ، که می توان به ویژه در سیستم فعل مشاهده کرد.^[5] ولادیمیر ایوانف گویش زیارتی را یکی از گویش های زبان مازندرانی می داند.^[6]

زیارتی
زبان بومی در	ایران استان گلستان
منطقه	شهرستان گرگان
تبار	هندواروپایی هندوایرانی ایرانی ایرانی غربی گروه شمال غربی زبان‌های کاسپین زبان مازندرانی زیارتی
سامانه نوشتاری	الفبای فارسی
کدهای زبان
ایزو ۳–۶۳۹	–

مردم زیارت

گویش زیارتی گونه‌ای از زبان مازندرانی است و زیر شاخه طبری استرآبادی قرار دارد. گالش‌های زیارت خود را مازندرانی می‌دانند اما زبان مادری خود را گونه‌ای مجزا به نام زیارتی می‌نامند. برخی نیز گویش رایج در این روستا را «زبان روستایی» می‌خوانند. گالش‌ها گروهی از مردمان طبری می‌باشند که در کوهستان سکونت دارند و اصولا به دامداری می‌پردازند. همچنین بخشی از سکنه کوهستانی مازندران نیز خود را گالش می‌نامند و زبان خود را گالشی می‌نامند. لفظ گالش در زبان طبری به معنای دامدار و کوهنشین می‌باشد.^[1]

هر چند گونه زبانی روستای زیارت دارای حالت کُنایی (ارگاتیو) نیست اما بقایایی محدود از وجود یک ساخت کهن کنایی در آن به چشم می‌خورد. گویش زیارتی به شدت تحت تأثیر زبان فارسی است و این تأثیر در تمام سطوح صرفی، نحوی و واژگانی این گویش مشاهده می‌شود. این گویش ولی همچنان هویت مازندرانی خود را حفظ کرده که به ویژه در نظام فعلی آن به روشنی قابل مشاهده است.^[1]

لهجه‌های زبان مازندرانی

بررسی کارشناسانه در جلگه‌ها و سپس نواحی کوهستانی موجب شناسایی دوازده لهجه مختلف درمازندران شده‌است:^[7]

1. منطقه کردکوی: شامل هزار جریب شرقی، شاه کوه زیارت، مجن،بالاجاده، رادکان، گز شرقی و غربی و روستاهای غیر ترکمن‌نشین از چهاردانگه تا گلوگاه.
2. منطقه بهشهر: شامل چهاردانگه هزارجریب از سورتی تا کیاسر و روستاهای مناطق جلگه‌ای از گلوگاه، شاه کیله تا انتهای منطقه قره طغان و رودخانه نکارود.
3. منطقه ساری: شامل چهاردانگه از کیاسر تا کوهستان‌های دودانگه، جلگه‌های مابین میان دورود و جلگه‌های مناطق غربی تجن رود تا جویبار.
4. منطقه قائمشهر: شامل مناطق کوهستانی فیروزکوه، سوادکوه و روستاهای جلگه‌ای حد فاصل بین کیاکلا، جویبار و روستاهای کوهپایه‌ای بیشه سر.
5. منطقه بابل: از مناطق کوهستانی چلاو آمل تا بندپی، امامزاده حسن در سمت غربی آلاشت و نواحی جلگه‌های حد فاصل فریدونکنار، بابلسر، بهنمیر، کیاکلا تا روستاهای کوهپایه‌ای کهنه خط، گنج افروز و بابل کنار.
6. منطقه آمل: از کوهستان‌های بندپی تا چلاو، لاریجانات، نمارستاق و کلارستاق آمل تا حوالی امامزاده هاشم و جلگه‌های دو سمت هراز، دشت‌سر و محمودآباد و کوهپایه‌ها و جلگه‌های جاده چمستان، میان آمل و نور.
7. منطقه نور و نوشهر: شامل بخشی از روستاهای بیرون بشم، کجور، محال ثلاث و جلگه‌های حد فاصل سرخ رود تا رودخانه چالوس.
8. چالوس و تنکابن شرقی: شامل مناطق کلارباستانی، برخی از روستاهای کوهپایه‌ای منطقه بیرون بشم ولنگا و نواحی جلگه‌ای از آب چالوس و عباس‌آباد و رودخانه نشتا به مرکزیت عباس‌آباد.
9. تنکابن مرکزی: شامل لهجه‌های دوهزاری و سه هزاری و خرم‌آبادی و گلیجانی چالکش یعنی حدفاصل آب نشتا تا آب شیرود.
10. منطقه علی‌آباد کتول: شامل نواحی روستایی کوهستانی شمال شاهوار و مناطقی چون کتول، پیچک محله، محمودآباد، فاضل آباد و جلگه‌های غیرترکمن‌نشین بلوک استارآباد قدیم.
11. منطقه قصران باستانی: شامل مناطق اوشان، فشم، شمشک، دیزین، گاجره و روستاهای کوهپایه‌ای توچال تا مناطق غربی رودخانه جاجرود.
12. منطقه دماوند: شامل نواحی کوهستانی شهرستان دماوند، رودهن، بومهن تا فیروزکوه.

دستور زبان

صرف فعل

در جدول زیر فعل فروختن (baruten) بر اساس گویش مازندرانی زیارت در زمان‌های مختلف صرف می‌شود. ^[8]

زمان/شخص	۱ مفرد	۲ مفرد	۳ مفرد	۱ جمع	۲ جمع	۳ جمع
گذشته ساده	barutem	baruti	barute	barutim	barutin	baruten
گذشته کامل	barute-bem	barute-bi	barute-be	barute-bim	barute-bin	barute-ben
گذشته التزامی	barute-bum	barute-bui	barute-bu	barute-buim	barute-buin	barute-bun
گذشته التزامی کامل	barute-bi-bum	barute-bi-bui	barute-bi-bu	barute-bi-buim	barute-bi-buin	barute-bi-bun
گذشته استمرای	rutem	ruti	rute	rutim	rutin	ruten
گذشته در حال انجام	dabam-rutem	dabi-ruti	daba-rute	dabim-rutim	dabin-rutin	daban-ruten
حال ساده/آینده	merušem	meruši	meruše	merušim	merušin	merušen
حال در حال انجام	darem-merušem	dari-meruši	dare-meruše	darim-merušim	darin-merušin	daren-merušen
حال التزامی	barušem	baruši	baruše	barušim	barušin	barušen
آینده	mexâm barušem	mexâi baruši	mexâd baruše	mexâim barušim	mexâin barušin	mexân barušen

زمان گذشته ساده

صرف فعل فروختن baruten در گویش مازندرانی زیارت و مقایسه آن با گویش های ساروی و فارسی.^[9]

زمان	گویش ساری	گویش زیارت	گویش فارسی
اول شخص مفرد	baruteme	barutem	foruxtam
دوم شخص مفرد	baruti	baruti	foruxti
سوم شخص مفرد	barute	barute	foruxt
اول شخص جمع	barutemi	barutim	foruxtim
دوم شخص جمع	baruteni	barutin	foruxtin
سوم شخص جمع	barutene	baruten	foruxtan

زمان گذشته استمراری

صرف فعل فروختن baruten در گویش مازندرانی زیارت و مقایسه آن با گویش های ساروی و فارسی.^[10]

زمان	گویش ساری	گویش زیارت	گویش فارسی
اول شخص مفرد	ruteme	rutem	mi-foruxtam
دوم شخص مفرد	ruti	ruti	mi_foruxti
سوم شخص مفرد	rute	rute	mi-foruxt
اول شخص جمع	rutemi	rutim	mi-foruxtim
دوم شخص جمع	ruteni	rutin	mi-foruxtin
سوم شخص جمع	rutene	ruten	mi-foruxtan

زمان حال ساده

صرف فعل فروختن baruten در گویش مازندرانی زیارت و مقایسه آن با گویش های ساروی و فارسی.^[11]

زمان	گویش ساری	گویش زیارت	گویش فارسی
اول شخص مفرد	rušembe	merušem	mi-forušam
دوم شخص مفرد	rušeni	meruši	mi-foruši
سوم شخص مفرد	rušene	meruše	mi-forušad
اول شخص جمع	rušembi	merušim	mi-forušim
دوم شخص جمع	rušenni	merušin	mi-forušid
سوم شخص جمع	rušenne	merušen	mi-forušand

برخی جملات در گویش زیارت

در جدول زیر برخی جملات گویش زیارتی با جملات گویش های ساری، نوشهر و فارسی معیار مقایسه میشود.

فارسی معیار	گویش زیارت	گویش ساری	گویش نوشهر
داشتند می دیدند	dabâ hârešen	davi hărešine	dave hărešine
چه کار کرد	či kâr hâkerede	či kăr hăkerde	či kăr hăkerde
چه شد	čiši âbee	čiši bavi	češi bave
پدر	piyar	piyer	piyar
بودی	davui	davui	davi
نبودند	dani buin	dani bine	dane bine
ما میگوییم نامزد	emâ guim nâmzad	emă gombi nomzu	amă gemi nemzu
می گویند مرد مرده است	gânen mardi bamerde	gānne mardi bamerde	genne mardi bamerde
گفت جدا کرده بودن	bagui sevâ hâkard bun	baote sevă hăkerde bun	bote sevă hăkerde bun
از اینجا می خواست بچه کول بگیرد	inje jem xâsse vače kul hayre	inje je xăsse vače kul hayre	ije je xăysse vače kul hayre
خیلی آزاد بود	ande âzâd biye	ande ăzăd biye	anne lăr biye
حالا اگر پلنگ را می دیدی	esâ palang re badi bui	esă palang re badi bui	asă palang re badi bui
ما هنوز چیزی نفروختیم	emâ hanu hičči narutim	emă hanu hičči narutemi	amă hală hečči naruteni
آنقدر مردم زمین فروختن	ande mardem zamin baruten	ande mardem zamin barutene	anne mardem zami barutene
برنج چگونه می پزند	berenj čejur mepejen	berenj čijur pajene	binj čejur pajene
به تو چی می گویند	tere čiši megon	tere čişi gonne	tere čeşi genne

جستارهای وابسته

• درگاه طبرستان
• درگاه ایران

• مردم طبری
• زبان مازندرانی
• گویش کتولی
• طبری گرگانی
• استان گلستان
• استان مازندران
• شهرستان گرگان
• گرگان
• زیارت

منابع

1. عامریان، فاطمه: نقد و بررسی کتاب گالش‌ها در گذر زمان، پنج گفتگو از روستای گالش‌نشین زیارت. در مجله زبان و زبان‌شناسی. دوره و شماره: دوره ۱۱، شماره ۲۲، بهار و تابستان ‍۱۳۹۵، صص ۱۱۹–۱۳۰.
2. گیتی شکری، ساختارهای گذشته و غیر گذشته در گویش مازندرانی گالش زیارت، ۱۹۹.
3. کارینا جهانی، مستند سازی زبان و سبک زندگی گالش، ۲.
4. SHOKRI, GUITI (2012). "Past and Non-past Structures in the Mazandarani Dialect Spoken by the Galesh of Ziarat". Upsalla University (به انگلیسی): 199.
5. https://elar.soas.ac.uk/Collection/MPI117075
6. Ivanov, Vladimir (2015). "Socio-and ethnolinguistic features of Gilaki and Mazanderani". Moscow State University (به انگلیسی): 1.
7. واژه‌نامه بزرگ تبری، گروه پدید آورندگان به سرپرستی: جهانگیر نصراشرفی و حسین صمدی، سال 1377، جلد اول، ص 31
8. SHOKRI, GUITI (2012). "Past and Non-past Structures in the Mazandarani Dialect Spoken by the Galesh of Ziarat". Upsalla University (به انگلیسی): 200–208.
9. گیتی شکری، ساختارهای گذشته و غیر گذشته در گویش مازندرانی گالش زیارت، ۲۰۰-۲۰۸.
10. SHOKRI, GUITI (2012). "Past and Non-past Structures in the Mazandarani Dialect Spoken by the Galesh of Ziarat". Upsalla University (به انگلیسی): 200–208.
11. SHOKRI, GUITI (2012). "Past and Non-past Structures in the Mazandarani Dialect Spoken by the Galesh of Ziarat". Upsalla University (به انگلیسی): 200–208.

پیوند به بیرون