گیاهی علفی و گلدار از خانوادهٔ گل‌راعیان From Wikipedia, the free encyclopedia
گل راعی، هوفاریقون، گل شهناز، علف چای (نام علمی: Hypericum perforatum),[1] گیاهی علفی، گلدار و پایا از تیره گل‌راعیان است که معمولاً به صورت خودرو در میان کشتزارهای گندم و ذرت یافت می‌شود. گل راعی و سایر گیاهان خانوادهٔ گل‌راعیان دارای ماده‌ای به‌نام هیپریسین هستند. گل راعی بومی اوراسیا است و به‌طور گسترده در مناطق معتدل اروپا (اوکراین و روسیه)، آسیا (ترکیه، هند و چین) و شمال آفریقا (خاورمیانه) می‌روید و همچنین به مناطقی از جمله ایالات متحده آمریکا، آمریکای جنوبی و استرالیا نیز به‌صورت گونه‌ای مهاجم معرفی و پراکنده شده‌است. گل راعی در مناطق مختلفی از ایران از جمله دامنه کوه‌های البرز، چالوس، مازندران و نقاط غرب ایران می‌روید.[2]
| گل راعی | |
|---|---|
 | |
| رده‌بندی علمی | |
| فرمانرو: | گیاهان |
| دسته: | گیاهان گلدار |
| رده: | دولپه‌ای‌ها |
| راسته: | مالپیگی‌سانان |
| تیره: | گل‌راعیان |
| سرده: | گل راعی (سرده) |
| گونه: | H. perforatum |
| نام دوبخشی | |
| Hypericum perforatum | |
در حالی‌که خوردن گل راعی توسط دام‌ها مضر و خطرناک است و در صورت مصرف توسط انسان نیز ممکن است با داروهای مصرف شده ایجاد تداخل دارویی کند اما این گیاه برای سده‌ها در طب سنتی مورد استفاده است و امروزه در کشورهای زیادی در حال کشت صنعتی و تجاری است.[3]
گل راعی تقریباً تا یک متر بلندی دارد و به همراه شاخه‌های جفتی و متقابل رشد می‌کند. برگهای آن متقابل و بی‌پایه (چسبیده) است، تا دو سانتی‌متر بلندی دارد و دارای نقاط غده‌ای و نیمه شفّاف متعدّدی است که در برابر نور پدیدار می‌شوند. گُلهای زرد تا سفید رنگ، دارای پنج گلبرگ، با پرچمهای بیرون زده‌است و به صورت مجتمع در بالای ساقهها به چشم می‌خورند.
این گیاهان، حاوی تعداد زیادی از رنگدانه فلورسانس dianthrone (ترکیب‌های دارای دو انترون، به شکل ساختارهای سوزنی و به رنگ سفید تا زرد روشن) مربوط به طیف قرمز با فعّالیت زیستی هستند. این نیز گزارش شده که بیوسنتز هایپریسین، با ریخت زایی و چیدمان غدد روغنی قرمز تیرهٔ موجود بر روی برگهای گیاه، مرتبط است.[4][5]
این گیاه در ایران، با نام‌های علف چای، گُل راعی یا هزارچشم خوانده شده‌است و در زبان انگلیسی، St. John’s wort (به معنی: مخمّر یوحنای مقدّس) نام دارد؛ دلیل این نام گزینی، به گُلدهی و برداشت سنّتی آن در زادروز یحیای نبی (۲۴ ژوئن) برمی‌گردد[6]؛ همچنین می‌تواند یادآور شوالیه‌های St. John (به معنی: شوالیه‌های یوحنای مقدّس) باشد که در طول جنگ‌های صلیبی، از آن برای درمان زخم استفاده می‌کردند.[7] لازم است ذکر شود که همهٔ گونه‌های خانوادهٔ گل‌راعیان با نام St. John’s wort شناخته می‌شوند.[8]
با نگاهی به واژه‌نامه‌های پارسی، نام‌های کهن و نام عربی (و برخی از ویژگی‌های کلّی) آن نیز به چشم می‌خورد.
هوفاریقون. معرب، اِ به لغت رومی نام دوایی است که آن را داروی رومی گویند و آن حبی باشد سرخ به رنگ سماق بغدادی و به عربی رمان الانهار خوانند. عرق النسا را نافع است و بول و حیض را براند و آن را هیوفاریقون هم می‌گویند. (آنندراج) (برهان). هزارچشم. و رجوع به مفردات ضریر انطاکی و تحفهٔ حکیم مؤمن و گیاه‌شناسی گل گلاب ص ۲۰۴ شود.[9]
(اسم) [معرب، مأخوذ از یونانی] ‹اوفاریقون، هیوفاریقون› (زیست‌شناسی) [hufāriqun] گیاهی با ساقهٔ کوتاه، برگهای سرخ، و گل‌های زرد یا سفید چتری شبیه گل شبت، که تخم‌های آن در غلاف دراز قرار دارد. در طب قدیم جهت رفع تنگی نفس، سل و درد سینه به‌کار می‌رفته.[10]
گیاه گل شهناز از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است و خواص درمانی بسیاری دارد این گیاه ضد کرم معده و روده است و گرفتگی صدا را باز می‌کند. این گیاه برای درمان مرض کزاز بکار می‌رود و اگر برگ آن را به صورت پودر روی زخمهای عمیق بپاشید این نوع زخمها را خوب می‌کند. مواد روغنی گیاه بالاخص دارای اثرات بارز ضد زخم، ضدسوختگی و التیام بخش پوستی می‌باشد.[11] گل راعی درمان‌کننده بیماری مننژیت است؛ درد پشت و گردن و خشکی گردن را درمان می‌کند و ضدافسردگی است. این گیاه اشتها را باز می‌کند بنابراین می‌توان آن را به بچه‌ها و افراد مسن که اشتها ندارند داد. کسانی که از داروهای آسم و ضدسرماخوردگی و حساسیت استفاده می‌کنند نمی‌توانند چای کوهی مصرف کنند. مواد مؤثر موجود در این گیاه، شامل هایپرفورین و هایپریسین است.[12][13][14] هایپرفورین موجود در گل راعی با تحریک تمایز کراتینوسیتها و ساخته شدن کراتین موجب بازیابی ساختار آسیب دیده اپیدرم و در نتیجه بهبود ترک خوردگی پا می‌شود.[15][16] همچنین هایپریسین و سودوهایپریسین موجود در عصاره گل راعی سبب افزایش تعداد سلول‌های فیبروبلاست و همچنین گرانول‌های کلاژن موجود در آن‌ها و کاهش سلول‌های پیر و مرده می‌شوند. در نتیجه عصاره روغنی این گیاه سبب تسریع روند بهبود ترک خوردگی پا می‌شود.[17] علاوه بر این هایپرفورین موجود در این گیاه دارای خاصیت ضد التهابی می‌باشد. این ماده مؤثره سبب مهار آنزیم‌های سیکلواکسیژناز ۱ و ۵- لیپواکسیژناز شده، در نتیجه از تولید PGE2 و LTB4 که از عوامل ایجاد التهاب هستند، جلوگیری می‌کند.[18][19][20]عصاره این گیاه علیه باکتریهای Staphylococcus spp. و Streptococcus spp. دارای اثرات آنتی باکتریال می‌باشد. این باکتریها می‌توانند در مناطقی از پاشنه پا که دچار ترک خوردگی شده‌است ایجاد عفونت نمایند.[21][22][23][24][25][26]
خاصیت این گیاه در درمان افسردگی به اثبات رسیده و مکانیزم اثر ضد افسردگی آن از طریق مهار آنزیمی است. یکی از مواد مؤثر این گیاه هایپریسین می‌باشد که فراورده‌های آن هم بر اساس همین ماده استانداردسازی می‌شوند و اثر ضد افسردگی گیاه نیز مربوط به این ماده می‌باشد. در ابتدا تصور می‌شد که این ماده مهارکنندهٔ آنزیم Mono amino oxidase (به اختصار: MAO) است؛ ولی مطالعات جدیدتر روی حیوانات نشان داد که این اثر بسیار ناچیز است و مکانیسم عمده اثر ضد افسردگی آن از طریق مهار برداشت (reuptake) سروتونین یا سایر انتقال دهنده‌های عصبی (نوروترانسمیترها) در مغز می‌باشد.[27]
از این گیاه بیش از پنج فراوردهٔ دارویی در بازار ایران موجود است. قرص نروکسین دینه، قطرهٔ هایپیران و قرص پرفوران که هر سه در درمان افسردگی کاربرد دارند؛ افشانه نوروژیک، که در درمان دردهای عصبی کاربرد داشته و خاصیت ضدالتهابی دارد. عصاره گیاه گل راعی که عصاره گلایکولی به دست آمده از سر شاخه‌های گل دار این گیاه است و در درمان ترک‌های
پوستی پا مؤثر است. این عصاره سبب تحریک رشد و تمایز بافت می‌شود و اثرات ضد التهاب و آنتی باکتریال دارد. همچنین عصاره هوفاریقون، عصاره روغنی این گیاه است که در درمان زخم معده کاربرد دارد و اثرات ضد زخم و ضد التهاب دارد.
نکتهٔ قابل ذکر در مورد این گیاه و فراورده‌های آن، تداخلات دارویی آن است که مصرف آن را محدود نموده و دلیلش هم مهار آنزیمی MAOاست، که با برخی از داروهای ضد افسردگی و داروهای دیگر تداخل شدید دارد. به هر حال، برای استفاده از این داروها، مشورت با دکتر داروساز یا پزشک معالج لازم است.
جدول زیر، ۱۰ دسته از اثرات و تداخل‌های دارویی و نکات قابل ملاحظهٔ درمان دارویی با مشتقات شیمیایی ساخته شده از علف چای را نشان می‌دهد.[28]
| # | دارو | اثر برهم کنش با دارو | مدیریت پیشنهادی بیماران پیش از آماده‌سازی‌های SJW |
|---|---|---|---|
| ۱ | بازدارنده‌های پروتئاز HIV، مانند: indinavir, nelfinavir, ritonavir, saquinavir | سطوح خونی کاهش یافته، همراه با از دست دادن احتمالی سرکوب HIV | سنجش بار ویروسی RNAی HIV و قطع SJW |
| ۲ | بازدارنده‌های ترانس کریپتاز معکوس غیرنوکلئوزیدی HIV، مانند: efavirenz, nevirapine | سطوح خونی کاهش یافته، همراه با از دست دادن احتمالی سرکوب HIV | سنجش بار ویروسی RNAی HIV و قطع SJW |
| ۳ | وارفارین | کاهش اثر ضد انعقادی و نیاز به افزایش مقدار وارفارین | کنترل INR و قطع SJW. ردیابی دقیق INR که ممکن است با قطع SJW افزایش یابد. ممکن است مقدار مصرف وارفارین نیاز به تنظیم داشته باشد. |
| ۴ | ریواروکسابان و آپیکسابان | کاهش غلظت دارو در پلاسمای خون | قطع SJW |
| ۵ | سیکلوسپورین | سطوح خونی کاهش یافته با خطر رد پیوند | کنترل سطوح خونی سیکلوسپورین و قطع SJW. ممکن است سطوح سیکلوسپورین با قطع SJW افزایش یابد. ممکن است مقدار سیکلوسپورین نیاز به تنظیم داشته باشد. |
| ۶ | ضدآبستنیهای خوراکی | سطوح خونیی کاهش یافته، همراه با خطر آبستنی ناخواسته و پیشرفت غیرمنتظرهٔ خونریزی | قطع SJW |
| ۷ | داروهای ضدتشنج (کاربامازپین، فنوباربیتون، فنی تویین) | سطوح خونی کاهش یافته همراه با خطر وقوع حملات | کنترل سطوح داروهای ضدتشنج و قطع SJW. ممکن است سطوح داروهای یاد شده با قطع SJW افزایش یابد. ممکن است مقدار داروی ضدتشنج نیاز به تنظیم دقیق داشته باشد. |
| ۸ | دیگوکسین | سطوح خونی کاهش یافته و از دست دادن کنترل ریتم (نواخت) قلب یا اختلال در کار قلب | کنترل سطوح دیگوکسین و قطع SJW. ممکن است سطوح دیگوکسین با قطع SJW افزایش یابد. ممکن است مقدار دیگوکسین نیاز به تنظیم داشته باشد. |
| ۹ | تئوفیلین | سطوح خونی کاهش یافته و از دست دادن کنترل تنگی نفس یا محدودیت مزمن جریان هوا | کنترل سطوح تئوفیلین و قطع SJW. ممکن است سطوح تئوفیلین با قطع SJW افزایش یابد. ممکن است مقدار تئوفیلین نیاز به تنظیم داشته باشد. |
| ۱۰ | تریپتانها (sumatriptan, naratriptan, rizatriptan, zolmitriptan) | اثرات افزایش یافتهٔ سروتوژنیک (وابسته به سروتونین) همراه با افزایش وقوع واکنش‌های سوء (مضر) | قطع SJW |
| ۱۱ | بازدارنده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (سیتالوپرام، فلوکستین، فلوکسامین، پاروکستین، سرترالین) | اثرات افزایش یافتهٔ سروتوژنیک (وابسته به سروتونین) همراه با افزایش وقوع واکنش‌های سوء (مضر) | قطع SJW |
قدرت این دارو گیاهی در مقابله با افسردگی‌های خفیف تا متوسط و برخی موارد ماژور هم میزان با داروی‌های شیمیایی ذکر گردیده‌است اما مقالاتی هم وجود دارد که این موضوع را رد می‌کند.[29] از خواص دیگر این دارو، درمان دردهای دوران قاعدگی می‌باشد.[30]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
