پیمان منع جزئی آزمایش هسته‌ای

پیمان منع آزمایش هسته‌ای در جو زمین، فضای بیرونی و زیر آب به عبارت معمول پیمان منع جزئی آزمایش هسته‌ای در سال ۱۹۶۳ با هدف منع هرگونه انفجار جهت آزمایش جنگ‌افزار هسته‌ای در هر کجا غیر از زیرِ زمین تصویب شد. این پیمان به صورت خلاصه شده "پیمان ممنوعیت آزمایش محدود" و "پیمان منع آزمایش هسته‌ای" نیز گفته می‌شود. عبارت دوم، می‌تواند خلاصه شده "پیمان جامع منع آزمایش هسته‌ای" نیز فرض شود که منجر به ایجاد انگیزه در کشورها برای عضویت در این معاهده می‌شود. نظارت بر اجرای این پیمان بر عهده کمیته سازمان ملل در امور استفاده صلح‌آمیز از فضا است.

پیمان منع جزئی آزمایش هسته‌ای

نام بلند: پیمان منع آزمایش هسته‌ای در جو زمین، فضای بیرونی و زیر آب
چگونگی مشارکت کشورها در پیمان منع جزئی آزمایش هسته‌ای   امضا و تصویب کرده   موافقت خود را اعلام کرده‌اند   فقط امضا کرده‌اند   امضا نکرده‌اند
گونه	کنترل تسلیحات
تاریخ امضا	۵ اوت ۱۹۶۳
مکان امضا	روسیه، مسکو
تاریخ اجرا	۲۲ اکتبر ۱۹۶۳
شرط اجرا	تصویب توسط اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی، بریتانیا و آمریکا
گروه‌ها	۱۲۶ کشور دیگر به آن پیوسته و ۱۰ کشور آن را امضا ولی هنوز در داخل کشور خود تصویب نکرده‌اند
ضامن‌ها	دولت‌های آمریکا، بریتانیا و شوروی
زبان‌ها	انگلیسی و روسی
[[wikisource:Partial Test Ban Treaty}|Partial Test Ban Treaty}]] در ویکی‌نبشته

در ابتدا، بحث بر سر یک ممنوعیت جامع (حتی زیر زمین) بود. ولی به علت مسائل فنی در مورد امکان‌پذیر بودن شناسایی آزمایش در زیرِ زمین و نگرانی اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی در مورد روش‌های سنجش پایبندی کشورهای عضو، به کنار گذاشته شد. انگیزه ایجاد ممنوعیت آزمایش، بر اثر فشار افکار عمومی به خاطر ازدیاد آزمایش‌های هسته‌ای و به خصوص نگرانی از بمب هیدروژنی بود. همچنین یک فرایند ممنوعیت آزمایش نیز برای کند کردن روند تکثیر سلاح‌های هسته‌ای و مسابقه تسلیحاتی هسته‌ای در نظر گرفته شده بود. پیمان منع جزئی آزمایش هسته‌ای، روند تکثیر یا رقابت تسلیحاتی را متوقف نکرد اما تصویب آن باعث کاهش چشمگیر ذرات پرتوزا در جو زمین شد.

این پیمان در ۵ اوت ۱۹۶۳ توسط دولت‌های شوروی، بریتانیا و آمریکا پیش از اینکه برای امضای دیگر کشورها گذاشته شود در مسکو امضا شد. از آن زمان تا کنون، ۱۲۳ کشور دیگر به آن پیوسته و ۱۰ کشور دیگر آن را امضا ولی هنوز در داخل کشور خود تصویب نکرده‌اند.

پیش‌زمینه

بیشترین محرک برای این پیمان ترس مردم جهان از ورود ذرات پرتوزا به محیط زندگی عمومی از طریق آزمایش هسته‌ای در جو یا آب‌های زیرزمینی و خصوصاً افزایش قدرت جنگ‌افزارهای هسته‌ای بود.^[1] بین سال‌های ۱۹۵۲ تا ۱۹۵۳ آمریکا و شوروی اولین بمب‌های هیدروژنی خود را آزمایش کردند.^[2][3] در ۱۹۵۴ هر دو کشور با آزمایش‌های خود در اقیانوس آرام باعث آلودگی زیست‌محیطی بسیار و حتی آلودگی ماهیگیران ژاپنی به مواد پرتوزا شدند.^[4] در ۱۹۶۱ با انفجار بمب تزار، قوی‌ترین انفجار ایجاد شده توسط انسان در تاریخ، ثبت شد.^[5] بین ۱۹۵۱ تا ۱۹۵۸ آمریکا ۱۶۶ آزمایش، شوروی ۸۲ آزمایش و بریتانیا ۲۱ آزمایش در جو زمین انجام دادند. در این مدت، تنها ۲۲ آزمایش زیرزمینی فقط توسط آمریکا انجام شده بود.^[6]

چگونگی اجرای پیمان

مفاد

هدف اصلی این پیمان فراهم آوردن سریع‌ترین زمان ممکن برای رسیدن به یک توافق کلی و کامل بر سر خلع سلاح تحت کنترل شدید جامعه بین‌المللی است. هدف اصلی این پیمان، رسیدن به منع کامل آزمایش هسته‌ای (حتی در زیرِ زمین) است. پیمان منع جزئی آزمایش هسته‌ای، کشورها را از ساخت، اجاره یا تشویق دیگران به هرگونه انفجار هسته‌ای در جو، فضای بیرونی، زیر آب یا "هر انفجار هسته‌ای" دیگری که باعث ورود ذرات پرتوزا به خاک دیگر کشورهای عضو می‌شود منع می‌کند.^[7] عبارت "هر انفجار هسته‌ای دیگری" حتی انفجارهای هسته‌ای صلح‌آمیز را هم منع می‌کند. زیرا ایجاد تمایز بین آزمایش‌های نظامی بدون اقدامات امنیتی گسترده، بسیار مشکل است.^[2]

پذیرش در جامعه بین‌الملل

تا ۱۵ آوریل ۱۹۶۳ (۶ ماه پس از اجرایی شدن پیمان) بیش از ۱۰۰ کشور به این پیمان پیوسته و ۳۹ کشور آن را تصویب یا موافقت خود را با آن اعلام کردند. تا سال ۲۰۱۶، ۱۲۶ کشور به این پیمان پیوسته و ۱۰ کشور آن را امضا کرده ولی در داخل کشور خود تصویب نکرده‌اند. ۶۹ کشور از جمله کشورهای صاحب بمب هسته‌ای مانند چین، فرانسه و کره شمالی این پیمان را امضا نکرده‌اند. آلبانی نیز که در زمان تصویب پیمان، متحد ایدئولوژیک چین بود نیز آن را امضا نکرده‌است.^[8]

تأثیرگذاری

پیمان منع جزئی آزمایش هسته‌ای باعث آغاز تلاش‌ها برای کاهش شدید ذرات پرتوزای موجود در جو زمین شد. اگرچه این پیمان نتوانست مانع گسترش سلاح هسته‌ای شود اما به دلیل موظف کردن اعضا به انجام آزمایش فقط در زیرِ زمین، نقش مؤثری در کند شدن روند تکثیر سلاح‌های هسته‌ای داشت.^{[1][9][10][11]}

همچنین این پیمان، نخستین توافق برای کنترل سلاح‌های هسته‌ای در نیمه دوم قرن بیستم بود. از سوی دیگر، پیمان منع جزئی آزمایش هسته‌ای سنگ بنایی برای پیمان‌نامه منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) در سال ۱۹۶۸ بود که مرجع روشنی برای پیشرفت حاصل از این پیمان است.^[12] در طی ۱۰ سال پس از تصویب، علاوه بر پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای، پیمان‌های دیگری مانند پیمان فضایی ماورای جو، پیمان تلاتلولکو در ۱۹۶۷، پیمان کنترل تسلیحات در کف دریا در ۱۹۷۱ و پیمان منع تولید موشک‌های ضد موشک در ^[13]۱۹۷۲ از دستاوردهای این پیمان بودند.

در اکتبر ۱۹۷۷ کشورهای بنیان‌گذار این پیمان، بحث در مورد به روزرسانی مفاد این پیمان را مطرح کردند. در اواخر دهه ۱۹۷۰، شوروی، بریتانیا و آمریکا به پیش‌نویس توافقی دست یافتند که تمامی آزمایش‌ها و حتی آزمایش‌های هسته‌ای صلح‌آمیز را منع کرده و یک سیستم سنجش تعهد اعضا، شامل بازرسی از محل را فراهم می‌آورد. با این وجود در مورد برخی جزئیات این توافق اختلاف نظرهایی وجود داشت و با آغاز ریاست جمهوری جیمی کارتر در ۱۹۸۱ این تلاش‌ها به نتیجه‌ای نرسیدند.^[13]

موارد نقض تعهد و نشر اتفاقی ذرات

با وجود تأکید این پیمان بر تعهد اعضا، تاکنون چندین مورد نقض عمدی از بعضی کشورها دیده شده که جدیدترین آن حادثه ولا توسط اسرائیل و آفریقای جنوبی در جنوب اقیانوس اطلس در ۲۲ سپتامبر ۱۹۷۹ بوده‌است.^[14][15]

چند مورد از انتشار ذرات پرتوزا در جو در آمریکا یا شوروی، غیر عمدی بوده که بر اثر تهویه فضای زیرزمینی محل آزمایش، اتفاق افتاده است.^[16]

جستارهای وابسته

• پیمان منع جامع آزمایش هسته‌ای

پانویس

1. "Limited or Partial Test Ban Treaty (LTBT/PTBT)". Atomic Heritage Foundation. Retrieved 1 August 2016.
2. "Limited Test Ban Treaty". US Department of State. Archived from the original on 16 April 2011. Retrieved 31 July 2016.
3. Kageyama, Yuri (28 March 2016). "A-bombs vs. H-bombs: What's the difference?". The Globe and Mail. Associated Press. Retrieved 31 July 2016.
4. "1 March 1954 – Castle Bravo". Preparatory Commission for the Comprehensive Nuclear-Test-Ban Treaty Organization. Retrieved 31 July 2016.
5. Khariton, Yuli; Smirnov, Yuri (May 1993). "The Khariton Version". Bulletin of Atomic Scientists. Archived from the original on 21 February 2003. Retrieved 3 August 2016.
6. "Archive of Nuclear Data". Natural Resources Defense Council. Archived from the original on 10 October 2007. Retrieved 6 August 2016.
7. "Treaty Banning Nuclear Weapon Tests in the Atmosphere, in Outer Space and Under Water". United Nations Office for Disarmament Affairs. Retrieved 11 August 2016.
8. "Comprehensive Nuclear Test Ban Treaty & Partial Test Ban Treaty Membership" (PDF). Nuclear Threat Initiative. 8 June 2015. Retrieved 11 August 2016.
9. "Radiocarbon Dating". Utrecht University. Retrieved 31 July 2016.
10. "Ending Nuclear Testing". United Nations. Retrieved 12 August 2016.
11. "The Technical Details: The Bomb Spike". National Oceanic and Atmospheric Administration. Retrieved 12 August 2016.
12. "Comprehensive Test Ban Treaty Chronology". Federation of American Scientists. Retrieved 7 August 2016.
13. Delcoigne, G.C. "The Test Ban Treaty" (PDF). IAEA. pp. 8, 18. Retrieved 11 August 2016.
14. Broad, William J. (8 December 2008). "The Hidden Travels of The Bomb". The New York Times. Retrieved 11 August 2016.
15. Weiss, Leonard (8 September 2015). "Flash from the past: Why an apparent Israeli nuclear test in 1979 matters today". Bulletin of the Atomic Scientists. Archived from the original on 8 اكتبر 2017. Retrieved 11 August 2016. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (help)
16. Burr, William (2 August 2013). "The Limited Test Ban Treaty – 50 Years Later: New Documents Throw Light on Accord Banning Atmospheric Nuclear Testing". National Security Archive. Retrieved 12 August 2016.

منابع

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Partial Nuclear Test Ban Treaty». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۶.