وزیر بازرگانی (ایران)

وزیر بازرگانی با نام سابق وزیر تجارت وزیر وزارت‌خانهٔ بازرگانی و یکی از اعضای هیئت دولت جمهوری اسلامی ایران بود.

وزیر بازرگانی
وزارت بازرگانی
جایگاه	تهران، ایران
نامزدکننده	رئیس‌جمهور
گمارنده	رئیس‌جمهور با رأی اعتماد مجلس
بنیادگذاری	۱۲۵۲ (تشکیل)[۱] ۸ مهر ۱۳۱۶ (تشکیل)[۲] ۱۰ بهمن ۱۳۳۴ (تشکیل)[۳] ۲۴ تیر ۱۳۵۳ (تشکیل)[۴]
نخستین متصدی	عبدالوهاب آصف‌الدوله
آخرین متصدی	مهدی غضنفری
برافتاده	۱۲۹۳ (ادغام)[۵] ۲۸ دی ۱۳۲۰ (ادغام)[۶] ۱ اسفند ۱۳۴۱ (ادغام)[۷] ۸ تیر ۱۳۹۰ (ادغام)[۸]

نخستین بار در شعبان ۱۲۸۹ هجری قمری، به پیشنهاد صدراعظم وقت میرزا حسین‌خان سپهسالار، مقرر شد که «وزارت تجارت و زراعت» به‌همراه ۸ وزارت‌خانه دیگر ایجاد شود که بعد از موافقت ناصرالدین‌شاه، به وزارت تجارت تغییر نام پیدا کرد. فعالیت این وزارت‌خانه با وقوع انقلاب مشروطه در سال ۱۲۸۵ با تغییراتی ادامه یافت تا اینکه در سال ۱۲۹۳ با وزارت فوائد عامه ادغام و «وزارت فوائد عامه و تجارت» تشکیل شد که مدتی بعد به «وزارت فوائد عامه و فلاحت و تجارت» تغییر نام یافت.

در سال ۱۳۰۸، وزارت فوائد عامه و فلاحت و تجارت به «وزارت اقتصاد ملی» و «وزارت طرق و شوارع» تفکیک و در سال ۱۳۱۰، وزارت اقتصاد ملی به «اداره‌کل صناعت»، «اداره‌کل تجارت» و «اداره‌کل فلاحت» تجزیه شد. در سال ۱۳۱۶، اداره‌کل صناعت و معادن به وزارت صناعت و معادن و اداره‌کل تجارت به وزارت تجارت تبدیل شد که در سال ۱۳۱۷ به‌دنبال پیشنهاد فرهنگستان ایران، نام «وزارت صناعت و معادن» به «وزارت پیشه و هنر» و همچنین نام «وزارت تجارت» به «وزارت بازرگانی» تغییر یافت. در سال ۱۳۲۰، وزارت پیشه و هنر با وزارت بازرگانی ادغام و «وزارت بازرگانی و پیشه و هنر» تشکیل شد که در سال ۱۳۲۶ به وزارت اقتصاد ملی تغییر نام داد. در سال ۱۳۳۴، این وزارت‌خانه دوباره به «وزارت صنایع و معادن» و «وزارت بازرگانی» تجزیه شد؛ ولی باز هم در سال ۱۳۴۱ ادغام شدند و وزارت اقتصاد تشکیل شد. در سال ۱۳۵۳، وزارت اقتصاد فروپاشید و بخش‌هایی از آن با وزارت دارایی ادغام شد و وزارت امور اقتصادی و دارایی تشکیل شد. همچنین «وزارت صنایع و معادن» و «وزارت بازرگانی» دوباره تشکیل شد.^[۱][۵] در سال ۱۳۹۰، «وزارت صنایع و معادن» و «وزارت بازرگانی» ادغام و «وزارت صنعت، معدن و تجارت» تشکیل شد.

فهرست

قاجار

وزیر تجارت

• مهدی‌خان غفاری کاشانی (اسفند ۱۲۸۵ – شهریور ۱۲۸۶)
• میرزا تقی‌خان مجدالملک (شهریور ۱۲۸۶ – مهر ۱۲۸۶)

وزیر تجارت و گمرکات

• حسین پیرنیا (آبان ۱۲۸۶ – آذر ۱۲۸۶)

وزیر تجارت

• مهدی‌خان غفاری کاشانی (دی ۱۲۸۶ – اسفند ۱۲۸۶)

وزیر تجارت و گمرکات

• حسین پیرنیا (اسفند ۱۲۸۶ – اردیبهشت ۱۲۸۷)

وزیر تجارت

• علینقی‌خان مفاخرالملک (دی ۱۲۸۷ – اردیبهشت ۱۲۸۸)
• حسین پیرنیا (بهمن ۱۲۹۱ – تیر ۱۲۹۲)
• اسماعیل ممتاز (تیر ۱۲۹۲ – مرداد ۱۲۹۳)

پهلوی

وضعیت
سرپرست
سازمان‌های سیاسی
مستقل   حزب ملیون   حزب مردم   حزب رستاخیز

ر.	نام		نگاره	آغاز تصدی	پایان تصدی	دولت	م.
۱		حسین علاء		مهر ۱۳۱۶	فروردین ۱۳۱۷	جم ۲	[۹]
–		صادق وثیقی[الف] سرپرست		فروردین ۱۳۱۷	شهریور ۱۳۲۰		[۱۰]
						متین‌دفتری	[۱۱]
						ع. منصور ۱	[۱۲]
						فروغی ۴	[۱۳]
۲		عباسقلی گلشائیان[ب]		شهریور ۱۳۲۰	پاییز ۱۳۲۰	فروغی ۵	[۱۴]
وزیر اقتصاد ملی ‏
۳		ابراهیم کاشانی		آبان ۱۳۳۴	۱۴ فروردین ۱۳۳۶	علاء ۲	[۱۵]
						علاء ۳	[۱۶]
۴		مصطفی تجدد		۱۵ فروردین ۱۳۳۶	۲۹ آبان ۱۳۳۶	اقبال	[۱۷]
۵		عباسقلی نیساری		آبان ۱۳۳۶	خرداد ۱۳۳۸
۶		عبدالحسین اعتبار		۲۲ خرداد ۱۳۳۸	۱۰ بهمن ۱۳۳۸		[۱۸]
۷		حسنعلی منصور		۱۰ بهمن ۱۳۳۸	۷ شهریور ۱۳۳۹		[۱۹]
–		سید محمد سجادی سرپرست		۹ شهریور ۱۳۳۹	۱۳ مهر ۱۳۳۹	شریف‌امامی ۱	[۲۰]
۸		علی‌اصغر پورهمایون		۱۳ مهر ۱۳۳۹	۱۶ اردیبهشت ۱۳۴۰		[۲۱]
						شریف‌امامی ۲	[۲۲]
–				۱۹ اردیبهشت ۱۳۴۰	۳ تیر ۱۳۴۰	امینی	[۲۳]
۹		جهانگیر آموزگار		۳ تیر ۱۳۴۰	۵ خرداد ۱۳۴۱		[۲۴]
–		ابوالقاسم کاظمیه سرپرست		۶ خرداد ۱۳۴۱	۲۶ تیر ۱۳۴۱		[۲۵]
۱۰		غلامحسین جهانشاهی		۳۰ تیر ۱۳۴۱	۲۹ بهمن ۱۳۴۱	علم ۱	[۲۶]
وزیر اقتصاد ‏
۱۱		فریدون مهدوی		۷ اردیبهشت ۱۳۵۳	۱۸ بهمن ۱۳۵۴	هویدا ۳	[۲۷]
						هویدا ۴	[۲۸]
۱۲		منوچهر تسلیمی		۱۸ بهمن ۱۳۵۴	۱۵ مرداد ۱۳۵۶		[۲۹]
۱۳		کاظم خسروشاهی		۱۶ مرداد ۱۳۵۶	۵ شهریور ۱۳۵۷	آموزگار	[۳۰]
۱۴		محمدرضی ویشکایی		۵ شهریور ۱۳۵۷	آبان ۱۳۵۷	شریف‌امامی ۳	[۳۱]
–		احمد معمارزاده		آبان ۱۳۵۷	آبان ۱۳۵۷	ازهاری
۱۵				آبان ۱۳۵۷	۱۶ دی ۱۳۵۷
–		عباسقلی بختیار (زادهٔ ۱۳۰۵) سرپرست		دی ۱۳۵۷	بهمن ۱۳۵۷	بختیار

جمهوری اسلامی

وضعیت
سرپرست
سازمان‌های سیاسی
مستقل   نظامی   نهضت آزادی ایران   حزب جمهوری اسلامی   حزب مؤتلفه اسلامی   جمعیت دفاع از ارزش‌های انقلاب اسلامی

ر.	نام		نگاره	آغاز تصدی	پایان تصدی	دولت	رئیس دولت	م.
۱۶		رضا صدر		۲۹ بهمن ۱۳۵۷	۱۹ شهریور ۱۳۵۹	موقت	بازرگان	[۳۲]
						موقت شورای انقلاب	بهشتی
							بنی‌صدر
–		محمدصادق اسلامی سرپرست		شهریور ۱۳۵۹	۲۰ اسفند ۱۳۵۹	نخست	رجایی
۱۷		حسین کاظم‌پور اردبیلی		۲۰ اسفند ۱۳۵۹	۲۶ مرداد ۱۳۶۰			[۳۳]
۱۸		حبیب‌الله عسگراولادی (۱۳۹۲–۱۳۱۱)		۲۶ مرداد ۱۳۶۰	۱۱ مرداد ۱۳۶۲	دوم	باهنر
						موقت	مهدوی کنی
						سوم	موسوی	[۳۴][۳۵]
–		سید مجید هدایت‌زاده (زادهٔ ۱۳۳۱) سرپرست		۱۱ مرداد ۱۳۶۲	۶ شهریور ۱۳۶۲
۱۹		حسن عابدی جعفری (زادهٔ ۱۳۳۰)		۶ شهریور ۱۳۶۲	۳ شهریور ۱۳۶۷			[۳۶]
						چهارم		[۳۷]
–		عبدالحسین وهاجی سرپرست		۳ شهریور ۱۳۶۷	۳۱ اردیبهشت ۱۳۶۸			[۳۸]
–		مجتبی خسروتاج سرپرست		۳۱ اردیبهشت ۱۳۶۸	۷ شهریور ۱۳۶۸			[۳۹]
۲۰		عبدالحسین وهاجی		۷ شهریور ۱۳۶۸	۲۵ مرداد ۱۳۷۲	پنجم	هاشمی	[۴۰]
۲۱		یحیی آل اسحاق		۲۵ مرداد ۱۳۷۲	۲۹ مرداد ۱۳۷۶	ششم
۲۲		محمد شریعتمداری (زادهٔ ۱۳۳۹)		۲۹ مرداد ۱۳۷۶	۲ شهریور ۱۳۸۴	هفتم	خاتمی	[۴۱]
						هشتم		[۴۲]
۲۳		سید مسعود میرکاظمی (زادهٔ ۱۳۳۹)		۲ شهریور ۱۳۸۴	۱۲ شهریور ۱۳۸۸	نهم	احمدی‌نژاد	[۴۳]
۲۴		مهدی غضنفری (زادهٔ ۱۳۳۹)		۱۲ شهریور ۱۳۸۸	۱۲ مرداد ۱۳۹۰	دهم		[۴۴]

یادداشت

1. در پاییز ۱۳۱۷، با پیشنهاد فرهنگستان ایران، نام «وزارت تجارت» به «وزارت بازرگانی» تغییر یافت.
2. در دولت پنجم فروغی، معاونت اقتصادی وزارت دارایی با وزارت بازرگانی ادغام و گلشائیان وزیر بازرگانی و اقتصاد شد.