خسروانی‌ها (یا خسروانیات یا هفت خسروانی) اشعار هجایی بودند که در ایران پیش از اسلام رایج بودند و همراه با موسیقی مخصوص اجرا می‌شدند. ابداع خسروانی‌ها به باربد (موسیقی‌دان دورهٔ ساسانیان) نسبت داده می‌شود. به خسروانی‌ها با لفظ «سرود خسروانی» نیز اشاره می‌شده‌است.[1]
در دوران ساسانیان، قطعه‌های موسیقی بر اساس پرده‌های سازندهٔ آن‌ها بررسی می‌شدند و آن‌ها که با هم مشابهت داشتند در یک دسته قرار می‌گرفتند. به این روش هفت دسته به دست می‌آمد که هر دسته را یک خسروانی و به مجموعهٔ آن‌ها هفت خسروانی می‌نامیدند.
اگر چه نام همهٔ این هفت خسروانی در اسناد نیامده ولی صفوت نام برخی از آن‌ها به قرار زیر ذکر می‌کند: سکاف، ماداروسنان، سائیکاد، سیسوم (ششم)، جوبران.[2] و حسینعلی ملاح نام آن‌ها را به این قرار می‌داند: بهار، بندستان، آپرین، مادوزسپان، ششم، گوه، اسپراس.[3]
داریوش صفوت به نقل از حسینعلی ملاحمی‌نویسد که بعد از اسلام، بدون در نظر گرفتن منطقی که موجب پیدایش هفت خسروانی شد، به تناسب ماه‌های سال تعداد آن‌ها را از ۷ به ۱۲ افزایش دادند و به این ترتیب مقام‌های دوازده‌گانه به دست آمدند. صفوت همچنین هفت خسروانی را با آنچه عوفی «هفت دستگاه شاهانه» نامیده و مسعودی «طرق ملوکیه» نامیده برابر می‌داند.[4]
اگر چه از هفت خسروانی اطلاعات مستندی در دست نیست تا بتوان امتداد آن‌ها در موسیقی معاصر را اثبات یا رد کرد، اما احتمال دارد که گوشهٔ خسروانی که در ردیف موسیقی ایران در دستگاه‌های ماهور و راست‌پنج‌گاه و آواز بیات ترک وجود دارد، به خسروانی‌های باربد مرتبط باشد.[5]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
