Remove ads
مدائن (به معنی شهرها) چنانچه تاریخ‌نویسان اسلام یاد کرده‌اند، از هفت شهر به نام‌های مشخص که در تلفظ آنها اختلاف وجود دارد، تشکیل می‌شده‌است. گویا پنج شهر آن در زمان یعقوبی (سده ۳ق) وجود داشته که از این قرار بوده: شهر کهنه یعنی تیسفون و یک میل در جنوب آن اسبانبر و مجاور آن رومیه، هر سه در جانب خاوری دجله و در جانب دیگر بهرسیر که ریشهٔ آن اردشیر است و یک فرسخ زیر آن ساباط که به گفتهٔ یاقوت حموی، ایرانیان آن را بلاس‌آباد می‌نامیدند.[1]
پیش از روی کار آمدن شاهنشاهان اشکانی، سلوکیان در طرف راست رود دجله شهری ساخته بودند که آن را سلوکیه نام نهاده بودند. در زمان نخستین پادشاهان اشکانی، وقتی باقیمانده‌های یادگارهای اسکندر مقدونی به‌کلی از مرزهای ایران بیرون رانده شد، شهر سلوکیه به صورت نیمه ویرانه‌ای بود. شاهنشاهان اشکانی در طرف چپ رودخانه دست به احداث ساختمان‌های جدیدی زدند و تا اواخر دوران ساسانی ایجاد این ساختمان‌ها در دوطرف رود دجله ادامه یافت. به طوری که وقتی اعراب بر ایران مستولی شدند در این مکان هفت شهر وجود داشت و به همین سبب آن را مداین یعنی مدینه‌ها، شهرها، نام نهادند. چهل کیلومتر پایین‌تر از تیسفون خلفای عباسی شهر بغداد (بغ+داد یعنی خداداده؛ زیرا بغ به زبان فارسی به معنای خداست و در زبان روسی و بعضی زبان‌های دیگر هند و اروپایی نیز همین مفهوم را دارد) را که قبلاً نیز به صورت آبادی کوچکی در آن مکان وجود داشت بنا نمودند و آن را به‌عنوان دارالخلافه تعیین کردند. در سنتی که پس از سلطه اعراب بر ایران ادامه یافت، نام این شهر توسط اعراب به عنوان مترادفی برای پایتخت امپراتوری شکوهمند ساسانی یعنی تیسفون استفاده می‌شد.
Remove ads
در سال ۶۳۶ میلادی، اعراب مسلمان که از سال ۶۳۳ م به سرزمین‌های ساسانیان حمله کرده بودند، طی نبردی بزرگ که به نام نبرد قادسیه شناخته می‌شود، آنها را شکست دادند. سپس اعراب به تیسفون حمله کردند و بخشهایی از مدائن را تصرف کردند.
فرمانده مسلمان خالد بن عرفوطه به سرعت ولش آباد را تصرف کرد و با ساکنان رومیه و بهراسیر پیمان صلح بست. مفاد معاهده این بود که ساکنان رومیه در صورت تمایل می‌توانستند از آنجا خارج شوند، اما در غیر این صورت مجبور به تصدیق اقتدار مسلمانان و پرداخت خراج (جزیه) شدند. هنگامی که فرمانده مسلمان سعد بن ابی وقاص به مدائن رسید مسلمانان توانستند تعدادی از سپاهیان را به اسارت برده و ثروتهای زیادی از خزانه ساسانیان به غنیمت گرفتند و در اختیار سپاهیان مسلمان قرار گرفت. در سال ۶۳۷م سعد ،قعقاع بن عمرو التمیمی را مسئول دفاع از مدائن و شورحبیل بن السمط را به عنوان والی مدائن منصوب کرد. صحابی ایرانی پیامبر اسلام، سلمان فارسی در سال ۶۵۶/۷ م در مدائن به خاک سپرده شد. در سال ۶۶۱م، مدائن تحت کنترل خلافت اموی بود که به خلافت راشدین پایان داد. سیمک بن عبید العبسی در سال ۶۶۳م والی این کلان‌شهر بود و شخص دیگری به نام اسحاق بن مسعود در سال ۶۸۵م حاکم آن بود. آذریقه که از گروه خوارج بود به مدائن در سال ۶۸۷/۸۸م حمله کرده، و ساکنان آن را قتل‌عام کرد. این شهر سپس توسط کردم بن مرتد بن نجبه و مدتی بعد توسط یزید بن حارث شیبانی اداره می‌شد. در سال ۶۹۶م، شبیب بن یزید شیبانی، رهبر خوارج، مدائن را برای مدت کوتاهی اشغال کرد. در سال ۶۹۷م، مطرف بن المغیره به حکومت مدائن منصوب شد و بعداً در سال ۷۰۱م، حنظله بن الوراد و ابن عطاب بن ورقه به عنوان حاکمان کلان‌شهر منصوب شدند.
در سال ۷۵۰م، خاندان عباسی مدائن و بقیه مناطق عراق را تصرف کردند و خود را خلافت جدید اعلام کردند. در سال ۷۵۴م، خلیفه عباسی المنصور برای مدت کوتاهی دربار خود را در رومیه (که جزو مدائن بود) مستقر کرد. او همچنین سردار خود ابومسلم را در همان مکان به قتل رساند. در سال ۷۵۵م کاخ سفید مدائن به دستور المنصور ویران شد که می‌خواست شهری جدید ایجاد کند که بعداً در سال ۷۶۲م تکمیل شد و به بغداد معروف شد و به شهر جدید تبدیل شد. پس از تأسیس بغداد، انحطاط مدائن سریعتر شد و بسیاری از اهالی در بغداد سکنی گزیدند.[2]
Remove ads
مدائن یا چنان‌که در آن روزگار به زبان سریانی گفته می‌شد مدیناثا یعنی شهرها و مجموعهٔ هفت شهر بود نزدیک به هم و در دو جانب دجله که آنها را ماحوزه و ماحوزه ملکا می‌خواندند. حصارهای بلند برگرد مجموعهٔ این شهرها کشیده بودند و دروازه‌های استوار در آنها تعبیه کرده بودند. این حصارها و دروازه‌ها در پایان روزگار ساسانیان بارها تجدید و ترمیم شده‌بود. این هفت شهر عبارت بودند از:
- تیسفون در مشرق دجله.
- اسبانبر در مشرق دجله.
- رومیه (رومکان، رومقان) در مشرق دجله.
- سلوکیه در مغرب دجله بود و آن را ویه‌اردشیر یا وه اردشیر نیز می‌خواندند.[3]
- در زنیذان (درزیجان) شهری کوچک بود در شمال ویه اردشیر.
- ساباط که ولاش آباد نیز خوانده‌می‌شد و در مغرب ویه اردشیر قرار داشت.
- ماحوزا شهری بود نزدیک ویه‌اردشیر که دره‌ای آن را از این شهر جدا می‌کرد.[4]
در بعضی از منابع، نام چند شهر دیگر از جمله نونی آباد، کردآباد (کردافاذ) و هنبوشاپور (هنبوشافور) نیز آمده‌است.[5]
Remove ads
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads