دادگاه معترضین اعتراضات ۱۳۸۸

دادگاه متهمان حوادث پس از انتخابات دهم ریاست جمهوری ایران برای محاکمه افرادی صورت گرفت که پس از انتخابات دهمین دورهٔ ریاست جمهوری ایران، نسبت به نتایج این انتخابات اعتراض داشتند. این دادگاه در شعبه ۱۵ دادگاه انقلاب اسلامی تهران به ریاست قاضی صلواتی تشکیل شده و تاکنون ۴ جلسه از آن انجام گرفته‌است. متهمان شامل فعالان سیاسی اصلاح طلب (که بعضاً از مقامات سابق جمهوری اسلامی بوده‌اند)، روزنامه‌نگاران منتقد دولت و جمهوری اسلامی، شرکت‌کنندگان حادثه آفرین در تجمعات اعتراضی پس از انتخابات می‌شوند که از حامیان میرحسین موسوی و مهدی کروبی کاندیداهای اصلاح‌طلب انتخابات بوده‌اند و از ساعت‌های پس از اعلام نتیجه انتخابات به‌تدریج دستگیر شده‌اند و به ایجاد اغتشاش، اقدام علیه امنیت ملی و زمینه‌چینی برای انقلاب رنگی متهم هستند.

تظاهرات مردمی در انتخابات ریاست جمهوری ایران ۱۳۸۸
جایگاه	ایران: تهران، قم، اهواز، اراک، بندرعباس، بجنورد، بیرجند، بابل، بوشهر، اصفهان، کاشان، کرج، کرمان، کرمانشاه، خوی، مشهد، قزوین، رشت، ساری، شهرکرد، شیراز، تبریز، ارومیه، یزد، زاهدان تجمعات ایرانیان در کشورهای خارجی  ایالات متحده آمریکا: آتلانتا، آستین، بوستون، شارلوت، شیکاگو، کلمبوس، دالاس، دنور، هیوستون، ایندیاناپولیس، ایرواین، لاس کروسس، لس آنجلس، مدیسون، میامی، مینیاپولیس، نیویورک، اورلاندو، فیلادلفیا، پورتلند، سن دیگو، سانفرانسیسکو، سان خوزه، سیاتل، تمپی، آریزونا، واشینگتن دی سی  کانادا: کالگری، ادمونتون، هالیفاکس، همیلتون، لندن (انتاریو)، مونترال، اوتاوا، تورنتو، ونکوور، واترلو  آلمان: برلین، بوخوم، کلن، دورتموند، دوسلدورف، فرانکفورت، هامبورگ، هایدلبرگ، مونستر  سوئد: استکهلم، گوتنبورگ، مالمو،  هلند: لاهه، آمستردام، ماستریخت،  ایتالیا: رم، میلان، تورین، فلورانس   سوئیس: ژنو، زوریخ، برن  استرالیا: سیدنی، ملبورن  اسپانیا: مادرید  اوکراین: کیف،[1] خارکیف  بریتانیا: لندن، منچستر، شفیلد  امارات متحده عربی: دوبی  فرانسه: پاریس  نیوزیلند: آوکلند، کرایست چرچ، ولینگتون  مالزی: کوآلالامپور  پرتغال: لیسبون  اتریش: وین  رومانی: بخارست[2]  مجارستان: بوداپست[3]  ارمنستان: ایروان  جمهوری چک: پراگ  ژاپن: توکیو، یوکوهاما، اوزاکا، کیوتو، ناگویا  دانمارک: کپنهاک، آرهوس  نروژ: اسلو، برگن، تروندهایم  کره جنوبی: سئول، بوسان  روسیه: مسکو  اسرائیل: تل آویو
تاریخ	از ۲۳ خرداد ۱۳۸۸ تا ۲۲ خرداد ۱۳۹۰
گونه	تظاهرات و درگیری‌های خیابانی
کشته‌شدگان	آمارهای متفاوت: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: ۲۹ نفر[4] سپاه محمد رسول‌الله: ۳۶ نفر[5] کمیته پیگیری موسوی و کروبی: ۷۲ نفر[6] ۷۸ تن[7] *کمیته بررسی این حوادث در مجلس شورای اسلامی به عنوان منبع رسمی هنوز آماری در خصوص تعداد کشته شدگان ارائه نکرده‌است.[8]

تعدادی از کسانی که در این محاکمات با احکام سنگین حبس تعزیری یا اعدام مواجه شده‌اند عبارتند از:محمدرضا علی‌زمانی (اعدام)، آرش رحمانی‌پور (اعدام)، عبدالرضا قنبری (اعدام)،^[9] امیررضا عارفی (اعدام)، مجید توکلی (۸ سال و نیم حبس تعزیری^[10])، امید منتظری، عبدالله مؤمنی، سلمان سیما، مسعود باستانی (۶ سال حبس تعزیری^[11])، حسام سلامت، علیرضا عاشوری (۶ سال حبس تعزیری^[12])، امید لواسانی (۶ سال حبس تعزیری^[13])، شهاب‌الدین طباطبایی (۵ سال حبس تعزیری^[14])، مرتضی الویری(۶ سال حبس تعلیقی^[15])، محسن صفایی فراهانی (۶ سال حبس تعزیری^[16])، علی تاجرنیا (۶ سال حبس تعزیری و ۷۴ ضربه شلاق^[16])، محمد عطریانفر(۶سال حبس تعزیری)، هدایت آقایی(۶سال حبس تعزیری)، مصطفی تاج‌زاده (۶ سال حبس تعزیری^[17])، احمد زیدآبادی (۶ سال حبس تعزیری و ۵ سال تبعید^[18])، محسن میردامادی (۶ سال حبس تعزیری^[17])، داوود سلیمانی (۶ سال حبس تعزیری^[17]) محمد صالح محلوجی (6 سال حبس تعزیری) ، عبدالله رمضان‌زاده (۶ سال حبس تعزیری)، محسن امین‌زاده (۶ سال حبس تعزیری^[19])، بهزاد نبوی (۶ سال حبس تعزیری^[20])، محمدعلی ابطحی (۶ سال حبس تعزیری^[21])، عذراسادات قاضی‌میرسعید، محمد پورعبدالله، کیارش کامرانی، مهرداد ورشویی، فرامرز عبدالله‌نژاد، سعید متین‌پور (۸ سال حبس^[22])، احمدکریمی، مرتضی لایقی، قادر رحیمی، رضا خادمی، حامد روحی‌نژاد، ناصر عبدالحسینی و حسین باستانی‌نژاد.^[23]

تعدادی از متهمان در دادگاه با خواندن متن‌هایی به اعتراف علیه خود و نزدیکان و برخی از مقامات نظام جمهوری اسلامی پرداخته‌اند. بسیاری از احزاب منتقد دولت احمدی‌نژاد، رسانه‌های منتقد دولت، نهادهای حقوق بشری، خانواده‌های متهمان و علمای مذهبی از برگزاری این دادگاه‌ها و نحوه آن انتقاد کرده و آن را یک دادگاه نمایشی نامیده‌اند.

انتقادات از دادگاه

محمد شریف وکیل و حقوق‌دان یکی از تخلفات این دادگاه را عدم اطلاع صالح نیکبخت، وکیل تعدادی از متهمان از تشکیل دادگاه، پوشاندن لباس زندان به متهمان که به گفته وی خلاف عرق حاکم بین‌المللی در مورد زندانیان سیاسی است. محسن رهامی فقیه و وکیل دادگستری و سید ناصر قوامی فقیه و حقوق‌دان و رئیس کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس ششم هم به وضعیت ظاهری نامناسب متهمان و عدم اطلاع و حضور هیئت منصفه که برای مجرمان سیاسی الزامی است، اطلاع نداشتن وکیل، خانواده‌های متهمان و خبرنگاران را، آن هم در حالی که دادگاه علنی اعلام شده‌است، از تخلفات دادگاه دانستند.^[24]

عماد افروغ جامعه‌شناس و نماینده مجلس، استفاده این دادگاه از کلمه «مخملی» را توهینی به حکومت جمهوری اسلامی دانسته چرا که انقلاب‌های مخملی مربوط به کشورهای سوسیالیستی شوروی سابق و اقمار آن است و در این دادگاه جمهوری اسلامی به این حکومت‌ها تشبیه شد.

بهمن کشاورز وکیل دادگستری و رئیس اتحادیه کانون‌های وکلا نیز با توجه به این موضوع که وکلای متهمان اجازه حضور در مراحل تحقیق و بازپرسی را نداشته‌اند به این نکته اشاره کرده: «اگر رد تقاضای وکیل مستدلاً در صورتجلسه منعکس نشده باشد… مورد بر اساس تبصره ۲ ماده واحده انتخاب وکیل توسط اصحاب دعوی مفاداً حاکی از آن است که سلب حق وکیل گرفتن از متهم باعث بی‌اعتبار شدن تصمیم قضایی متخذه و مجازات انتظامی مرجع تصمیم گیرنده خواهد شد.» وی همچنین به این نکته اشاره کرده که با توجه به مطرح شده اتهام «اقدام علیه امنیت ملی» که می‌تواند در حد محاربه باشد حتی در صورتی که خود شخص وکیل نخواهد بایستی با توجه به ماده ۱۸۶ آئین دادرسی کیفری برای او وکیل تعیین شود.^[25]

جلسه اول دادگاه

محاکمه حدود ۱۰۰ تن از بازداشت‌شدگان اعتراضات به نتایج دهمین انتخابات ریاست جمهوری ایران در شنبه ۱۰ مرداد ۱۳۸۸ در دادگاه آغاز شد. این دادگاه بدون حضور خبرنگاران مستقل، هیئت منصفه، وکیل و خانواده متهمان برگزارشد. تنها خبرنگاران واحد مرکزی خبر، ایرنا و خبرگزاری فارس در دادگاه حضور داشتند همچنین به تیم تصویر برداری تلویزیون پرس تی وی اجازه تصویر برداری داده نشد^[26][27] در بین متهمین شماری از چهره‌های سیاسی اصلاح طلب (اغلب از اعضای جبهه مشارکت اسلامی، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی، حزب کارگزاران سازندگی و مجمع روحانیون مبارز)^[28] و مسئولین سابق کشور چون بهزاد نبوی (عضو شورای مرکزی سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی)، محسن میردامادی، محسن امین‌زاده (معاون سابق وزارت امور خارجه)، محمد عطریانفر، محمدعلی ابطحی (معاون رئیس‌جمهوری دولت پیش)، محسن صفایی فراهانی و عبدالله رمضان‌زاده (سخنگوی سابق دولت و جانشین دبیرکل جبهه مشارکت) در کنار جوانانی که در خیابان دستگیر شده بودند حضور داشتند.^[29]

اتهاماتی که معاون دادستان اعلام کرد، عبارت بودند از: حمله به مراکز نظامی با سلاح‌های گرم و سرد، بمب‌های آتش‌زا، حمله به مراکز دولتی، حمله به نیروهای انتظامی و بسیجیان، ارتباط با سازمان مجاهدین خلق ایران، ارسال تصویر برای «رسانه‌های دشمن» و سرانجام راه‌اندازی کودتای مخملی.^[28]

ابطحی در دادگاه، ضمن نقد خود و رد امکان تقلب در انتخابات، هاشمی رفسنجانی را متهم کرد که قصد «انتقام‌گیری از احمدی‌نژاد و آیت‌الله خامنه‌ای» را داشته و با میرحسین موسوی و محمد خاتمی هم‌قسم شده‌است. محمد عطریانفر نیز خطاب به سید علی خامنه‌ای گفت «ای پیشوا در برابر تو تسلیم هستیم»^[30]

واکنش‌ها

• اولین واکنش در ایران از محمدرضا تابش، دبیر فراکسیون اقلیت درمجلس شورای اسلامی بود که از نحوه محاکمهٔ بازداشت‌شدگان ابراز شگفتی کرد و گفت نحوه محاکمه دستگیرشدگان که نه به وکیل دسترسی دارند و نه به خانواده‌هایشان و حتی خود زندانیان از اتهامات وارده مطلع نیستند، همه را بهت‌زده کرده‌است؛ و این دادگاه را تکمیل سناریوی از پیش تعیین شده دانست.^[31][32] داریوش قنبری عضو فراکسیون اقلیت مجلس نیز گفت «باید مشخص شود اعترافات در چه شرایطی بیان شده‌اند، اگر مشخص شود شکنجه صورت گرفته‌است، یقیناً اعترافات هیچ ارزشی نخواهند داشت.» «در شرایطی که کشور نیاز به آرامش و امنیت دارد، انتشار اعترافات خلاف اصل آرامش است و مسائل و کینه‌هایی ایجاد می‌کند که به نفع کشور نیست.» «برگزاری این دادگاه، اقدامی نسنجیده بود و به نفع کشور و نظام هم نیست.»^[32]
• جبهه مشارکت در بیانیه‌ای محاکمه را به «شوی مضحک» و تبلیغاتی تشبیه کرد که حتی مرغ پخته را به خنده می‌اندازد و کیفرخواست دادستانی تهران را «متنی سیاسی و غیرحقوقی و غیرمستند» دانست.^[33][34]
• دفتر اکبر هاشمی رفسنجانی، و همچنین مجمع تشخیص مصلحت نظام جمهوری اسلامی با انتشار بیانیه‌ای، ضمن تکذیب اظهارات محمدعلی ابطحی مبنی برهم قسم شدن هاشمی رفسنجانی، محمد خاتمی و میرحسین موسوی، عنوان داشتند: «معلوم نیست چنین مطالبی در چه شرایط و ملاحظاتی بیان شده‌است.»^[35]
• روزنامه کیهان، در گزارشی از نخستین جلسه دادگاه بازداشت شدگان اخیر، میرحسین موسوی و محمد خاتمی را به خیانت متهم کرد.^[36]
• میرحسین موسوی در واکنش به جلسه برگزار شده جهت رسیدگی به اتهام‌های بازداشت شدگان پس از انتخابات ریاست جمهوری در ایران، آنرا «دادگاهی تقلبی برای تطهیر انتخاباتی تقلبی» خواند و اظهارات چهره‌های اصلاح‌طلب در دادگاه مبنی بر «اعتراف به ارتباط با بیگانه و برنامه‌ریزی برای ساقط کردن نظام جمهوری اسلامی» را بی‌اساس و حاصل رنج آنان در مدت حبس و اجبار اعتراف گیران و شکنجه گران آنان خواند.
• محمد خاتمی، رئیس‌جمهور پیشین ایران نیز، این دادگاه را نمایشی نامید و اعترافات مطرح شده را فاقد اعتبار و مغایر با قانون اساسی دانست.^[37]
• احمدرضا رادان در یک سخنرانی در سمنان با اشاره با دادگاه متهمان گفت: «این افراد برادران مخلص بسیجی را که زمانی ماشین جنگی دشمنان را خرد کردند، در معادلات خود نمی‌دیدند و قصد انجام انقلاب مخملی داشتند».^[38]

جلسه دوم دادگاه

جلسه سوم دادگاه

جلسه چهارم دادگاه

جلسه چهارم دادگاه روز سه‌شنبه ۳ شهریور برگزار شد. از معروف‌ترین متهمان حاضر در این جلسه بهزاد نبوی، محسن صفائی فراهانی، فیض‌الله عرب سرخی، عبدالله رمضان‌زاده، محسن میردامادی، سعید شریعتی، کیان تاجبخش، محسن امین‌زاده، مصطفی تاج‌زاده، صادق نوروزی، شهاب‌الدین طباطبائی، هدایت‌آقایی، مسعود باستانی، حمزه غالبی، سعید لیلاز، علی تاجرنیا، احمد زیدآبادی، محمدقوچانی و محمدرضا جلائی‌پور بودند.^[39] در هنگام برگزاری دادگاه خانواده‌های دستگیرشدگان تجمعی را روبروی محل برگزاری دادگاه تجمع کردند و از سوی نیروهای انتظامی و امنیتی تلاش‌هایی برای متفرق ساختن آنان صورت گرفت.^[40]

در این دادگاه سعید شریعتی، هدایت آقایی، کیان تاجبخش، شهاب طباطبایی، حمزه کرمی و مسعود باستانی به خواندن متن اعترافات خود تحت عنوان دفاعیه پرداختند و سعید شریعتی از اعضای شورای مرکزی جبهه مشارکت متن اعترافات سعید حجاریان دیگر عضو این حزب که خود قادر به تکلم نیست را قرائت کرد. حجاریان در اعترافاتش عنوان کرد بخاطر انحرافات و خسارت‌هایی که به مردم زدیم از حزب مشارکت استعفا می‌کنم.^[41] همچنین دادستان در کیفرخواست خود خواهان انحلال جبهه مشارکت و سازمان مجاهدین انقلاب دو حزب اصلی اصلاح‌طلب شد.

حمزه کرمی عضو حزب کارگزاران سازندگی، مدیر سایت جمهوریت، از کارمندان دانشگاه آزاد و نزدیکان جاسبی و مهدی هاشمی رفسنجانی مسئولیت مطالب سایت جمهوریت که پس از انتخابات فیلتر شده و بسیاری از مسئولان آن در زندان هستند بر عهده مهدی هاشمی (پسر هاشمی رفسنجانی) دانست. وی مهدی هاشمی را به اختلاس از سازمان بهینه‌سازی مصرف سوخت از جمله برداشت مبلغ دو میلیارد تومان برای تبلیغات انتخاباتی هاشمی رفسنجانی در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۸۴ متهم کرد. پرسنل سایت جمهوریت را مسئول تهیه شبنامه برای ستاد میرحسین موسوی اعلام کرد و به دریافت ۳۲۰ میلیون تومان از بودجه سازمان بهینه‌سازی اقرار کرد.^[42]

مسعود باستانی روزنامه‌نگار و عضو تحریریه سایت جمهوریت به سیاه‌نمائی علیه نظام و گزارش از وضعیت زندان‌ها برای رسانه‌های ضدانقلاب همچون رادیو فردا و روز آنلاین، دریافت ۴۰۰ دلار کانادا از یک رسانه ضدانقلاب در کانادا و دریافت دستمزد ماهانه ۳۰۰ تا ۳۵۰ دلار از رادیو چکاوک و اعترافاتی علیه مهدی هاشمی اقدام کرد.

هدایت‌الله آقایی عضو شورای مرکزی حزب کارگزاران وقوع تقلب در انتخابات را نفی کرد.

در پایان دادگاه عبدالله رمضان زاده، محسن صفایی فراهانی و کیان تاجبخش با خبرنگاران صحبت کردند.

جلسه پنجم دادگاه

جلسهٔ پنجم دادگاه متهمان پروندهٔ کودتای مخملی، صبح روز دوشنبه ۲۳ شهریور ۱۳۸۸ برگزار شد. در آغاز این جلسه صلواتی، قاضی دادگاه، خبرنگاران را از آوردن نام متهمان در گزارش‌های خبری خود بر حذر داشت. بیشتر کسانی که در جلسهٔ پنجم به اتهامات‌شان رسیدگی می‌شد، متهم به جرایم اینترنتی بودند. «م.ر.ن.» (محمدرضا نوربخش سردبیر روزنامه فرهیختگان و عضو شورای سردبیری سایت جمهوریت)، «ع.م.» (عبدالله مؤمنی؛ دبیر سابق دفتر تحکیم وحدت)، «ع.ع.» (علیرضا عاشوری؛ عضو شورای عمومی انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران و مسئول فناوری اطلاعات ستاد میرحسین موسوی، (امید لواسانی طراح سایت ستاد انتخاباتی آقای میرحسین موسوی)، «الف. الف.» و علی بهزادیان نژاد متهمانی بودند که در این جلسه مورد محاکمه قرار گرفتند.^[43][44]

جستارهای وابسته

• شکنجه معترضان به نتایج اعلام شده انتخابات ریاست جمهوری ایران (۱۳۸۸)
• اعتراف تلویزیونی
• دادگاه نمایشی

منابع

1. Iranian students take part in a protest rally in support of the defeated moderate presidential candidate Mirhossein Mousavi in front of the Iranian embassy in Kiev, June ۱۶, ۲۰۰۹ بایگانی‌شده در ۲۰۱۶-۱۰-۲۴ توسط Wayback Machine, Reuters (June 16, 2009)
2. "Bucuresti Peste 150 de cetateni iranieni au protestat fata de alegerea lui Ahmadinejad", Antena3 (به انگلیسی), 2009-06-19 {{citation}}: Italic or bold markup not allowed in: |نشریه= (help) Retrieved on 2009-06-20.
3. ""Hol van a szavazatunk?", "Ahmadinezsád nem a mi elnökünk!" - Tüntetés a Stefánián". Hírszerző (به انگلیسی). 2009-06-15. Archived from the original on 24 September 2015. Retrieved 2 February 2021. {{cite web}}: Italic or bold markup not allowed in: |نشریه= (help)
4. «فرمانده سپاه: تعداد کشته شدگان بسیجی از مخالفان بیشتر بود». بی‌بی‌سی فارسی. ۷ شهریور ۱۳۸۸.
5. «آمار سردار عراقی از کشته‌شدگان ناآرامی اخیر». خبرگزاری تابناک. ۱۹ شهریور ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ سپتامبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲ فوریه ۲۰۲۱. بیش از یک پارامتر |نشانی بایگانی= و |archiveurl= داده‌شده است (کمک); بیش از یک پارامتر |تاریخ بایگانی= و |archivedate= داده‌شده است (کمک)
6. «انتشار فهرست ۷۲ نفره کشته‌شدگان حوادث انتخاباتی». سایت رادیو فردا.
7. ویکی‌پدیا: جان‌باختگان اعتراضات به نتیجه انتخابات دهم ریاست‌جمهوری ایران
8. «کلاف سردرگم تعداد کشته شدگان حوادث اخیر». سایت خبری-تحلیلی فرارو. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ سپتامبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۴ سپتامبر ۲۰۰۹.
9. «حکم اعدام برای عبدالرضا قنبری، معلم دبیرستان». آفتاب. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ مه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۰ مه ۲۰۱۰.
10. مجید توکلی به ۱۰۲ ماه زندان محکوم شد رایو فردا
11. دلنوشته همسر مسعود باستانی در آستانه نوروز: مسعود می‌گوید…. | رهانا^{[پیوند مرده]}
12. احکام برخی از متهمان حوادث پس از انتخابات | تابناک
13. حبس و تبعید برای بازداشت‌شدگان پس از انتخابات | دویچه وله فارسی
14. «http://www.kaleme.com/1388/07/26/klm-764». وبگاه کلمه. ۲۷ مهر ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ اكتبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۹ ژانویه ۲۰۱۱. بیش از یک پارامتر |نشانی بایگانی= و |archive-url= داده‌شده است (کمک); بیش از یک پارامتر |تاریخ بایگانی= و |archive-date= داده‌شده است (کمک); بیش از یک پارامتر |تاریخ بازدید= و |بازبینی= داده‌شده است (کمک); تاریخ وارد شده در |archive-date= را بررسی کنید (کمک); پیوند خارجی در |title= وجود دارد (کمک)
15. «هرانا». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۱۳ ژوئن ۲۰۱۶.
16. عصر ایران
17. «فرارو». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۹ ژانویه ۲۰۱۱.
18. فردا
19. «::Noandish::امین زاده به 6 سال حبس تعزیری محکوم شد». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ فوریه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۹ ژانویه ۲۰۱۱.
20. «آزادی بهزاد نبوی قوت گرفت». خبرگزاری ایلنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۹ ژانویه ۲۰۱۱. بیش از یک پارامتر |نشانی بایگانی= و |archiveurl= داده‌شده است (کمک); بیش از یک پارامتر |تاریخ بایگانی= و |archivedate= داده‌شده است (کمک); بیش از یک پارامتر |تاریخ بازدید= و |بازبینی= داده‌شده است (کمک)
21. ابطحی به 6 سال زندان محکوم شد
22. «گزارشگران بدون مرز». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۹ ژانویه ۲۰۱۱.
23. «روز آن لاین». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ ژانویه ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۲۹ ژانویه ۲۰۱۱.
24. دادگاه فعالان سیاسی از نظر حقوقی چه ایراداتی داشت؟ روزنامه اعتماد ملی، شماره ۹۸۴
25. اصلاح طلبان در جایگاه متهمان روزنامه اعتماد، شماره ۲۰۱۵
26. اصلاح طلبان در جایگاه متهمان روزنامه اعتماد
27. دادگاه فعالان سیاسی از نظر حقوقی چه ایراداتی داشت؟
28. «فقط فهرست اتهامات جمهوری اسلامی بلندتر می‌شود»
29. رادیو فردا، بی‌بی‌سی فارسی، خبرگزاری مهر بایگانی‌شده در ۲۰۰۹-۱۰-۰۴ توسط Wayback Machine
30. رادیو زمانه رادیو فردا، بی‌بی‌سی فارسی، خبرگزاری مهر بایگانی‌شده در ۲۰۰۹-۱۰-۰۴ توسط Wayback Machine
31. «فقط فهرست اتهامات جمهوری اسلامی بلندتر می‌شود» - رادیو زمانه
32. واکنش نمایندگان به دادگاه بازداشت‌شدگان. تابش: دادگاه، همه را بهت‌زده کرد - رادیو زمانه
33. جبهه مشارکت: کیفرخواست، بیانیه‌ای آشفته در حد سرمقاله کیهان است - رادیو فردا
34. جبهه مشارکت: دادگاه، شویی مضحک بود - رادیو زمانه
35. دفتر هاشمی رفسنجانی «اعترافات» ابطحی را تکذیب کرد -رادیو فردا
36. روزنامه کیهان میرحسین موسوی و محمد خاتمی را به خیانت متهم کرد - رادیو فردا
37. بی‌بی‌سی فارسی، رادیو فردا
38. «خبرگزاری جمهوری اسلامی :: رادان: اعترافات پخش شده بخش کوچکی از صحبتها است». بایگانی‌شده از اصلی در ۵ اوت ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲ اوت ۲۰۰۹.
39. دادگاه رسیدگی به اتهامات متهمان پرونده کودتای مخملی آغاز شد بایگانی‌شده در ۲۸ اوت ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine خبرگزاری فارس، ۳ شهریور ۱۳۸۸
40. تجمع خانواده بازداشت شدگان در برابر دادگاه نمایشی بایگانی‌شده در ۲۸ اوت ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine وبگاه موج سبز آزادی، شهریور ۱۳۸۸
41. حجاریان: بخاطر انحرافات و خسارت‌هایی که به مردم زدیم از حزب مشارکت استعفا می‌کنم بایگانی‌شده در ۱۵ مارس ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine خبرگزاری فارس، ۳ شهریور ۱۳۸۸
42. کرمی: پرسنل سایت مهدی هاشمی اقدام به انتشار شبنامه علیه نظام می‌کردند بایگانی‌شده در ۴ مارس ۲۰۱۶ توسط Wayback Machine خبرگزاری فارس، ۳ شهریور ۱۳۸۸
43. «گزارش کامل پنجمین دادگاه متهمان حوادث اخیر». خبرگزاری تابناک. ۲۳ شهریور ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ سپتامبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۹ ژانویه ۲۰۱۱. بیش از یک پارامتر |نشانی بایگانی= و |archiveurl= داده‌شده است (کمک); بیش از یک پارامتر |تاریخ بایگانی= و |archivedate= داده‌شده است (کمک)
44. «محاکمه معترضان انتخابات با ذکر مشخصات و بدون انتشار نام». بی‌بی‌سی فارسی. ۲۳ شهریور ۱۳۸۸.

پیوند به بیرون

• وبسایت «ایرانین استوری» گردآورنده مستندات و روایت‌های شفاهی معترضان و قربانیان انتخابات ریاست جمهوری پذیرای شهادت‌های شماست
• متن کیفرخواست دادستانی تهران
• گزارش تصویری جلسه چهارم دادگاه، خبرگزاری فارس
• "Iran's dead and detained UPDATED" (به انگلیسی). Guardian. ۴ نوامبر ۲۰۰۹. Retrieved Nov. 28, 2009. {{cite web}}: Check date values in: |تاریخ بازدید= (help)
• نامه احمدی کریمی زندانی سیاسی محکوم شده به اعلام پیرامون چگونگی اعتراف‌گیری و فریب زندانیان در دادگاه