حوضه آبریز کویر مرکزی
From Wikipedia, the free encyclopedia
From Wikipedia, the free encyclopedia
حوضه آبریز کویر مرکزی یکی از حوضه‌های آبریز بستهٔ ایران است که در تقسیم‌بندی حوضه‌های آبریز ایران، حوضهٔ درجه ۲ یا فرعی به‌شمار می‌رود و زیرمجموعهٔ حوضهٔ آبریز فلات مرکزی است. مساحت این حوضه، ۲۲۶٬۵۳۳٫۱ کیلومتر مربع و بلندترین رودخانه آن، کال شور خارتوران است.
حوضهٔ کویر مرکزی با مساحت ۲۲۶٬۵۳۳٫۱ کیلومتر مربع بزرگ‌ترین زیرمجموعهٔ حوضهٔ فلات مرکزی است[1] و شامل رودها و مسیل‌هایی است که وارد دشت کویر می‌شوند. بخش عمدهٔ آن در استان‌های سمنان و خراسان رضوی قرار دارد. بخش‌هایی از استان‌های تهران، اصفهان، یزد، خراسان جنوبی و خراسان شمالی نیز جزء این حوضه هستند.[2] محدودهٔ شمالی آن، کوه‌های البرز و ادامهٔ آن بینالود است. کوه‌های کم‌ارتفاع بقیهٔ مرز حوضه را شکل می‌دهند. در مجموع ۳۵٪ سطح آن مناطق کوهستانی و ۶۵٪ باقیمانده، کوهپایه‌ها، دشت‌ها و کویرها هستند.[3] بلندترین نقطهٔ حوضه، به ارتفاع ۴۰۳۶ در نزدیکی فیروزکوه و پست‌ترین نقطهٔ آن، به ارتفاع ۶۴۵ متر در دشت کویر قرار دارند.[4] میانگین بارندگی سالانه در حوضهٔ کویر مرکزی ۱۴۵ میلیمتر است.[5] سطح بزرگی در جنوب و غرب این حوضه، کاملاً بیابانی و شوره‌زار است[6] و بارندگی سالانه در مرکز حوضه به ۵۰ میلیمتر نمی‌رسد.
در شرق حوضه، کویر نمک در نزدیکی بردسکن قرار دارد که آبراهه‌های منتهی به آن (مهم‌ترین آنها کال شور تربت حیدریه و کال نمک بشرویه) عمدتاً شور و غیرقابل استفاده هستند. در شمال شرقی حوضه، رودهایی از کوه‌های بینالود و آلاداغ سرچشمه می‌گیرند که در نهایت، به کال شور خارتوران می‌ریزند. این کال، بلندترین رود حوضه و رودی دائمی است که آب آن در دشت کویر فرومی‌رود. در شمال حوضه، کویر حاج علی‌قلی (کویر دامغان) مسیل‌های منطقهٔ دامغان و شاهرود (دو رود عمدهٔ آن رود چشمه علی و کال سیاه) را به خود جذب می‌کند. در غرب آن، رودهای سرچشمه گرفته از دامنه‌های جنوبی البرز در غرب سمنان و شرق تهران به هم می‌پیوندند و حبله‌رود را شکل می‌دهند. این رود دائمی است و به حاشیهٔ کویر منتهی می‌شود.[7] کال شور درونه نیز مهم‌ترین مسیل جنوب حوضه است که وارد دشت دستگردان می‌شود.
برپایهٔ دستور العمل تقسیم‌بندی حوضه‌های ایران، حوضهٔ آبریز کویر مرکزی به ۹ زیرحوضهٔ درجه ۳، ۳۰ زیرحوضهٔ درجه ۴، ۴۲ زیرحوضهٔ درجه ۵، ۴۹ زیرحوضهٔ درجه ۶ و ۱۰ زیرحوضهٔ درجه ۷ تقسیم می‌شود:[8]
| کد | نام اختصاری زیرحوضه | مساحت کیلومتر مربع | تعداد زیرحوضه‌ها | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| درجه ۴ | درجه ۵ | درجه ۶ | درجه ۷ | |||
| ۴۷۱ | حبله‌رود و شورآب سمنان | ۲۷٬۴۶۶٫۵ | ۵ | ۱۵ | ۵ | - |
| ۴۷۲ | کویر مرکزی غربی | ۳۱٬۵۳۴٫۸ | ۵ | - | - | - |
| ۴۷۳ | دشت کویر مرکزی شرقی | ۲۱٬۹۹۸٫۷ | ۴ | - | - | - |
| ۴۷۴ | کال درونه - دستگردان | ۱۶٬۳۸۳٫۹ | ۲ | ۴ | - | - |
| ۴۷۵ | کویر نمک - بردسکن | ۳۴٬۱۸۱٫۲ | ۵ | ۱۰ | ۱۷ | ۲ |
| ۴۷۶ | کال شور خارتوران و ترود | ۷۶٬۸۸۲٫۱ | ۴ | ۶ | ۲۲ | ۸ |
| ۴۷۷ | کویر دامغان | ۱۸٬۰۸۵٫۹ | ۵ | ۷ | ۵ | - |
| مجموع | ۲۲۶٬۵۳۳٫۱ | ۳۰ | ۴۲ | ۴۹ | ۱۰ | |
افزون بر این، این حوضه به ۵۰ محدودهٔ مطالعاتی تقسیم شده است. بزرگ‌ترین محدودهٔ مطالعاتی دشت کویر (کد ۴۷۰۱) با مساحت ۴۲٬۲۳۵٫۶ کیلومتر مربع و کوچک‌ترین محدوده، هومند - آبسرد (کد ۴۷۰۹) با مساحت ۵۶۶٫۷ کیلومتر مربع هستند.[9]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
