جمجمهشناسی، جمجمهخوانی(به انگلیسی:Phrenology) یا جمجمهشناسی روانیT نظریهای شبه علمی است که ادعا دارد منش و شخصیت افراد را میتوان از روی شکل جمجمهٔ آنها تشخیص داد.[1][2] فرض این شبهِ علم این است که مغز اندام مربوط به ذهن است و عملکردها و ماژولهای بخشهای گوناگون مغز در شکلگیریِ جمجمه نقش دارند.[3] بیشتر، پستیوبلندیهای سر است که مورد نظر جمجمهخوانان است. چراکه در گذشته ادعا میشد که مغز از ماهیچههایی ساخته شده و ماهیچههای پُرکارتر، بزرگتر از بقیه هستند و اینگونه، تفاوت میزان فعالیتِ ماهیچههای مغز، شکل مغز و جمجمه را تشکیل میدهد. هرچند فرضهای ابتداییِ جمجمهخوانی، ریشه در واقعیتها داشتند اما فراتر از دانشتجربی تعمیم داده شد و از حیطهٔ علمی فاصله گرفت و از علم جدا شد.[1][4] امروزه دیگر جمجمهشناسی را یک رشتهٔ علمی به حساب نمیآورند.[1][2][5][6][7][8]
ایدهٔ جمجمهخوانی پیرامون سال ۱۸۰۰ از سوی یک پزشک آلمانی به نام فرانتس یوزف گال ساخته و پرداخته شد و در سدهٔ نوزدهم میلادی از ۱۸۱۰ تا ۱۸۴۰ بسیار تأثیرگذار واقع شد. آن زمانها مرکز جمجمهخوانی در ادینبورگ بود.
امروزه میدانیم که از نظر علمی، پیشبینیِ شخصیت انسان براساسِ شکل جمجمهٔ فرد، نادرست و بیاعتبارِ است.[9]
در گذشته نیز دقتِ روششناسیِ جمجمهشناسی مشکوک بود و در همان سدهٔ نوزدهم هم برخی آن را شبه علمی میدانستند.[10][11][12][13]
Wihe, J. V. (2002). "Science and Pseudoscience: A Primer in Critical Thinking". Encyclopedia of Pseudoscience. California: Skeptics Society. pp.195–203.
Bunge, M. (2018). From a Scientific Point of View: Reasoning and Evidence Beat Improvisation across Fields. Cambridge: Cambridge Scholar Publishing. p.74.
Bunge, M. (1985). Treatise on Basic Philosophy. Vol.7 (Part 2). Dordrecht: Reidel Publishing Company.
Christison-Lagay, K. L.; Cohen, Y. E. (2013). "The Neural Representation of Vocalisation Perception". Animal Communication Theory: Information and Influence. New York: State University of New York Press.
Combe, George (1851). A System of Phrenology. Boston: Benjamin B. Mussey and Company. Archived from the original on 2023-02-05. Retrieved 2012-06-10.
Cooter, R. (1990). "The Conservatism of 'Pseudoscience'". Philosophy of Science and the Occult. New York: State University of New York Press.
Flourens, P. (1844). Elementary Treatise on Human Physiology. New York: Harper & Brothers. p.150.