Remove ads
سید جلال‌الدین تهرانی (زاده ۱۵ مرداد ۱۲۷۵ تهران – درگذشته ۱۰ مرداد ۱۳۶۶ پاریس)[۲][۳] اخترشناس، ریاضی‌دان و سیاستمدار ایرانی در دوران پهلوی بود. او چند بار وزیر و سناتور و تولیت آستان قدس رضوی شد و در آستانه انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ به ریاست شورای سلطنت توسط محمدرضا شاه یک روز قبل از ترک ایران (23 دی‌ماه 57) منصوب شد. او با استعفا از ریاست شورا سلطنت به عنوان شرط ملاقات با روح‌الله خمینی در نوفل لوشاتو ضربه مهمی به نظام پادشاهی در ایران بود.
 | برای تأییدپذیری کامل این مقاله به منابع بیشتری نیاز است. (مه ۲۰۱۶) |
جلال‌الدین تهرانی | |
|---|---|
 | |
| رئیس شورای سلطنت | |
| دوره مسئولیت ۲۳ دی – ۲ بهمن ۱۳۵۷ | |
| پادشاه | محمدرضا شاه پهلوی |
| وزیر پست، تلگراف و تلفن | |
| دوره مسئولیت ۶ اسفند ۱۳۲۸ – ۴ تیر ۱۳۲۹ | |
| نخست‌وزیر | محمد ساعد و علی منصور |
| پس از | نجومی (سرپرست) |
| پیش از | امیرقاسم اشراقی (سرپرست) |
| سناتور | |
| دوره مسئولیت ۱۴ مهر ۱۳۴۲ – ۱۲ مهر ۱۳۴۶ | |
| حوزه انتخاباتی | تهران (دورهٔ چهارم) |
| دوره مسئولیت ۳ فروردین ۱۳۳۹ – ۱۹ اردیبهشت ۱۳۴۰ | |
| حوزه انتخاباتی | آذربایجان (دورهٔ سوم) |
| دوره مسئولیت مهر ۱۳۳۷ – ۲۷ اسفند ۱۳۳۸ | |
| وزیر مختار ایران در بلژیک | |
| دوره مسئولیت بهمن ۱۳۳۲ – ۱۳۳۶ | |
| پس از | شمس‌الدین امیرعلایی |
| پیش از | حسین زمان‌زادهٔ شهریار |
| استاندار خراسان | |
| دوره مسئولیت خرداد ۱۳۳۰ – ۱۳۳۲ | |
| پس از | مصطفی قلی رام |
| پیش از | علی معتمدی |
| اطلاعات شخصی | |
| زاده | سید جلال‌الدین تهرانی (شیخ‌الاسلامی) ۱۵ مرداد ۱۲۷۵ تهران، ایران |
| درگذشته | ۱۰ مرداد ۱۳۶۶ (۹۰ سال) شانزه‌لیزه، فرانسه[۱] |
| ملیت | ایرانی |
| پیشه | سیاستمدار |
Remove ads
پدرش سید علی شیخ‌الاسلام مرندی از علما و رجال دینی شهر مرند بود که لقب شیخ‌الاسلام را از مظفرالدین شاه قاجار گرفته بود و پدر بزرگش سید ربیع قاضی‌القضات شیخ الاسلامی نام داشت (سید ربیع معروف به قاضی سازنده حمام (قاضی) تاریخی شهر مرند به تاریخ ۱۲۸۶ قمری است). سید جلال مدتی در مدرسه تربیت در تهران درس خواند، سپس در مدرسه سپهسالار به تحصیل علوم دینی مشغول شد. پس از تحصیلات مقدماتی دینی به نجوم روی آورد. انتشار چند شماره گاهنامه او از نخستین گام‌های عرضه دانش اخترشناسی به عموم در ایران است.
وی در ۱۳۱۳ از طرف دولت به اروپا سفر کرد و در بروکسل و پاریس تحصیلات خود را در رشته نجوم تکمیل کرد و مدتی در بروکسل به تدریس پرداخت. سیدجلال در این دوران با دختری اروپایی ازدواج نمود ولی از او صاحب فرزندی نشد.[۴]
درگذشت
سیدجلال تهرانی سرانجام در ۱۰ مرداد ۱۳۶۶ پنج روز پیش از ۹۱ سالگی‌اش درگذشت. او در منزل مسکونی‌اش واقع در شانزه لیزه فوت کرد. وی در زمان فوتش فرزندی نداشت و همسرش در قید حیات نبود.
جسد سید جلال الدین تهرانی در سال ۱۳۷۰ (شهریور ماه) به ایران منتقل و در مهر همان سال در کنار مقبره خانوادگی‌اش در حرم امام رضا حد فاصل رواق دارالحفاظ و رواق دارالسیاده به خاک سپرده شد.
Remove ads
سیدجلال تهرانی در سال ۱۳۰۷ در جریان دستگیری سید حسن مدرس همراه او بود و مدتی زندانی شد. در ۱۳۲۶ در کابینه احمد قوام و در ۱۳۲۸ در کابینه محمد ساعد وزیر مشاور بود، سپس وزیر پست و تلگراف و تلفن شد و با تشکیل کابینه علی منصور در فروردین ۱۳۲۹ همین سمت را حفظ کرد. در خرداد ۱۳۳۰ نایب‌التولیه آستان قدس رضوی شد. در بهمن ۱۳۳۲ وزیر مختار ایران در بلژیک و در از مهر ماه ۱۳۳۷ سناتور انتصابی از آذربایجان شد.
وی از مخالفان اصلاحات ارضی در دوران محمدرضا شاه پهلوی بود و پس از سخنرانی علیه این قانون در سالن کشاورزی خراسان، از استانداری خراسان و نیابت تولیت آستان قدس رضوی استعفا کرد. در وقایع خرداد ۱۳۴۲، به لحاظ نزدیکی با روح‌الله خمینی، اقداماتی در راستای نجات وی به عمل آورد. در سنا با نخست‌وزیران انتخابی شاه، یعنی حسنعلی منصور و امیر عباس هویدا به مخالفت برخاست و غالباً به لوایح دولت رأی کبود می‌داد. سید جلال تهرانی تنها سناتوری بود که به لایحه مصونیت مستشاران آمریکایی (کاپیتولاسیون) که بعداً به صورت قانون درآمد، رأی مخالف داد.[۵]
پست‌های دولتی
- وزیر مشاور در کابینه احمد قوام (۱۳۲۶)
- وزیر مشاور در کابینه محمد ساعد (۱۳۲۸)
- وزیر پست و تلگراف و تلفن در کابینه محمد ساعد (۱۳۲۸)
- وزیر پست و تلگراف و تلفن در کابینه علی منصور (فروردین ۱۳۲۹)
- نایب تولیت آستان قدس رضوی (خرداد ۱۳۳۰)
- وزیر مختار ایران در بلژیک (بهمن ۱۳۳۲)
- سناتور انتصابی از آذربایجان (مهر ۱۳۳۷ تا ۲۷ اسفند ۱۳۳۸)
- سناتور انتصابی از آذربایجان (۳ فروردین ۱۳۳۹ تا ۱۹ اردیبهشت ۱۳۴۰)
- سناتور انتصابی از تهران (۱۴ مهر ۱۳۴۲ تا ۱۲ مهر ۱۳۴۶)
Remove ads
در تاریخ ۲۴ دی ۱۳۵۷ در جلسه شورای سلطنت که در حضور محمدرضا شاه پهلوی تشکیل شد، جلال‌الدین تهرانی به دلیل روابط دوستانه‌ای که با روح‌الله خمینی داشت و با هدف استفاده از او برای مذاکره، به ریاست شورای سلطنت انتخاب شد.[۶] دو روز پس از خروج محمدرضا شاه از ایران، در تاریخ ۲۸ دی، جلال‌الدین تهرانی به پاریس رفت تا با روح‌الله خمینی ملاقات کند. آیت الله خمینی دو شرط برای ملاقات تعیین کرد: استعفا از شورای سلطنت و اعلام غیرقانونی بودن آن. جلال الّدین تهرانی هر دو شرط را پذیرفت و در دوم بهمن، پس از انتشار استعفانامه با روح‌الله خمینی ملاقات کرد.[۷][۸]
متن استعفای سید جلال‌الدین تهرانی:
| ” | یکشنبه ۱ بهمن ماه ۱۳۵۷ هجری شمسی مطابق با ۲۲ شهر صفرالمظفر ۱۳۹۹ هجری قمری. قبول ریاست شورای سلطنت از طرف اینجانب فقط برای حفظ مصالح مملکت و امکان تأمین آرامش اجتماعی آن بود ولی شورای سلطنت به سبب مسافرت اینجانب به پاریس که برای نیل به هدف اصلی بود تشکیل نگردید. در این فاصله اوضاع داخلی ایران سریعاً تغییر یافت به طوری که برای احترام به افکار عمومی با توجه به فتوای حضرت آیت‌الله العظمی خمینی دامت برکاته مبنی بر غیرقانونی بودن آن شورا آن را غیرقانونی دانسته کناره‌گیری کردیم. از خداوند و اجداد طاهرین و ارواح مقدسه اولیای اسلامی مسئلت دارم که مملکت و دولت مسلمان ایران را در ظل عنایت حضرت امام عصر عجل الله فرجه از هر گزندی مصون داشته و استقلال وطن عزیز ما را محفوظ فرمایند. | “ |
—شرح استعفای سید جلال‌الدین تهرانی، کتاب پشت پرده انقلاب (ص ۱۱۳) | ||
Remove ads
سید جلال الدین تهرانی منزلش در سه راه امین حضور تهران و کتابخانه و قسمتی از اشیاء نجوم و تمامی اثاثیه و مجموعه بی نظیری از اجناس عتیقهٔ خود را وقف آستان قدس رضوی کرد. برخی از ابزارآلات اخترشناسی متعلق به خود را نیز به دانشگاه تهران اهدا کرد. از وی حدود ۳۸۰ جلد نسخه خطی به جای مانده که وقف کتابخانه آستان قدس رضوی شده‌است.
«جلال الدین تهرانی از علمای علم نجوم ایران که صاحب کتابخانه بزرگی می‌باشد، راجع به میرزا جلال الدین محمد حکیم جنابدی[۹] می‌فرماید: «ایشان از دانشمندان و مشاهیر و استوانه‌های علم نجوم بوده‌است.»[۱۰]
Remove ads
سید جلال تهرانی منجم معروفی بود و هر ساله تقویم چاپ می‌کرد. نامهایی پیشنهاد داده بود به مجلس شورای ملی که عبارت بود از: چمن‌آرا، گل‌آور، جان پرور، گرماخیز، آتش‌بیز، جهان‌بخش، دژم‌خوی، باران‌ریز، اندوهگین، سرماده، برف‌آور و مشکین‌فام
Remove ads
- تصحیح تاریخ قم حسن بن محمد قمی
- گاهنامه
- تصحیح چهار مقاله نظامی عروضی
- تصحیح الارشاد فی شرح حال صاحب بن عباد
- اصفهان نصف جهان
- تصحیح حدود العالم من المشرق الی المغرب
- ترجمه محاسن اصفهانی مافروخی
- تصحیح تاریخ جهانگشای جوینی
- تصحیح فارسنامه ابن بلخی
- تصحیح جامع‌التواریخ (رشیدالدین فضل‌الله همدانی)
- تصحیح لب‌التواریخ (یحیی بن عبداللطیف قزوینی)
- رساله در صور فلکی
- هیئت طالبوف
- تعلیمات دینی (برای مدارس)
- انتشار کتاب حدودالعالم در پایان تقویم سال ۱۳۱۴ هجری شمسی[۱۱]
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads