جغتای

برای دیگر کاربردها، جغتای (ابهام‌زدایی) را ببینید.

جُغَتای، چغتای یا چقتای^[2] پسر دوم چنگیز خان بود.^[3] نام شهر جغتای در خراسان رضوی از وی گرفته شده است.^[4][5] مادر جغتای بورته دختر نویان از قوم مغولی قنقرات بود. جغتای بر اولوس‌های غربی امپراتوری چنگیزخان حکمرانی داشت. او یکی از جنگاورترین فرزندان و سپاهیان چنگیزخان بود و در فتح سرزمین‌های چین و ماچین و شهرهای نواحی خراسان از قبیل اترار، بناکت، خوارزم، گرگانج به همراه پدر و برادرانش حضوری فعال داشت.^[6]

جغتای
مجسمهٔ جغتای در کشور مغولستان
یکی از خوانین خانات جغتای
سلطنت	۱۲۲۷ – ۱۲۴۲[1]
پیشین	چنگیز خان
جانشین	قره هولگو
زاده	۱۱۸۳میلادی خاماگ مغول
درگذشته	۱۲۴۲میلادی (سن ۵۸) خانات جغتای
همسر(ان)	یسولون خاتون توغان خاتون سوینچ خاتون
فرزند(ان)	موتوخان بایدارخان یسو مونگکه
دودمان	بورجیگین
پدر	چنگیز خان
مادر	بورته

چنگیزخان پس از بازگشت از جنگ خوارزمشاه حکومت ماوراءالنهر و خوارزم و شهرهای ایغور و کاشغر و بلخ و بدخشان و غزنین تا حدود سند را به جغتای سپرد. پس از مرگ چنگیزخان با آنکه جغتای از برادرش اوگتای خان بزرگ‌تر بود او را حرمت بسیار می‌گذاشت و ذره‌ای از احترام به او فرونمی‌گذاشت. می‌گویند روزی با اوگتای در سبقت اسب خود بر اسب او شرط بست و اسب او برد. شب با خود اندیشید که نمی‌بایست با قاآن و خان بزرگ شرط بندد. فردای آن روز به همراه تمام خدم و حشم خویش به دربار اوگتای قاآن حاضر شد و خود را مقصر دانست و هرچه اوگتای او را گفت که تقصیری روی نداده‌است نپذیرفت و گفت که باید مجازات گردد. عاقبت نه اسب ممتاز پیشکش کرد و گفت این به شکرانهٔ آن است که قاآن از تقصیر من گذشته‌است. جغتای به همراه اوگتای در نوشتن یاسا نامه بزرگ به چنگیز کمک کرد. وی در یاسا یا قوانین چنگیزی بسیار مطلع و سختگیر بود، به گونه‌ای که چنگیز به وی لقب «محافظ یاسا» داده بود. مرگ جغتای به سال ۶۴۰ اتفاق افتاد.

جستارهای وابسته

• خانات جغتای
• حمله مغول به خوارزمشاهیان

منابع

1. Mirza Muhammad Haidar Dughlat, N. Elias, Sir Edward Denison Ross (31 Dec 2008). A History of the Moghuls of Central Asia: The Tarikh-i-Rashidi. Cosimo, Inc. ISBN 978-1-60520-150-4. Retrieved 2013-01-20.{{cite book}}: نگهداری یادکرد:نام‌های متعدد:فهرست نویسندگان (link)
2. لغت نامه دهخدا، جغتای، چغتای، چقتای.
3. «جغتای | پارسی ویکی». دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۷-۰۴.
4. «گویان در گذر زمان». وبگاه صدای آریان.
5. شهاب‌الدین ابی عبدالله یاقوت حموی (۱۹۷۷)، معجم‌البلدان، بیروت: دارصادر، ص. ج۲، ص۱۹۲
6. بایمت اف، «بیداد چغتای خان در خراسان بزرگ»، ۵۲.