محمد ترمذی

ابو عیسی محمد بن عیسی السلامی حَریر البوغی ترمذی معروف به امام ترمذی فقیه و محدث ایرانی اهل ترمذ در خراسان (ازبکستان کنونی) بود. کتاب الجامع الصحیح (معروف به جامع ترمذی)، یکی از شش مجموعهٔ بزرگ حدیث، اثر اوست. او همچنین الشمائل المحمدية (معروف به شمایل ترمذی)، مجموعه‌ای از احادیث مربوط به شخص و شخصیت محمد را نوشته‌است. ترمذی همچنین در دستور زبان عربی تسلط داشت.^[1]

محمد ترمذی
زادهٔ	۲۰۹ ه/ ۸۲۴ م ترمذ(ایران بزرگ)، امروزه ازبکستان.
درگذشت	شب دوشنبه ۱۳ رجب ۲۷۹ هجری قمری (۸۹۲ م) شهر ترمذ(ایران بزرگ) اکنون در ازبکستان.
ملیت	مردمان ایرانی تبار
پیشه	محدث، فقیه، نویسنده و دانشمند
آثار برجسته	سنن ترمذی

زندگی‌نامه

نام و نسب

نام ترمذی (اسم) «محمد» و کنیهٔ او «ابوعیسی» (پدر عیسی) بود. شجره نامهٔ او نامشخص است. نسب او را به گونه‌های مختلف آورده‌اند:

محمد بن عیسی بن صوره (محمد بن عیسی بن سوره)^[2]

محمد بن عیسی بن صوره بن موسی بن أححاک (محمد بن عیسی بن سوره بن موسی بن الضحاک)^[3][4][5][6]

محمد بن عیسی بن صورة بن شداد (محمد بن عیسی بن سوره بن شداد)^[7]

محمد بن عیسی بن صورة بن شداد بن أححاک (محمد بن عیسی بن سورة بن شداد بن الضحاک)^[8]

محمد بن عیسی بن صورة بن شداد بن عیسی (محمد بن عیسی بن سوره بن شداد بن عیسی)^[5]

محمد بن عیسی بن یزید بن صورة بن السکان (محمد بن عیسی بن یزید بن سوره بن السکن)^[3][5][9]

محمد بن عیسی بن سهل (محمد بن عیسی بن سهل)^[10][11]

محمد بن عیسی بن سهل بن صوره (محمد بن عیسی بن سورة)^[12]

او را با لقب «الدریر» (نابینا) نیز می‌شناختند. گفته‌اند که او نابینا به دنیا آمده‌است، ولی اکثر علما بر این امر اتفاق نظر دارند که او در اواخر عمر نابینا شده‌است.^[9][13]

پدربزرگ ترمذی اصالتاً اهل مرو بود، اما به ترمذ نقل مکان کرد.^[9]

تولد

محمد بن عیسی ترمذی در زمان خلیفه عباسی مأمون به دنیا آمد. سال تولد او را ۲۰۹ هجری قمری (۸۲۴/۸۲۵) گزارش کرده‌اند.^[14][15][16] ذهبی تنها بیان می‌کند که ترمذی در نزدیکی سال ۲۱۰ هجری قمری (۸۲۵/۸۲۶) به دنیا آمد،^[4] بنابراین برخی منابع سال تولد او را ۲۱۰ هجری قمری ذکر کرده‌اند.^[17] برخی منابع نشان می‌دهند که او در مکه به دنیا آمد (صدیقی می‌گوید در سال ۲۰۶ هجری قمری (۸۲۱/۸۲۲) در مکه به دنیا آمد)^[18] و برخی دیگر می‌گویند او در ترمذ در سال ۲۰۸ متولد شد.^[14] نظر قویتر این است که او در ترمذ به دنیا آمد.^[4] به‌ویژه، او در یکی از حومه‌های آن، روستای بوغ به دنیا آمد (از این رو نصبات «ترمذی» و «البوغی»).^{[19][20][21][22]}

مطالعات حدیثی

سفر کرد و به خراسان و عراق و حجاز رفت، و در این باره حدیث نقل شده‌است از:

* قتیبة بن سعید

• إسحاق بن راهویه
• محمد بن عمرو السواق البلخی
• محمود بن غیلان
• إسماعیل بن موسی الفزاری
• أحمد بن منیع
• أبو مصعب الزهر
• بشر بن معاذ العقدی
• الحسن بن أحمد بن أبی شعیب
• أبو عمار الحسین بن حریث
• المعمر عبدالله بن معاویة الجمحی
• عبد الجبار بن العلاء
• أبو کریب
• علی بن حجر
• علی بن سعید بن مسروق الکندی
• عمرو بن علی الفلاس
• عمران بن موسی القزاز
• محمد بن أبان المستملی
• محمد بن حمید الرازی
• محمد بن عبد الأعلی
• محمد بن رافع
• محمد بن عبد العزیز بن أبی رزمة
• محمد بن عبد الملک بن أبی الشوارب
• محمد بن یحیی العدنی
• نصر بن علی
• هارون الحمال
• هناد بن السری
• الولید بن شجاع
• یحیی بن أکثم
• یحیی بن حبیب بن عربی
• یحیی بن درست البصری
• یحیی بن طلحة الیربوعی
• یوسف بن حماد المعنی
• إسحاق بن موسی الخطمی
• إبراهیم بن عبدالله الهروی
• سوید بن نصر المروزی

قدیمی‌ترین حدیث او حدیث مالک و حمدین و لیث و قیس بن الربیع است و تا آنجا نازل شده که بیشتر بر بخاری و صحابه است. از هشام بن عما؛ دربارهٔ این روایت شده‌است:

* أبو بکر أحمد بن إسماعیل السمرقندی

• أبو حامد أحمد بن عبدالله بن داود المروزی
• أحمد بن علی بن حسنویه المقرئ
• أحمد بن یوسف النسفی
• أسد بن حمدویه النسفی
• الحسین بن یوسف الفربری
• حماد بن شکر الوراق
• داود بن نصر بن سهیل البزدوی
• الربیع بن حیان الباهلی
• عبدالله بن نصر أخو البزدوی
• عبد بن محمد بن محمود النسفی
• علی بن عمر بن کلثوم السمرقندی
• الفضل بن عمار الصرام
• أبو العباس محمد بن أحمد بن محبوب، راوی الجامع
• أبو جعفر محمد بن أحمد النسفی
• أبو جعفر محمد بن سفیان بن النضر النسفی الأمین
• محمد بن محمد بن یحیی الهروی القراب
• محمد بن محمود بن عنبر النسفی
• محمد بن مکی بن نوح النسفی
• مسبح بن أبی موسی الکاجری
• مکحول بن الفضل النسفی
• مکی بن نوح
• نصر بن محمد بن سبرة
• الهیثم بن کلیب الشاشی

کتاب‌شناسی

سنن ترمذی

سنن ترمذی یا جامع ترمذی مشهورترین کتب ترمذی است و در میان کتب حدیثی جایگاهی بسزا دارد و شامل کتب حدیثی است.^[23] این کتاب به فارسی ترجمه شده‌است.

الشمائل المحمدیة

یکی از کتب سیره است که ترمذی در آن به شرح و وصف محاسن و اخلاق و آداب محمد پرداخته و آن را در ۵۵ باب تقسیم کرده‌است. حاوی ۳۹۷ حدیث است.^[24] چندین‌بار توسط چندین مترجم مختلف نشر شده‌است.

علل الترمذی الکبیر

مجموعه احادیث متعددی است که ترمذی با سندهای خود نقل کرده‌است، سپس با قضاوت در مورد هر حدیث یا به قول خود یا سخنان شیوخ خود که ذکر می‌کند، آن‌ها را دنبال می‌کند. امام بخاری بیشترین سهم را در داوری این احادیث داشته و متون این کتاب بالغ بر ۴۸۴ متن مسندی بوده‌است.^[25] -ترمذی الکبیر.

العلل الصغیر

کتابی است ملحق به سنن ترمذی که در آن احادیث استدلال شده بر ترتیب ابواب فقهی را جمع‌آوری کرده و دلیل هر حدیث را نشان می‌دهد.^[26]

کتاب‌های دیگر

او چندین کتاب دیگر دارد که برخی از آن‌ها مفقود است:^[27]

زهد

کتاب تفسیر

کتاب تاریخ

کتاب اسماء و لقب

درگذشت

ترمذی در شب دوشنبه (۱۳ رجب ۲۷۹ ه‍.ق = ۸۹۲ م) در شهر ترمذ در سن هفتاد سالگی درگذشت.^[28]

منابع

1. "Sibawayh, His Kitab, and the Schools of Basra and Kufa." Taken from Changing Traditions: Al-Mubarrad's Refutation of Sībawayh and the Subsequent Reception of the Kitāb, p. 12. Volume 23 of Studies in Semitic Languages and Linguistics. Ed. Monique Bernards. Leiden: Brill Publishers, 1997. ISBN 9789004105959
2. «al-Tirmid̲h̲ī - Brill Reference». web.archive.org. ۲۰۱۶-۰۹-۲۱. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۰۴.
3. Shams al-Dīn Muḥammad ibn Aḥmad al-Dhahabī (d. 1348) (2004). تذهیب تهذیب الکمال فی أسماء الرجال (Tadhhīb tahdhīb al-kamāl fī asmā' al-rijāl) (in Arabic). Cairo: al-Fārūq al-Hadīthah lil-Ṭibāʻah wa-al-Nashr. p. 248. ISBN 9773700100. Archived from the original on 2016-06-24. Retrieved 2015-10-19.
4. عبدالموجود، صلاح الدین علی (1386). شرح حال امام ترمذی. ترجمه ابوبکر بن نصیر (چاپ اول). ریاض: دارالسلام. شابک 978-9960983691.
5. Ibn Kathir (d. 1373). "ثم دخلت سنة تسع وسبعین ومائتین" [Then entered year 279]. البدایة والنهایة (al-Bidāyah wa-al-nihāyah) (in Arabic). Vol. 11 – via Wikisource.
6. Ibn Khallikan (1843) [Written 1274]. "At-Tirmidi the traditionist". Ibn Khallikan's Biographical Dictionary. Translated from Wafayāt al-a‘yān wa-anbā’ abnā’ az-zamān by Baron Mac Guckin de Slane. Paris: Oriental Translation Fund of Great Britain and Ireland. pp. 679–680.
7. Wensinck, A.J. (1993). "al-Tirmidhī". Encyclopaedia of Islam, First Edition (1913-1936). Vol. 8. Leiden: E. J. Brill. pp. 796–797. ISBN 9004097961. Archived from the original on 2016-05-12. Retrieved 2015-10-19.
8. Robson, James (June 1954). "The Transmission of Tirmidhī's Jāmi'". Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London. Cambridge University Press on behalf of School of Oriental and African Studies. 16 (2): 258–270. doi:10.1017/S0041977X0010597X. JSTOR 609168.
9. Abdul Mawjood, Salahuddin ʻAli (2007). The Biography of Imām at-Tirmidhī. Translated by Abu Bakr ibn Nasir (1st ed.). Riyadh: Darussalam. ISBN 978-9960983691.
10. Lane, Andrew J. (2006). A Traditional Mu'tazilite Qur'an Commentary: The Kashshaf of Jar Allah al-Zamakhshari (d. 538/1144). Leiden: Brill. p. 385. ISBN 9004147004. Archived from the original on 2016-05-01. Retrieved 2015-10-19.
11. Sezgin, Fuat (1991). تاریخ التراث العربی (Tārīkh al-turāth al-'arabī) (in Arabic). Vol. 1. Translated by Mahmud Fahmi Hijazi. Part 4. p.209. Archived from the original on 2016-05-10. Retrieved 2015-10-19.
12. Rushdī Abū Shabānah ʻAlī al-Rashīdī (2007). التضامن الدولی فی النظام الإسلامی والنظم الوضعیة: دراسة مقارنة (al-Taḍāmun al-dawlī fī al-niẓām al-Islāmī wa-al-nuẓum al-waḍʻīyah: dirāsah muqāranah) (1st ed.). Mansoura, Egypt: Dār al-Yaqīn. ISBN 9789773362409.
13. Hoosen, Abdool Kader (1990). Imam Tirmidhi's contribution towards Hadith (1st ed.). Newcastle, South Africa: A.K. Hoosen. ISBN 978-0-620-15314-0.
14. علی، سید بشیر (1382). علمای حدیث. Skokie, IL: بنیاد آموزشی بین‌المللی IQRAʼ. شابک 1563162040. بایگانی شده از نسخه اصلی در 2016-04-28. بازیابی 2015-10-19.
15. Banuri, Muhammad Yusuf (April 1957). "الترمذی صاحب الجامع فی السنن (al-Tirmidhī ṣaḥib al-jāmi' fī al-sunan)". Majallat Al-Majmaʻ Al-ʻIlmī Al-ʻArabīyah (in Arabic). Damascus. 32: 308. Cited by Hoosen, Abdool Kader (1990). Imam Tirmidhi's contribution towards Hadith (1st ed.). Newcastle, South Africa: A.K. Hoosen. ISBN 978-0-620-15314-0.
16. نورالدین عطر (۱۹۷۸). «تصدیر تصدر» [پیشگفتار]. در ابن رجب الحنبلی (ویرایش). شرح علل الترمذی شرح ایلال ترمذی (به عربی) (چاپ اول). دارالمله. پ. 11. بایگانی شده از نسخه اصلی در 2016-05-11. بازیابی 2015-10-19.
17. ، غا «الترمذی». دیره المعارف اسلام، چاپ دوم. بریل آنلاین. بایگانی شده از نسخه اصلی در 2016-09-21. بازیابی شده در 2016-09-16.
18. صدیقی، محمد زبیر. ادبیات حدیث: منشأ، توسعه و ویژگی‌های خاص آن.پ. 64.
19. بنوری، محمد یوسف (آوریل 1957). «الترمذی صاحب الجامع فی السنن (الترمذی صحاب الجامع فی السنن)». مجالة المجمعة العلمی العربیه (به عربی). دمشق 32: 308. به نقل از هوسن، عبدالقادر (1369). سهم امام ترمذی در حدیث (چاپ اول). نیوکاسل، آفریقای جنوبی: AK Hoosen. شابک 9780620153140.
20. Wheeler, Brannon M. , ed. (2002). «واژه‌نامه مفسران و فرستندگان». پیامبران در قرآن: درآمدی بر قرآن و تفسیر مسلمانان. نیویورک: پیوسته. پ. 358. شابک 0826449565. بایگانی شده از نسخه اصلی در 2016-07-23. بازیابی 2015-10-19.
21. Adamec, Ludwig W. (2009). Historical Dictionary of Islam (2nd ed.). Lanham, MD: Scarecrow Press. p. 307. ISBN 978-0-8108-6161-9. Archived from the original on 2016-05-15. Retrieved 2015-10-19.
22. «Termez». web.archive.org. ۲۰۱۲-۰۹-۲۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۰۴.
23. «سنن ترمذی - مقالات وب اسلام آرشیو شده در 08 دسامبر 2017». web.archive.org (به عربی). ۲۰۱۷-۱۲-۰۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ دسامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۰۴.
24. «شبکة مشکاة الإسلامیة - المکتبة - الشمائل المحمدیة - ت الدعاس - ط دار الحدیث». almeshkat.net. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۰۴.
25. «شبکة مشکاة الإسلامیة - المکتبة - علل الترمذی الکبیر بترتیب أبی طالب القاضی - ط عالم الکتب». almeshkat.net. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ مه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۰۴.
26. «إسلام ویب - تحفة الأحوذی - کتاب العلل- الجزء رقم4». islamweb.net (به عربی). دریافت‌شده در ۲۰۲۲-۰۸-۰۴.
27. https://books.google.com.eg/books?id=8S5HCwAAQBAJ&pg=PT43&lpg=PT43&dq=كتاب+الأسماء+والكنى+للترمذي&source=bl&ots=wHE3-7payB&sig=Vdua2VpzY8OizjRUXaPpxrvH6sk&hl=ar&sa=X&ved=0ahUKEwi9w5bcp77LAhWF2hoKHaVnCUsQ6AEIOTAF#v=onepage&q=كتاب%20الأسماء%20والكنى%20للترمذي&f=false
28. تهذیب‌الکمال للمزی جـ۲۶، صـ۲۵۲

• العظم، رفیق، “ (أشهر مشاهیر الإسلام) “، چاپ: دار الرائد العربی، بیروت. لبنان. ۱۴۰۱ هـ ــ ۱۹۸۱ میلادی.

پیوند به بیرون

• صفحه زندگی‌نامه در Sunnah.org بایگانی‌شده در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۸ توسط Wayback Machine
• صفحه زندگی‌نامه در theclearpath.com