آنتاگونیست گیرنده

پادکُنِشگَر یا آنتاگونیست (به انگلیسی: Antagonist) در داروشناسی و زیست‌شیمی کاربرد دارد و نوعی لیگاند و مادۀ شیمیایی قابل پیوند با گیرندهٔ‌ یاخته‌ای یا گونه‌ای دارو است که در یاخته با اتصال به گیرنده‌های آن یاخته عمل پیوند لیگاند-گیرنده را انجام داده ولی باعث هیچ‌گونه پاسخ و واکنش از سوی یاخته نمی‌شود. پادکنشگر در داروشناسی تقلیدکنندۀ عمل یک همکنشگر در یاخته است ولی با مسدود کردن محل اتصال (جایگاه فعال) مانع از پیوستن و عمل همکنشگر می‌گردد یا به اصطلاح عمل را انجام می‌دهد ولی اثر نمی‌گذارد.^[۱][۲] آنچه که با وجود پادکنشگر در یک یاخته رخ می‌دهد بسته به نوع پیوند ایجاد شده با گیرنده ممکن است برگشت‌پذیر یا برگشت‌ناپذیر باشد، اما غالباً اثر پادکنشگرهای مرتبط با اعصاب به دلیل اخلال در روند پیام‌رسانی عصبی می‌تواند در پاره‌ای موارد منجر به مسمومیت یا مرگ گردد.^[۳]

پادکنشگر با اشغال جایگاه همکنشگر در گیرندۀ یاخته‌ای، فعالیت آن را محدود می‌کند

گیرنده

مقالهٔ اصلی: گیرنده (بیوشیمی)

گیرنده‌های یاخته‌ای نوعی پروتئین هستند که در پیوند با لیگاند مربوط به خود (مانند هورمون‌ها و میانجی‌های عصبی) یا یک مادۀ خارجی (مانند داروها یا مادهٔ مخدر) فعال یا غیرفعال شده که اثر آن، تحریک یا مهار یک واکنش زیستی از سوی یاخته، خواهد بود.^[۴]

داروپویاشناسی

گیرنده‌های یاخته‌ای دارای محل‌های ویژه‌ای به نام جایگاه فعال هستند که بخاطر شکل خاصی که دارند فقط قابلیت پیوند با ماده‌های مرتبط (لیگاند مربوطه) را پیدا می‌کنند که پس از پیوند، واکنش انجام شونده منجر به پاسخی دیگر می‌شود (بازشدن یک کانال غشایی یا تولید یک مادۀ شیمیایی). حال اگر ماده‌ای بتواند با تقلید قسمتی از بدنه پروتئینی لیگاند، در جایگاه فعال قرار گیرد ولی بخاطر نقص و کمبود ساختاری ادامه روند مختل شود (مثلاً کانال باز نشده یا مادۀ مورد نیاز تولید نشود) و همچنین بخاطر اشغال جایگاه از پیوند همکنشگر نیز جلوگیری کند، بخشی از واکنش‌های یاخته‌ای مورد نیاز بدن حذف می‌گردد. از این ویژگی در داروشناسی برای درمان برخی نارسایی‌ها یا بیماری‌ها می‌توان استفاده نمود.^[۵] گاهی برخی سم‌ها (مثلاً سم نیش مار) با مسدود کردن یک گیرنده باعث مختل شدن سوخت‌وساز یاخته‌ای شده و می‌تواند خطر مرگ را نیز به‌دنبال داشته‌باشد.

گونه‌ها

• پادکنشگر رقابتی (competitive antagonist): هنگامی‌که افزایش غلظت یک پادکنشگر می‌تواند پاسخ به غلظتهای ثابت یک همکنشگر را مهار کند. (مثلاً برخی شل‌کنندۀ ماهیچه‌ها به عنوان پادکنشگر رقابتی می‌توانند، اثر همکنشگر استیل‌کولین را خنثی کنند)
• پادکنشگر نارقابتی (non-competitive antagonist): وقتی حتی افزایش غلظت همکنشگر نتواند بر پادکنشگر غلبه کند و درهرحال پادکنشگر به مسدود کردن گیرنده ادامه دهد.
• همکنشگر غیرتام (partial agonist) : گر یک همکنشگر با نشستن بر جایگاه فعال، عمل مطلوب را به‌طور ناقص و نسبی انجام دهد یعنی کمتر از آنچه یک همکنشگر تام می‌توانست در یاخته ایجاد کند.
• همکنشگر وارون (inverse agonist) : همکنشگری که پس از اتصال به گیرنده اثر معکوس ایجاد می‌کند.

گزینشی و ناگزینشی

هنگامی‌که در مورد همکنشگر یا پادکنشگر بر روی گیرنده‌ها سخن گفته می‌شود باید به یاد داشته باشیم که خود گیرنده‌ها دارای انواعی مختلف (مانند آلفا یک و آلفا دو و غیره) هستند. اگر یک دارو پس از ورود به بدن تمامی گیرنده‌های همنام (مثلاً آلفا) را به‌کار بیندازد یک همکنشگر (یا پادکنشگر) ناگزینشی، و اگر با ورود به بدن تنها یک ردۀ ویژه از یک گیرنده (مثلاً آلفا دو) را تحریک کند، آن همکنشگر (و یا پادکنشگر) گزینشی (انتخابی یا اختصاصی) نام دارد. در داروشناسی این دو مبحث گزینشی و ناگزینشی بسیار مهم هستند. چراکه گاهی یک داروی راه‌انداز گیرنده یا مسدودکنندۀ آن به صورت ناگزینشی می‌تواند با تأثیر مثبت بر یک یاخته یا اندام همزمان بر گیرندۀ مشابه در یاخته یا اندام دیگر اثری منفی ایجاد کند.

برگشت‌پذیر و برگشت‌ناپذیر

پادکنشگرهای برگشت‌پذیر با پیوندهایی به غیر از پیوند کووالانسی همچون یونی - هیدروژنی - الکترواستاتیک - آبگریز و … به گیرنده پیوند می‌شوند.
پادکنشگرهای برگشت‌ناپذیر منحصراً با پیوند کووالانسی با گیرنده برهمکنش پیدا می‌کنند.^[۶]

جستارهای وابسته

• آگونیست
• بلوک‌کننده آنزیم
• گیرنده بیولوژیک