خط سیریلیک

خط سیریلیک یا خط اسلاوی، یک نوشتار الفبایی است که در سراسر اوراسیا به عنوان نوشتار ملی در کشورهای مختلف اسلاو، ترکی، مغولی و ایرانی زبان در جنوب شرق و شرق اروپا، قفقاز، آسیای میانه، شمال و شرق آسیا مورد استفاده است.

سیریلیک
نوع	الفبا
زبان‌ها	تنها خط رسمی در: ۷ کشور مستقل  بلاروس  بلغارستان  قرقیزستان  مقدونیه شمالی[persian-alpha 1]  روسیه  اوکراین  تاجیکستان از خط‌های مورد استفاده در: ۵ سازمان بین‌دولتی  کشورهای مستقل مشترک‌المنافع  اتحادیه اقتصادی اوراسیا  اتحادیه اروپا سازمان همکاری شانگهای الگو:UN خط رسمی مشترک در: ۶[persian-alpha 2] کشور مستقل و ۲ سرزمین مورد مناقشه  آبخاز *  بوسنی و هرزگوین[persian-alpha 3]  کوزوو *[persian-alpha 4]  قزاقستان[persian-alpha 5][نیازمند منبع]  ازبکستان[persian-alpha 6]  مغولستان[persian-alpha 7]  مونته‌نگرو[persian-alpha 8]  صربستان[persian-alpha 9]
دورهٔ زمانی	نوع اولیه از ۹۴۰
سامانهٔ مادر	[3] الفبای نیاسینایی الفبای فنیقی الفبای یونانی الفبای گلاگولیتی سیریلیک
سامانهٔ خواهر	الفبای لاتین الفبای قبطی الفبای ارمنی الفبای یونانی
ایزو ۱۵۹۲۴	Cyrl, 220
	Cyrs (کلیسای قدیمی گوناگون اسلاونی)
جهت	چپ به راست
مخفف یونیکد	Cyrillic
دامنه یونیکد	U+0400–U+04FF Cyrillic U+0500–U+052F Cyrillic Supplement U+2DE0–U+2DFF Cyrillic Extended-A U+A640–U+A69F Cyrillic Extended-B U+1C80–U+1C8F Cyrillic Extended-C

نقشه پراکندگی الفبای سیریلیک در جهان. در کشورهای سبز تیره، خط سیریلیک در آن‌ها تنها خط رسمی است و در سبزهای روشن، یکی از خط‌های رسمی است.

در سده نهم میلادی سیمئون یکم فرمانروای این سرزمین در پی دوران فرهنگی و سیاسی پدرش بوریس یکم سفارش رسم‌الخط جدیدی را داد، الفبای اولیه سیریلیک، که در مدرسه ادبی پرسلاو در اولین امپراتوری بلغار ایجاد و جانشین الفبای گلاگولیتی شد که پیش از این به‌دست سیریل و متودیس مقدس ایجاد شده بود، این کار به‌دست همان شاگردانی که الفبای جدید اسلاوی را در بلغارستان خلق کرده بودند انجام شد. استفاده از الفبای سیریلیک در ۸۹۳ میلادی در بلغارستان رسمیت یافت.^[4][5][6] رسم‌الخط جدید اساس الفبایی که در زبان‌های مختلف خصوصاً آن‌ها که ریشه‌های ارتدوکسی اسلاوی دارند و زبان‌های غیر اسلاو، زیر تأثیر زبان روسی شد. برای قرن‌ها سریلیک به‌دست کاتولیک‌ها و مسلمانان اسلاو هم، مورد استفاده قرار می‌گرفت. در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۵۰ میلیون نفر در اوراسیا از آن به عنوان الفبای رسمی زبان ملی‌شان استفاده می‌کردند که روسیه حدود نیمی از آن‌ها را تشکیل می‌دهد. با الحاق بلغارستان به اتحادیه اروپا در ۱ ژانویه ۲۰۰۷، سیریلیک، تبدیل به سومین رسم‌الخط رسمی اتحادیه اروپا پس از لاتین و یونانی تبدیل شد.^[7]

سیریلیک از رسم‌الخط یونیسیال یونانی، مشتق شده و با حروفی از زبان کهن‌تر گلاگولیتیک، تقویت شده است که شامل تعدادی از لیگاتورهایش هم می‌شود. این حروف اضافی برای صداهای زبان اسلاوی کلیسایی باستان که در یونانی یافت نمی‌شود مورد استفاده قرار می‌گیرد. این الفبا به افتخار دو برادر بیزانسی،^[8] سیریل و متدویس مقدس نامیده شده است که پیش از این، الفبای گلاگولیتیک را پدیدآورده بودند. پژوهشگران مدرن اعتقاد دارند که سیریلیک به‌دست شاگردان اولیه سیریل و متودیس، به‌ویژه کلمنت اهرید، گسترش و رسمیت پیدا کرده است.

در اوایل قرن هجدهم، الفبای سیریلیک مورد استفاده در روسیه به‌طور اساسی، به‌دست پترکبیر که به‌تازگی از سفر دیپلماتیکش به اروپای غربی بازگشته بود مورد اصلاح قرار گرفت که الفبای مدنی نامیده و به الفبای لاتین، نزدیک‌تر شد، چندین حرف آرکائیک منسوخ و چندین حرف، توسط خود پتر، طراحی شدند. این حروف، بین موارد بالا و پایین، تمایز ایجاد می‌کرد و تایپوگرافی غربی هم، مورد اقتباس قرار گرفت.^[9] اشکال قبل از اصلاح، به‌ویژه در کلیساهای اسلاو و گاهی حتی در روسیه امروزی مورد استفاده است، خصوصاً اگر بخواهید متنی با حس اسلاو یا آرکائیک ارائه کنید.

الفبای سیریلیک در زبان روسی

بزرگ	کوچک	نام	آوانویسی	مثال کاربرد
А	а	اَ	/a/	ادب
Б	б	بِه	/b/	ناب
В	в	وِه	/v/	وزن
Г	г	گِه	/g/	گ‍ـام
Д	д	دِه	/d/	دبیر
Е	е	یِه	/je/	یِ‍ـگانه
Ё	ё	یُ	/jo/	ریو
Ж	ж	ژِه	/ ʒ /	ژاله
З	з	زِه	/z/	زنگ
И	и	ایـ	/i/	شادی
Й	й	ی	/j/	چای یا Yes
К	к	کا	/k/	پاک
Л	л	اِل	/l/	زال
М	м	اِم	/m/	گام
Н	н	اِن	/n/	ن‍یکی
О	о	آ یا اُ	/o/	الو به معنی سلام
П	п	پِه	/p/	پـ‍اریس
Р	р	اِر	/r/	رادیو
С	с	اِس	/s/	س‍ـرای
Т	т	تِه	/t/	تـ‍بر
У	у	او	/u/	دوش
Ф	ф	اِف	/f/	ف‍ـاز
Х	х	خا	/x/	شاخ
Ц	ц	تْسه	/ts/	ع‍طس‍ه
Ч	ч	چِه	/št/	چـ‍اه
Ш	ш	شا	/š/	آش
Щ	щ	شْچا	/štš/	خروشْچ‍ف
Ъ	ъ	نشان سختی	?	مسـ‍ـ‍ؤول، وضـ‍ـ‍ع
Ы	ы	اَیی	/ɨ/	Почтительный پاچتیتیل‌نی به معنی محترم
Ь	ь	نشان نرمی	/ j/ j/	معادل ندارد
Э	э	اِ	/ e/	اِکباتان
Ю	ю	یو	/ju/	یونان
Я	я	یا	/ja/	یاغی

منابع

1. "Gazetler | TDNG". metbugat.gov.tm. Archived from the original on 15 April 2021. Retrieved 28 March 2021.
2. "Gazetler | TDNG". metbugat.gov.tm. Archived from the original on 15 April 2021. Retrieved 28 March 2021.
3. Oldest alphabet found in Egypt. BBC. 1999-11-15. Retrieved 2015-01-14.
4. Dvornik, Francis (1956). The Slavs: Their Early History and Civilization. Boston: American Academy of Arts and Sciences. p. 179. The Psalter and the Book of Prophets were adapted or "modernized" with special regard to their use in Bulgarian churches and it was in this school that the Glagolitic script was replaced by the so-called Cyrillic writing, which was more akin to the Greek uncial, simplified matters considerably and is still used by the Orthodox Slavs.
5. Curta, Florin (2006). Southeastern Europe in the Middle Ages, 500–1250. Cambridge Medieval Textbooks. Cambridge University Press. pp. 221–222. ISBN 978-0-521-81539-0.
6. Hussey, J. M.; Louth, Andrew (2010). "The Orthodox Church in the Byzantine Empire". Oxford History of the Christian Church. Oxford University Press. p. 100. ISBN 978-0-19-161488-0.
7. Orban, Leonard (24 May 2007). "Cyrillic, the third official alphabet of the EU, was created by a truly multilingual European" (PDF). European Union. Retrieved 3 August 2014.
8. Columbia Encyclopedia, Sixth Edition. 2001–05, s.v. "Cyril and Methodius, Saints"; Encyclopædia Britannica, Encyclopædia Britannica Incorporated, Warren E. Preece – 1972, p. 846, s.v. , "Cyril and Methodius, Saints" and "Eastern Orthodoxy, Missions ancient and modern"; Encyclopedia of World Cultures, David H. Levinson, 1991, p. 239, s.v. , "Social Science"; Eric M. Meyers, The Oxford Encyclopedia of Archaeology in the Near East, p. 151, 1997; Lunt, Slavic Review, June 1964, p. 216; Roman Jakobson, Crucial problems of Cyrillo-Methodian Studies; Leonid Ivan Strakhovsky, A Handbook of Slavic Studies, p. 98; V. Bogdanovich, History of the ancient Serbian literature, Belgrade, 1980, p. 119
9. "Civil Type and Kis Cyrillic". typejournal.ru. Retrieved 22 March 2016.

• دستور تصویری زبان روسی – پهلوانوا، لبدیوا - برگردان اکبری پور شابک ‎۹۶۴-۳۳۰-۰۴۰-۴

پیوند به بیرون

• نرم‌افزار برگردان خط سیریلیک به فارسی و برعکس «بهروزیان» (پژوهشگاه فرهنگ فارسی-تاجیکی، سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان، بنیاد سعدی)
• برگردان خط فارسی به سیریلیک (پرشین-تاجیک)
• برگردان خط سیریلیک به فارسی (پرشین-تاجیک)
• تبدیل حروف سیریلیک به حروف لاتین
• آموزش الفبای روسی (برای فارسی‌زبانان) از سایت ریانووستی
• دسته‌بندی و تلفظ حروف سیریلیک (برای فارسی‌زبانان) از سایت ریانووستی
• آموزش الفبای روسی (با صدا) از سایت بی‌بی‌سی به انگلیسی

1. North Macedonia has two official languages, Macedonian, which is written in Cyrillic, and Albanian, written in Latin.
2. Turkmenistan has one official language, Turkmen, which is written in Latin. The daily official newspaper is published in both Turkmen (Türkmenistan)^[1] and Russian (Нейтральный Туркменистан).^[2]
3. Bosnia and Herzegovina has three official languages, Bosnian, Serbian and Croatian, which are used with both Latin and Cyrillic, except for Bosnian and Croatian which are exclusively in Latin.
4. Albanian is written in Latin script in Kosovo, but Serbian in Cyrillic.
5. Kazakh language will be transitioned to a Latin script from 2023 to 2031. Russian, the co-official language in Kazakhstan, will continue to be written in Cyrillic.
6. Cyrillic is the de facto script used alongside Latin. It is used in business, government, and other official documents. It is also widely spread throughout Uzbekistan.
7. Cyrillic is used co-officially alongside the Mongolian script.
8. The Montenegrin language, the official language of Montenegro, is written in Latin and Cyrillic.
9. Serbian language is in Serbia and Montenegro.