گاما-هیدروکسی‌بوتیریک اسید

γ-هیدروکسی‌بوتیریک اسید (به انگلیسی: γ-Hydroxybutyric acid) یا ۴-هیدروکسی بوتانوئیک اسید یا GHB یا سدیم اُکسی‌بِیت (Sodium oxybate)، یک مادهٔ طبیعی است که در دستگاه عصبی مرکزی، شراب، گوشت گاو، مرکبات کوچک و تقریباً تمام پستانداران به مقدار کم وجود دارد.^[1] GHB مایعی بی‌رنگ و بی‌بو بوده و دارای طعم شور است که معمولاً به صورت نمک سدیمی (سدیم گاما-هیدروکسی‌بوتیرات) یافت می‌شود. شایعاتی وجود دارد که این ماده برای پاک شدن حافظه مؤثر است.

گاما-هیدروکسی‌بوتیریک اسید

داده‌های بالینی
نام‌های دیگر	γ-Hydroxybutyric acid γ-Hydroxybutyrate GHB
رده‌بندی داروهای بارداری	B
روش مصرف دارو	Usually oral; intravenous
کد ATC	N01AX11 N07XX04 (WHO)‎
وضعیت قانونی
وضعیت قانونی	AU: ممنوع (اس۹) CA: رده سه UK: کلاس سی Class B (NZ), Schedule I and III (US)
داده‌های فارماکوکینتیک
زیست فراهمی	25% (oral)
متابولیسم	95%, mainly کبد، also in blood and tissues
نیمه‌عمر حذف	30–60 minutes
دفع	۵٪, گرده
شناسه‌ها
نام آیوپاک 4-Hydroxybutanoic acid
شمارهٔ سی‌ای‌اس	۵۹۱-۸۱-۱ Y
پاب‌کم CID	۳۰۳۷۰۳۲
دراگ‌بنک	DB01440 Y
کم‌اسپایدر	۹۹۸۴ Y
UNII	30IW36W5B2
KEGG	C00989 Y
ChEBI	CHEBI:۳۰۸۳۰ Y
ChEMBL	ChEMBL۱۳۴۲ Y
CompTox Dashboard (EPA)	DTXSID2074740
ECHA InfoCard	100.218.519
داده‌های فیزیکی و شیمیایی
فرمول شیمیایی	C4H8O۳
جرم مولی	104.10 g/mol (GHB) 126.09 g/mol (sodium salt) 142.19 g/mol (potassium salt) g·mol−1
مدل سه بعدی (جی‌مول)	Interactive image
SMILES O=C(O)CCCO
InChI InChI=1S/C4H8O3/c5-3-1-2-4(6)7/h5H,1-3H2,(H,۶٬۷) Y Key:SJZRECIVHVDYJC-UHFFFAOYSA-N Y
(صحت‌سنجی)

فرم تجاری سدیم سدیم اکسیبات (xyrem) است دارای مکانیسم خاص و مورد استفاده در:^[2]

۱- در شب باعث خواب اوری میشود.

۲- در روز بعد از شب مصرف میزان احساس خواب الودگی یعنی narcolepsy را کم میکند.

۳-xyrem اگونیست گیرنده گاباست و مکانیسم خواب اوری ان چیزی شبیه بنزودیازپین ها و سایر داروهای خواب اور است.

۴-بسیار جالب است که  xyrem برای خواب اوری تائیدیه ندارد ولی  xyrem برای نارکولپسی یعنی خواب الودگی در روز approve  دارد.

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/

pmc/articles/PMC3227715/

تاریخچه

سنتر GHB برای اولین بار در سال ۱۸۷۴ گزارش شد.^[3] اما اولین بار در سال ۱۹۶۱ به عنوان داروی بی‌حسی بر روی انسان‌ها مطالعه شد.^[4] در اروپا این ماده بیشتر برای درمان الکلیسم به کار گرفته شده‌است.^[5][6]

داروشناسی

مسیر متابولیک GHB

این ترکیب یک هیدروکسی اسید است .GHB با GABA که یک انتقال‌دهندهٔ عصبی طبیعی با مکانیسم کارکرد نامشخص است، تشابهاتی دارد.^[7] عملکرد این دارو با افزایش میزان دوپامین در مغز ایجاد می‌شود. در کاربرد بیهوشی به صورت مایع درون‌رگی تجویز می‌شود. فرم خوراکی آن هم وجود دارد و در درمان نارکولپسی کاربرد دارد.

کاربردهای پزشکی

1. از مصارف بالینی این دارو در بیماری حملهٔ خواب (نارکولپسی) است. GHB در این افراد شب‌ها مصرف می‌شود تا مانع خواب روزانه و حالت خواب در طول روز شود.^[8]
2. این دارو به عنوان داروی بیهوشی عمومی به کار می‌رود.^[9]
3. به عنوان دارویی در درمان علائم ترک الکل به‌کار می‌رود؛ لذا در درمان وابستگی به الکل^[5] می‌تواند در کنار سایر داروها مؤثر باشد.

عوارض جانبی

دیده شده که در بیهوشی باعث ایجاد حرکات عضلانی، تهوع و استفراغ در فاز ایجاد بیهوشی می‌شود. همچون ایجاد هذیان می‌کند. این ماده باعث کاهش ضربان قلب و تنفس و کاهش پتاسیم خون (هایپوکالمی) می‌شود. در کاربرد بالینی برای درمان نارکولپسی شایع‌ترین عارضه گیجی، سردرد و به خصوص در زنان تهوع است. واکنش‌های دیگر شامل حساسیت، استفراغ، اسهال، رؤیا و کابوس‌های غیرطبیعی، راه رفتن در خواب، توهم، اضطراب، خواب‌آلودگی، بی‌اشتهایی، لرزش، فراموشی، عرق‌ریزش، تاری دید، گرفتگی عضلانی، شب‌ادراری، ضعف و خستگی است. ممکن است فشار خون افزایش یابد. جنون، تشنج و اختلال صورت از عوارض با شیوع کمتر هستند. در موارد نادری هم اختلال تنفسی مشاهده شده‌است.^[10]

سوءمصرف

گزارش‌های مسمومیت در پی مصرف غیرقانونی این دارو منجر به صدور هشدار توسط سازمان غذا و داروی آمریکا در مورد خطر سوءمصرف آن شد.^[11] معمولاً این دارو به صورت نمک سدیم تهیه شده و تحت اسم‌های خیابانی متعددی به فروش می‌رسد. از جمله کاربردهای آن در بدن‌سازی است، برخی از ورزشکاران و بدنسازان از این ماده به عنوان جایگزینی استروئیدهای آنابولیک برای افزایش حجم ماهیچه‌ها استفاده می‌کنند.^[12]

تحقیقات نشان داده‌اند که ۴۵ دقیقه پس از مصرف GHB، میزان هورمون رشد می‌تواند تا ۱۰ برابر نیز افزایش یابد.^[13] همچنین از آن در کاهش وزن یا به صورت خالص یا همراه با داروهای مخدر دیگر جهت اثر سرخوشی‌آور آن استفاده می‌شود.^[9] از مصارف دیگر آن مصرف جهت کمک به خوابیدن است. تمامی عوارض جانبی این دارو ممکن است در سوءمصرف نیز ایجاد شوند. ممکن است این علائم طی ۲–۹۶ ساعت پس از مصرف، خودبه‌خود رفع شوند ولی مواردی از بستری در بیمارستان در پی مصرف یا مرگ در پی مصرف این ماده دیده شده‌است.^[14][15][16] این دارو اعتیادآور نیز بوده‌است به طوری که در مصرف طولانی قطع آن باعث علائم ترک شده‌است.^[17]

جستارهای وابسته

• گاما آمینوبوتیریک اسید
• آلفا هیدروکسی اسید

پانویس

1. Nicholson, K. L.; Balster, R. L. (2001-06-01). "GHB: a new and novel drug of abuse". Drug and Alcohol Dependence. 63 (1): 1–22. doi:10.1016/s0376-8716(00)00191-5. ISSN 0376-8716. PMID 11297827.
2. محودحسین صالحی. pmc/articles/PMC3227715/ «1» مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک).
3. Saytzeff, Alexander (1874). "4. Ueber die Reduction des Succinylchlorids". Justus Liebig's Annalen der Chemie (به آلمانی). 171 (2): 258–290. doi:10.1002/jlac.18741710216.
4. Laborit, H.; Jouany, J. M.; Gerard, J.; Fabiani, F. (Fall 1960). "[Generalities concerning the experimental study and clinical use of gamma hydroxybutyrate of Na]". Agressologie: Revue Internationale De Physio-Biologie Et De Pharmacologie Appliquees Aux Effets De L'agression. 1: 397–406. ISSN 0002-1148. PMID 13758011.
5. Addolorato, G.; Castelli, E.; Stefanini, G. F.; Casella, G.; Caputo, F.; Marsigli, L.; Bernardi, M.; Gasbarrini, G. (Summer 1996). "An open multicentric study evaluating 4-hydroxybutyric acid sodium salt in the medium-term treatment of 179 alcohol dependent subjects. GHB Study Group". Alcohol and Alcoholism (Oxford, Oxfordshire). 31 (4): 341–345. doi:10.1093/oxfordjournals.alcalc.a008160. ISSN 0735-0414. PMID 8879280.
6. Agabio, R.; Colombo, G.; Loche, A.; Lobina, C.; Pani, M. L.; Reali, R.; Gessa, G. L. (1998). "Gamma-hydroxybutyric acid reducing effect on ethanol intake: evidence in favour of a substitution mechanism". Alcohol and Alcoholism (Oxford, Oxfordshire). 33 (5): 465–474. doi:10.1093/alcalc/33.5.465. ISSN 0735-0414. PMID 9811198.
7. Colombo, G.; Agabio, R.; Lobina, C.; Reali, R.; Gessa, G. L. (1998-06-01). "Involvement of GABA(A) and GABA(B) receptors in the mediation of discriminative stimulus effects of gamma-hydroxybutyric acid". Physiology & Behavior. 64 (3): 293–302. doi:10.1016/s0031-9384(98)00062-6. ISSN 0031-9384. PMID 9748096.
8. Mamelak, M. (1989). "Gammahydroxybutyrate: an endogenous regulator of energy metabolism". Neuroscience and Biobehavioral Reviews. 13 (4): 187–198. doi:10.1016/s0149-7634(89)80053-3. ISSN 0149-7634. PMID 2691926.
9. Kam, P. C.; Yoong, F. F. (Fall 1998). "Gamma-hydroxybutyric acid: an emerging recreational drug". Anaesthesia. 53 (12): 1195–1198. doi:10.1046/j.1365-2044.1998.00603.x. ISSN 0003-2409. PMID 10193223.
10. Sweetman S (ed35), Martindale: The complete drug reference. London: Pharmaceutical Press. Electronic version, (Edition [2005]).
11. Food and Drug Administration. Warning about GHB. JAMA 1991; 265: 1802.
12. Volpi, R.; Chiodera, P.; Caffarra, P.; Scaglioni, A.; Saccani, A.; Coiro, V. (Fall 1997). "Different control mechanisms of growth hormone (GH) secretion between gamma-amino- and gamma-hydroxy-butyric acid: neuroendocrine evidence in Parkinson's disease". Psychoneuroendocrinology. 22 (7): 531–538. doi:10.1016/s0306-4530(97)00055-3. ISSN 0306-4530. PMID 9373886.
13. Takahara, J.; Yunoki, S.; Yakushiji, W.; Yamauchi, J.; Yamane, Y. (Spring 1977). "Stimulatory effects of gamma-hydroxybutyric acid on growth hormone and prolactin release in humans". The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. 44 (5): 1014–1017. doi:10.1210/jcem-44-5-1014. ISSN 0021-972X. PMID 858775.
14. Anonymous. GBH death indicates increasing problem. Pharm J 1996; 256: 441.
15. Caldicott, David G. E.; Chow, Fiona Y.; Burns, Brian J.; Felgate, Peter D.; Byard, Roger W. (2004-09-20). "Fatalities associated with the use of gamma-hydroxybutyrate and its analogues in Australasia". The Medical Journal of Australia. 181 (6): 310–313. doi:10.5694/j.1326-5377.2004.tb06295.x. ISSN 0025-729X. PMID 15377240.
16. «Gamma Hydroxy Butyrate Use -- New York and Texas, 1995-1996». www.cdc.gov. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۱۰.
17. Galloway, GanttP.; Frederick, S.L.; Staggers, Frank (Winter 1994). "Physical dependence on sodium oxybate". The Lancet. 343 (8888): 57. doi:10.1016/s0140-6736(94)90911-3. ISSN 0140-6736.

منابع

پیوند به بیرون

• Alan Wayne Jones, Anita Holmgren and Fredrik C. Kugelberg, Driving under the influence of gamma-hydroxybutyrate (GHB), Forensic Science, Medicine, and Pathology, Vol. 4 (2008), pp. 205–211. doi:10.1007/s12024-008-9040-1

gamadaroo

الگو:مواد مخدر-خرد