نامه تنسر به گشنسب
From Wikipedia, the free encyclopedia
نامهٔ تَنْسَرْ به گُشْنَسْبْ رسالهٔ کوچکی به زبان فارسی میانه بود که ابن مقفع آن را به عربی ترجمه کرد، و سپس بهدست ابن اسفندیار به فارسی نو ترجمه گردید و در کتاب تاریخ طبرستان گنجانده شد. اکنون اصل فارسی میانه و ترجمهٔ عربی آن در دست نیست. این نامه را تنسر، هیربدان هیربد در دورهٔ اردشیر بابکان، در پاسخ به گشنسب، پادشاه طبرستان و پَذَشْخوارْگَرْ و گیلان و دیلمان و رویان و دماوند نوشتهاست. دلیل نگارش نامه، نگرانیِ گشنسب نسبت به برخی از فعالیتهای اردشیر بابکان، پادشاه تازهٔ ایران بوده که سبب خودداری گشنسب از فرمانبرداری پادشاه شد، و ازهمینرو، تنسر درصدد بود تا به پرسشها و نگرانیهای گشنسب پاسخ گوید.
نویسنده(ها) | تنسر |
---|---|
عنوان اصلی | نامهٔ تَنْسَرْ به گُشْنَسْبْ |
برگرداننده(ها) | از فارسی میانه به عربی: عبدالله بن مقفع از عربی به فارسی: ابن اسفندیار |
زبان | فارسی |
موضوع(ها) | برتختنشینی اردشیر بابکان |
نامهٔ تنسر با دیباچهای از ابن مقفع و از زبان «بهرام بن خرزاد و او از پدر خویش، منوچهر موبدِ خراسان و علمای پارس» آغاز شدهاست و در آن از تاختن سپاه اسکندر به پارس و جنگ با دارا یاد میشود. پس از دیباچه، متنِ نامه آغاز میشود که بهشیوهٔ نامهنگاریهای دورهٔ ساسانیان، نام فرستنده که یک پادشاه بود و پایگاه برتری دارد، پیش از نام گیرندهٔ نامه آمدهاست. برحسب موضوعاتی که فرستنده مطرح کرده و ایراداتی که وارد آوردهاست، مجتبی مینوی نامه را به ۱۷ بند تقسیم کرده که تقسیمبندی او امروزه مورد ارجاع است.
دربارهٔ زمان نوشتن نامهٔ تنسر اختلاف نظر وجود دارد. بیشترِ پژوهشگران عقیده دارند که نامهٔ تنسر در دورهٔ خسرو انوشیروان نوشته شده و هدف از نوشتن آن، مشروعیتدادن به آیینها و قوانین و نهادهای تازهای بود که انوشیروان بهوجود آوردهبود. این گروه از پژوهشگران عقیده دارند که نامهٔ تنسر ساخته و پرداخته شدهاست تا اندیشهها و نوآوریها و تغییراتی که در این نامه دیده میشوند، پدیدهای کهن و از روزگار اردشیر بابکان شناختهشوند. عدهای نیز زمان نوشتن نامه را منطبق با آنچه در متن نامه ادعا شده، در دورهٔ اردشیر بابکان میدانند و معتقدند که آگاهیهای این نامه، بهطور کامل، رخدادهای دورهٔ آغازین تاریخ ساسانیان است و هنگام ترجمهٔ نامهٔ تنسر به عربی، پارهای آگاهیها و گفتارهای تازه به این نامه افزودهاند. برخی نیز حتی نامهٔ تنسر را از ساختههای دورهٔ یزدگرد سوم برای بازسازی شاهنشاهی ناتوان و آشفتهٔ ساسانیان میدانند.
نامهٔ تنسر را نخستین بار جیمز دارمستتر، از روی دو نسخهٔ تاریخ طبرستان، در سال ۱۸۹۴ میلادی انتشار داد. پس از او، علیاکبر دهخدا، در سال ۱۳۰۵ ه.ش نامهٔ تنسر را همراه با توضیحات و یادداشتهایی در امثال و حکم انتشار داد. سپس مینوی در سال ۱۳۱۱ ه.ش متن نامهٔ تنسر را با مقدمهای طولانی و یادداشت به چاپ رساند. در سال ۱۹۶۵ میلادی هیرثا کیرکترپ مولر نامهٔ تنسر چاپ مینوی را به زبان دانمارکی ترجمه کرد. ترجمهٔ انگلیسی مری بویس، با مقدمهای طولانی و یادداشتهای فراوان در سال ۱۹۶۸ میلادی در رُم انتشار یافت. در سال ۱۳۹۶ ه.ش نیز شهرام جلیلیان متن نامه را بههمراه پیشگفتاری تاریخی و یادداشتهایی مفصل در اهواز منتشر کرد.