فنیقیها
تمدنی باستانی سامیتبار، در کنار دریای مدیترانه / From Wikipedia, the free encyclopedia
فِنیقیها یا کَنْعَنیان یا کَنْعانیان (به فارسی باستان: تیایی دریهیا (tyaiy drayahyā)[4]𐎫𐎹𐎡𐎹 𐎭𐎼𐎹𐏃𐎹𐎠) یکی از اقوام سامیتبار بودند که در حوزه دریای مدیترانه شرقی و غرب لبنان میزیستند، پیشهٔ بازرگانی داشتند و مردمی آرام و با فرهنگ بودند؛ خط ایشان، موسومبه خط فنیقی، را مادر خطهای کنونی (بهجز خطهای شرق آسیا) میدانند و از اینرو اختراع خط را به ایشان نسبت میدهند.[5]
۲۵۰۰ قبل از میلاد[1]–۶۴ قبل از میلاد | |||||||||||||
Map of the Phoenicia region in green. | |||||||||||||
پایتخت | هیچ; شهرهای مهم صیدا، جبیل و صور[2] | ||||||||||||
زبان(های) رایج | زبان فنیقی، زبان پونی | ||||||||||||
دین(ها) | دین کنعانی | ||||||||||||
نام(های) اهلیت | Phoenician | ||||||||||||
حکومت | دولتشهر بعدها توسط پادشاهی اداره میشود، با درجات مختلف همچون الیگارشی یا توانگرسالاری; جمهوری الیگارشی در کارتاژ پس از دهه. ۴۸۰ قبل از میلاد[3] | ||||||||||||
شاهان بزرگ شهرهای فنیقیه | |||||||||||||
• حدود ۱۸۰۰ قبل از میلاد (قدیمی ترین پادشاه مورد تایید لبنان) | Abishemu I | ||||||||||||
• ۹۶۹ – ۹۳۶ قبل از میلاد | هیرام | ||||||||||||
• ۸۲۰ – ۷۷۴ قبل از میلاد | پیگمالیون صور | ||||||||||||
دوره تاریخی | اروپای دوران باستان | ||||||||||||
• بنیانگذاری | ۲۵۰۰ قبل از میلاد[1] | ||||||||||||
969 قبل از میلاد | |||||||||||||
۸۱۴ قبل از میلاد | |||||||||||||
۶۴ قبل از میلاد | |||||||||||||
|
فنیقیها تقریباً در ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد از شمال شرقی خاورمیانه سر برآورده و بعدها در کرانههای دریای مدیترانه در لبنان سکنی گزیدند. فنیقیان خود را کنعانیان مینامیدند. فنیقیه معرب phoinike) Φοινίκη) یعنی نامی است که یونانیها به این مملکت دادهاند و احتمالاً به معنای رنگ ارغوانی است و شاید با نام کنعان در پیوند باشد.
سازمان مملکتی آنان مناطقی بود که باید آنها را دولت_شهر نامید و مهمترین آنها صیدا، صور، ارواد و بوبلوس (جبیل) بود؛ فنیقیها در دیگر نقاط جهان نیز دولت_شهرهایی داشتند که از سواحل شرقی آفریقا تا کرانههای شمالی آن امتداد مییافت که از جمله آنها کارتاژ و اوتیکا بودند. آنان کموبیش تحت تأثیر یا استیلای متناوب مصریها قرار میگرفتند.[6]
از حیث تمدن، فنیقیها چون بین مصریها و بابلیها، دو تمدن دنیای کهن، واقع بودند، علوم و فنون زیادی از آنان اقتباس کردند. فنیقیها به واسطه نفاق داخلی موفق نشدند دولت واحدی تشکیل دهند و هر شهر آنها امیر یا پادشاهی مستقل داشت؛ اما در دریانوردی شهرتی بسزا یافتند. شهر صیدا از قرن ۱۶–۱۳ قبل از میلاد واسطهٔ تجارت شرق و غرب بود و صور پس از آن دارای همین مقام گردید.
مستعمرات و تجارتخانههای فنیقی در تمام عالم قدیم پراکنده بود. این مردم از طرف غرب تا جزایر بریتانیا و از طرف شرق تا تنگه بغاز و مالاکا در نزدیکی هندوچین تجارت میکردند و، بر اساس شواهد کشفشده، در آفریقا نیز مستعمراتی داشتهاند.[7]
فنیقیه بارها تابع مصریها شد؛ سپس در قرن هشتم ق.م. در تحت تسلط آشوریها و در اوایل قرن ششم ق.م. به تصرف بابلیها درآمد؛ پس از آن در زمان کوروش تابع شاهنشاهی هخامنشی گردید ولی فنیقیها به تابعیت ملل دیگر اهمیت نمیدادند زیرا دریاها و مستعمرات تحت اقتدار آنها باقی میماند. رقیب بزرگ این قوم یونانیها بودند که در دریانوردی مهارت تام یافتند.
کشف رنگ ارغوانی و اختراع شیشه از ابتکارات این قوم است. اختراع الفبا را هم به آنها نسبت دادهاند. در کاوشهای راس شمرا مربوط به فنیقیها لوحههایی بهدست آمده که خطوطی با علائم میخی بر آنها نوشته شده است. این علائم عبارت از سی حرف بیصدا (صامت) هستند. این الفبای ابتدائی که در حدود ۸۰۰ سال ق.م. به دست آرامیان افتاد، با تغییرات و تصرفاتی به اعراب، هندیان و ارمنیها انتقال یافت و زمینه پیدایش زبانهای نوشتاری قابل کاربرد را پدیدآورد.[6]
تابعیت فنیقیها از دولت شاهنشاهی هخامنشی دو فایده برای این شاهنشاهی داشت: یکی اینکه کشتیهای آنها در اختیار ایران درآمد، و از طرفی فنیقیها تا پایان این امپراتوری بدان وفادار ماندند. کمبوجیه دوم، فرزند کوروش، از کشتیهای فنیقی جهت حملهبر مصر و یونان استفاده کرد.[8] شهر صیدا، که در زمان نبوکدنصر دوم آسیب زیادی دیده و پَست شده بود و امیر یا پادشاهی نداشت، در این زمان از نو برخاست و دارای پادشاهی از خود شد که دربار ایران برایش معین میکرد؛ نام یکی از این پادشاهان حیرام بود.