جمهوری شورایی سوسیالیستی ایران
یک جمهوری سوسیالیستی با عمر کوتاه در ایران / From Wikipedia, the free encyclopedia
جمهوری شورایی سوسیالیستی ایران یا جمهوری شورایی ایران یک جمهوری شورایی سوسیالیستی با عمر کوتاه بود که با ریاست میرزا کوچک خان جنگلی که از رهبران جنبش مشروطه گیلان بود با استفاده از نیروهای چریکی مشهور به جنگلی و با کمک ارتش سرخ در ۱۸ رمضان ۱۳۳۸ هجری قمری/ ۱۵ خرداد ۱۲۹۹ هجری شمسی در گیلان اعلام موجودیت کرد.
جمهوری شورایی سوسیالیستی ایران | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
۱۲۹۹–۱۳۰۰ | |||||||||
محدودهٔ تقریبی جمهوری شورایی ایران | |||||||||
وضعیت | کشور به رسمیت شناخته نشده | ||||||||
پایتخت | رشت | ||||||||
زبان(های) رسمی | فارسی | ||||||||
زبان(های) رایج | گیلکی تالشی | ||||||||
حکومت | جمهوری سوسیالیستی | ||||||||
سران حکومت | |||||||||
تاریخ | |||||||||
• شورش علیه قاجار | ۱۲۹۹ | ||||||||
۱۲۹۹ | |||||||||
• نبرد با قاجار و رضاخان | ۱۳۰۰ | ||||||||
|
در حالی که انقلاب اکتبر روسیه در شوروی پایههای خود را استوار میکرد، نیروهای ارتش سرخ برای تعقیب روسهای سفید که در شهر انزلی اردو زده بودند، وارد انزلی شده و آنها را به همراه نیروهای بریتانیایی تحت حمایتشان مجبور به عقبنشینی کردند. از طرفی نیروهای میرزا کوچک خان جنگلی نیز از فرصت استفاده و رشت را تصرف کردند. پس از تصرف رشت و به کنترل درآوردن گیلان، رهبران جنبش جنگل در نامهای به لئون تروتسکی فرمانده وقت ارتش سرخ پیروزی جنگلیهای گیلان در استقرار جمهوری شورایی گیلان را اعلام کردند که تروتسکی شخصاً به ایشان تبریک گفت.[1]
با توافق رهبران جنبش جنگل و بلشویکها، یک هیئت با اعضای ایرانی و روسی به نام روکم (مخفف واژه روسی رولوسیونی کمیتت: کمیته انقلاب) رهبری جنبش را در رشت به دست گرفتند. هیئت دولتی شکل گرفت که در آن میرزا کوچک خان مقامهای سرکمیسر و کمیسر جنگ را بر عهده داشت.
میرزا کوچک خان با تبلیغات کمونیستی موافق نبود و مدتی بعد کمیتهٔ مرکزی حزب کمونیست ایران که در انزلی تشکیل شده بود، به این دلیل او را برکنار کرد. میرزا کوچک خان به نشانهٔ قهر رشت را به قصد فومن ترک کرد. سپس کمیتهای از سران حزب کمونیست ایران شامل خالو قربان و احسان الله خان تشکیل شد که با کمک ارتش شوروی علیه میرزا کوچک خان و طرفدارانش در ۶ مرداد ۱۲۹۹ کودتا کردند. دو روز بعد هیئت دولت با حمایت ارتش سرخ، دولت جدیدی را به ریاست احسان الله خان شکل داد. این دولت اقداماتی افراطی نظیر مصادرهٔ اموال مالکان و دولتی کردن زمینهای وقفی را انجام داد که موجب نارضایتی مردم شد. در نتیجه حکومت مرکزی با کمک بریتانیاییها رشت را تصرف کرد.
در پی برگزاری کنگره ملل شرق در باکو و بروز اختلاف در حزب کمونیست، کمیته مرکزی دیگری به ریاست حیدرخان عمو اوغلی تشکیل شد و خواهان همکاری با میرزا کوچک خان و جنگلیها شد. دولت کودتایی سابق مجدداً رشت را تصرف کرد و احسان الله خان دولت جدیدی بدون حضور اعضای حزب کمونیست تشکیل داد و خواهان همکاری با میرزا کوچک خان شد. حیدرخان عمو اوغلی در اوایل سال ۱۳۰۰ هجری شمسی وارد گیلان شد و با سران جنبش توافق کرد که دولت جدیدی به ریاست میرزا تشکیل شود و کشورهای خارجی نیز در امور داخلی ایران دخالت نکنند و بلشویکها برای جلوگیری از سقوط گیلان به دست حکومت مرکزی به جنبش یاری برسانند.[2]
سران جنبش جنگل جمهوری شورایی سوسیالیستی گیلان[3] (جمهوری گیلان[4] یا جمهوری شورائی گیلان[5][6][7]) را در ۱۳ مرداد ۱۳۰۰ تشکیل دادند که در آن میرزا کوچک خان سر کمیسر و کمیسر مالی، حیدرخان کمیسر خارجی و خالوقربان کمیسر جنگ را بر عهده داشتند. وظیفه این حکومت سازماندهی انقلابیون و استفاده از گیلان برای حمله به پایتخت و تضعیف حکومت مرکزی که در سدد سرکوب جنبش جنگل بود. این حکومت با روسیه و بریتانیا مخالف بود. این حکومت دچار اختلاف بود و دارای چهار شاخه مختلف شده بود که با هم رقابت میکردند.
در ۶ مهر ۱۳۰۰ ، تنی چند از هواداران میرزا کوچک خان بدون اطلاع او به جلسه اعضای حکومت در ملاسرا حمله کرده و عدهای از جمله حیدرخان را به قتل رساندند. این رخداد باعث بروز نزاع مسلحانه بین گروههای مختلف نهضت شد و منجر به این شد که نیروهای حکومت مرکزی به فرماندهی رضاخان میرپنج و با حمایت تسلیحاتی و حضور افسران بریتانیایی ،گیلان را به سادگی تصرف کنند.
رشت در ۲۲ مهر ۱۳۰۰ به تصرف نیروهای حکومتی درآمد و میرزا کوچک خان و یارانش به تعقیب و گریز در جنگلها ادامه دادند تا این که میرزا در ۱۱ آذر ۱۳۰۰ در خلخال در راه رسیدن به عظمت خاله که حامی همیشگی وی بود، در بوران و برف درگذشت و نزاع نظامی خاتمه پیدا کرد.[2]