ریاضیدان و ستارهشناس ایرانی From Wikipedia, the free encyclopedia
ابوسهل بیژن بن رستم کوهی[2] یا ابوسهل کوهی (درگذشتهٔ \یرامون ۴۰۵ ه. ق) ریاضیدان و ستارهشناس ایرانی[3] عضو دارالحکمه در سدهٔ دهم میلادی/چهارم هجری و اهل مازندران بود. دانشنامه ایرانیکا سال ولادت او را حدود ۳۳۰ قمری(۹۴۰میلادی) در کوه دانسته که طبق ابن ندیم در مازندران بوده است.[4]
ابوسهل بیژن کوهی | |
|---|---|
 | |
| زادهٔ | ۳۹۳ هجری قمری |
| درگذشت | در حدود ۴۰۵ هجری قمری |
| ملیت | ایرانی |
| دیگر نامها | ابوسهل، ویژن کوهی |
| آثار برجسته | ریاضیدان، نویسنده، ستارهشناس، مخترع |
| سبک | کوهی |
| منصب | اولین محاسبه نصف النهار، اولین پرگار ریاضیات |
او کتابی دربارهٔ نواقص مسائل ارشمیدس نوشت و اولین بار اقدام به محاسبه نصف النهار نمود. وی مخترع پرگار تام میباشد
ابن ندیم سال تولد ابوسهل را ۳۳۰ هجری قمری میداند. در کتاب زندگینامه علمی دانشمندان تولدش را ۳۴۹ تا ۳۶۰ میدانند. اما باتوجه به شهادت نامهها و آثار بجا مانده از سال ۳۷۸ هجری قمری، سال تولد وی در ۳۳۰ ه.ق درستتر بنظر میرسد. کوه نام دهکده ای در طبرستان بوده است. در بعضی منابع قوهی آمده است به معنای منسوب به قهستان (قوهستان، کوهستان). سکنه دشت نشین مازندران به کسانی که اهل منطقه هزار جریب بودند پسوند کوهی میدادند. در مازندران روستا یا منطقه ای بنام کوه وجود نداشته جز اینکه یاقوت حموی در معجم البلدان از دهکده ای بنام کوهیار در طبرستان یاد کرده است. بیشتر مورخین زادگاه وی را از جبال طبرستان میدانند. پژوهشگران معاصر زادگاه وی را از منطقه فعلی پریم از توابع دودانگه شهرستان ساری میدانند.[5]
کوهی فعالیت خویش را سال ۳۵۹ ق/۹۷۰ م در شیراز آغاز کرد. به دستور عضدالدوله عبدالرحمان بن عمر صوفی آغاز و احمد بن محمد بن جلیل سجزی و دانشمندانی دیگر با وی همکاری میکردند. او در شیراز توانست رصد نقطههای صیفی و شتوی (تابستانی و زمستانی) را به دست آورد.
در دوره مأمون برای اولین بار در کوه قیسون دمشق و در شمامیه بغداد رصد خانه ای تأسیس کرده آن را رصد خانه مأمون نام گذاشتند.
پس از آن پسران شاکر در اطراف جسر (پل) بغداد رصد خانه ای بنا کردند و تا قرن چهارم هجری دیگر کسی نتوانست رصد خانه ای تأسیس کند.
ابوریحان بیرونی در کتاب «تحدید النهایات الاماکن» به رصد خانه کوهی در شیراز اشاره کرده که در سال ۳۵۹ قمری به فرمان عضد الدوله، وسایل نجومی چندی را ساخته است که این رصد خانه را دو دهه بعد در بغداد تکرار کرد.
پس از مرگ عضد الدوله، شرف الدوله دیلمی در بغداد جانشین او شد و دستور داد کوهی به بغداد برود. وی تمام اختراعات خود را از شیراز به بغداد آورد و رصد خانه ای در آنجا تأسیس کرد. در باغ قصر بنایی نیم کروی ساختند که قاعده اش به قطر ۲۵ ذراع (تقریبا ۱۲/۵ متر) بود و در مرکز سوراخی در سقف بنا قرار داشت که شعاعهای خورشید از آن سوراخ وارد شده مدارات یومیه (حرکات روزانه) را رسم میکردند.
جمال الدین قفطی در کتاب خود إخبار العلماء بأخبار الحکماء در این مورد میگوید: ابوسهل در دارالمملکه (قصر شرف الدوله) به آخر بستان از آن روی باب الخطابین مکانی اختیار کرد و قواعد آن خانه را سخت محکم کرد و آلات رصدیه را که خود مخترع آن بود در آن خانه بر پا داشت.[6]
یکی از ابزارهایی که اختراع کرد پرگار تام است که به کمک آن میتوان خطوط و دایره و بیضی و هذلولی و سهمی را ترسیم کرد. ابوریحان بیرونی در رساله «استیعاب الوجوه الممکنه فی صنعه الاسطرلاب» از «کتاب پرگار تام» کوهی نام برده و نوشته است که «شیخ ابوسهل ویجن بن رستم کوهی، رساله ای دربارهٔ ساختن و بکار بردن پرگار تام نوشته است که در آن روش ترسیم مقاطع مخروطی را بیان کرده است».
این پرگار با پرگارهای عادی دارای شباهت و تفاوتهایی میباشد. از جمله شباهت آن دو میتوان به داشتن دو شاخه اشاره کرد. اما از تفاوتهای آنها، اینکه شاخه اول پرگار تام را میتوان با زاویه دلخواه نسبت به صفحه کاغذ تنظیم کرد که این شاخه به محور مخروط مربوط میشود و کوهی آن را «محور پرگار» نامیده است. شاخه دوم خود از یک لوله مستقیم و قلم تشکیل شده است که قلم میتواند درون لوله بلغزد این شاخه میتواند نسبت به محور، با زاویه دلخواه ثابت شود. طبق شکل اگر شاخه دوم حول محور بچرخد، بر روی صفحه یک مقطع مخروطی ترسیم میشود.[8][9]
کوهی یک ۵ ضلعی متساوی الاضلاع را در یک مربع محاط کرد که منجر به حل معادله ای درجه چهارم شد.[10]
موضوع کتاب رساله فی استخراج ضلع المسبع فی الدائر میباشد.
ریچارد سرا مجسمهساز آمریکایی مجسمه ۷ را با ۸۰ فوت ارتفاع، در دوحه در مقابل موزه هنرهای اسلامی قطر در سال ۲۰۱۱ ساخت.
ایدهٔ ساخت این مجسمه عظیم را باتوجه به باور بر مقدس بودن عدد ۷ و همچنین محاط کردن ۷ ضلعی در دایره توسط کوهی در کتاب رساله فی استخراج ضلع المسبع فی الدائر ذکر کرده است.
اثر از ۷ ورق فولادی در قالب یک ۷ ضلعی منتظم ساخته شده است.[12][13]
پروفسور جان لین برگرن(John L. Berggren) ریاضیدان و استاد دانشگاه سایمون فریزر و نویسنده آثاری دربارهٔ ریاضیات اسلام قرون وسطی[14][15] بر این باور است که شماری از آثار کوهی مفقود شدهاند.[16]
آثار برجای مانده:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
