Silikato (mineral)

Silikatoak mineral talderik zabalena dira. Silizio atomoak eta berau inguratzen duten 4 oxigeno atomok sortzen duten silika anioa (tetraedro itxurakoa) beste elementuekin elkartzen da mineralak sortzeko. Tetraedroen lotura motaren arabera sailkatzen dira silikato ezberdinak.

Silikatoen oinarrizko tetraedroa

Lurrazalaren % 95 osatzen du mineral talde honek; feldespatoek % 60 baino gehiago dira, eta kuartzoak % 10 baino zertxobait gehixeago. Silikatoak oso ugariak dira arroka igneoetan, baita nahiko ugariak ere arroka metamorfikoetan eta sedimentarioetan. Silikatoen kopuru txiki bat oso arrunta den bitartean, kopuru zabal bat topatzea arraroa da.

Kristal egituran oinarrizko banako bat ageri du: SiO₄ tetraedroa. Silizio ioia tetraedroaren erdian kokatzen da eta oxigeno ioiak erpinetan. Tetraedroak elkarrekin elkartzen dira oxigenoen arteko lotura bidez; tetraedro horiek elkartzeko eraren arabera silikato mota desberdinak eratzen dira: tektosilikatoak, filosilikatoak, inosilikatoak, ziklosilikatoak, sorosilikatoak eta nesosilikatoak^[1]. Egitura horien zirrikituetan ioi metalikoak (Fe, Mg, Ca, K eta Na) kokatzen dira. Silikato baten egiturak erabat baldintzatzen du bere kimika osaera eta tasun fisikoak. Horrela, mika mineral ezaguna xafletan agertzen da izadian eta piroxenoak prisma eran, baina denak silikatoak dira. Silikato naturalen artean hauek dira nagusiak: talkoa, buztinak, feldespatoa, mika eta beriloa. Sintesi bidez lortzen den silikato ezagunena sodio silikatoa da (uretan urtzen den beira). Silikatoek hainbat erabilera dituzte: ur gogorrak tratatzeko, zementuak ekoizteko, paperak estaltzeko, azidotasunaren aurka, etab^[2].

Sailkapena

Silikatoak elkartzeko eraren arabera honako talde ezberdinetan sailkatzen dira:

• Nesosilikatoak

Silizio (Si) atomo batez eta lau oxigeno (O) atomoz osatutako molekula egitura dute. Molekula hauek tetraedro itxura dute, eta haien artean banatuta daude. Olibinoa, granatea, andaluzita eta topazioa dira talde honetako ezagunenak.

• Sorosilikatoak

Si₂O₇ formula daukaten silikatoak dira. Tetraedroak guztiz aske eta isolatuak daude daude beste elementuekin lotzeko.

• Ziklosilikatoak

Eraztun itxura daukate eta Si_xO_3x forman elkartzen dira bere tetraedroak.

• Inosilikatoak

Inosiliaktoak sinpleak direnean, SiO₃ kate mugagabeetan lotzen dira eta inosilikato kate bikoitzak direnean berriz, Si₄O₁₁ kateetan.

• Filosilikatoak

Filosilikatoak bere egituran, espazioko bi norantan dimentsionaltasin infinitolo tetraedro geruzak ditu. Hau, exfoliazio basal perfektu bat eratzen duen egitura orritsu eta ezkatatsuaren ondorioa da.

• Tektosilikatoak

Lurrazaleko talderik ugariena da, izan ere, lurraren % 64 tektosilikatuz osatuta dago. Mineral talde honetan feldespatoa eta kuartzoa dira arruntenak. Bere egitura 3 dimentsioko tetraedroen sare infinito bat da, non lau erpinak partekaturik agertzen diren lotura sendoak osatuz.

Siliko-oxigeno tetraedroak

Tetraedro egitura

Silikato guztiek oinarrizko osagai bera daukate, siliko-oxigeno tetraedroa hain zuzen ere (tetra = lau; hedra = oinarria). Siliziozko ioi txikiago bat inguratzen duten lau oxigeno ioietan oinarritzen den estruktura bat da. Siliko-oxigeno tetraedroa -4 kargadun ioi konplexu bat da; ${\displaystyle {\ce {SiO4^4-}}}$.

Naturan, tetraedro hauek konposatu neutroak osatzeko modu errezenetarikoena karga positiboko ioien adizioa da. Modu honetan, kimikoki egonkorra den estruktura bat eratzen da, katioien bidez loturiko tetraedro estruktura hain zuzen ere.

Beste silikato batzuen egiturak

Tetraedroak sortzeko kontrako karga elektrikoa ematen duten katioiek sortzen dituzten loturez gain, tetraedroak elkar lot daitezke hainbat konfigurazio sortuz. Adibidez, kate bakunak, bikoitzak eta xafla estrukturak sortuz elkar daitezke tetraedroak. Konfigurazio horietako tetraedroen arteko loturak tetraedro horiek oxigeno atomoak partekatzen dituztelako sortzen dira. Silizio atomoa lau oxigeno ioi handiagoz inguratuta dago eta ioi hauetatik bik siliziorekin lotura osatzen dute eta aldiz beste biak ez dira konpartitzen. Ondorioz, tetraedroak batzen dira oxigeno ioiak konpartitzen direlako, horrela kate estruktura sortzen da.

Hiru silikato kate mota; 1 Kate bakuna 2 Kate bikoitza 3 Xafla estruktura

Xafla egituretan silizioa inguratzen duten oxigeno ioi gehiago konpartitzen dira, baina ioi bakartiak ere badaude. Aldiz, oxigeno ioi guztiak konpartitzen dituzten egitura existitzen dira, hauek egitura tridimentsionalak dira.

Oxigeno eta silizio ioien proportzioa aldakorra da egituraren arabera. Tetraedro isolatuan 4 oxigeno ioi daude silizio ioi bakoitzeko, kate bakunean, oxigeno silizio proportzioa 3:1 da eta estruktura tridimentsionalean 2:1. Ondorioz, silizio portzentaia altuagoa izango da oxigeno ioi gehiago konpartituz gero. Hori dela eta, silikatoak silizio edukiaren arabera ("altua" edo "baxua") deskriba daitezke, hots, silizio-oxigeno erlazioaren bidez. Silizioaren edukiaren diferentzia oso garrantzitsua da; adibidez arroka igneoak aztertzean.

Silikato egituren muntaia

Silikatoen egitura gehienak, horien artean kate bakunak eta bikoitzak, ez dira konposatu kimiko neutroak. Baina tetraedro indibidualean bezala, egitura horiek katioi metalikoen inklusioekin neutralizatuta daude. Silikatoen egiturak lotzeko gehien erabiltzen diren katioiak honako hauek dira: burdina (Fe), magnesioa (Mg), potasioa (K), sodioa (Na), aluminioa (Al) eta kaltzioa (Ca). Katioi horietako bakoitzak bere erradio atomiko eta karga dauka. Normalean, antzeko neurria duten ioiek elkar ordezka dezakete. Adibidez, burdinaren ioiak (Fe²⁺) eta magnesioarenak (Mg²⁺) tamaina bertsua dutenez, kokapena truka dezakete mineralaren egitura aldatu gabe, eta gauza bera gertatzen da kaltzio eta sodioaren artean. Gainera, askotan, aluminioak silizioa ordezten du siliko-oxigeno tetraedroan.

Erradio ionikoak.

Silizio egiturek, katioi desberdinak loturaren leku jakin batean egokitzeko duten ahalmenari esker, mineral zehatz baten ale indibidualek, zenbait elementuen kantitate aldagarriak izan ditzakete. Horren ondorioz, mota horretako mineralak, parentesiak dituen formula kimiko baten bidez adierazten dira. Parentesi horien bidez, mineral horien osagai aldagarria zein den zehazten da. Adibide egokia izan daitke olibino minerala, bere formula kimikoa honako hau da: (Mg, Fe)₂ SiO₄ , beraz, magnesio/ burdinaren silikatoa da. Formulan ikusten den bezala, olibinoaren kasuan, magnesio eta burdinaren katioiek libreki ordezka dezakete elkar. Alde batetik, olibinoak burdina eduki dezake, magnesiorik gabe, kasu horretan, Fe₂ SiO₄ edo silikato ferriko esaten zaio. Beste aldetik, olibinoa burdinarik gabe egon daiteke naturan, eta kasu horretan, Mg₂ SiO₄ edo magnesiozko silikato deitzen zaio. Horren ondorioz, olibinoak, beste silikato ugarik bezala, mineral familia bat balitz bezala jokatzen du. Ordezkapen batzuetan trukatzen diren ioiek ez dute karga elektriko berdina. Adibidez, kaltzioak( Ca²⁺) sodioa (Na⁺) ordezten duenean, egiturak karga positibo bat irabazten du. Naturan, ordezkapen horiek silizioaren (Si⁴⁺) eta alumunioaren ( Al³⁺) arteko aldibereko ordezkapenak eginez gertatzen dira, eta horrela konposatuaren neutraltasuna mantentzen da. Hau, plagioklasa izeneko feldespatoan gertatzen da, lurrazalean dagoen mineral familia ugarienaren partaidea dena. Feldespato taldearen barruan, espezie desberdinak daude. Garrantzitsuenak honakoak dira: kaltzio-aluminiozko silikatoa edo anortita ( CaAl₂Si₂O₈) eta sodio-aluminiozko silikatoa edo albita ( NaAlSi₃O₈).

Lotura kimikoak kontuan hartuz, silikatoen egiturak azter daiezke. Dakigunez, silikatoa osatzen duten elementu nagusien artean, oxigenoa baino ez da anioia, beraz, karga negatiboa darama. Kontrako karga duten ioiak elkar erakartzen dutenez, eta karga berdinekoak aldentzen direnez, silikatoen egiturak lotuta mantentzen dituzten lotura kimikoak oxigenoaren eta kontrako kargako katioien artean gertatzen dira. Horren ondorioz, katioiak oxigenotik ahal den gertuen eta beraien artean ahal duten distantzia handiena utziz kokatzen dira. Silizioaren tamaina txikia eta karga handia (+4) dela eta, siliziozko katioiak lotura sendoenak osatzen ditu oxigenoarekin. Aluminioa, berriz, indar handiagoarekin lotzen zaio kaltzioari, magnesioari, burdinari, sodioari edo potasioari, oxigenoari baino. Hala ere, zenbait arlotan aluminioak silizioaren antzera jokatzen du, egitura tetraedriko basikoaren ioi zentrala izanik.

Silikato gehienek erdialdean silizio edo aluminio katioi bakarra dute, eta haren inguruan oxigenoaren lau anioi daude. Tetraedro horiek askotan partekatutako oxigeno atomoen bidez lotzen dira, beste silikato egiturak osatzeko. Azkenik, gainerako katioiak silikato egituren oxigeno atomoekin lotzen dira, egitura kristalino konplexuenak osatzeko.

Silikato arruntak

Silikatoak lurreko mineral talderik ugariena da eta horien osagai basikoa silikato ioia ( SiO₄^4-) da. Silikato talde garrantzitsuenak ondoko taulan agertzen dira:

Mineralaren izena	Formula	Esfoliazioa	Silikatoen egitura
Olibinoa	${\displaystyle {\ce {(Mg,Fe)2SiO4}}}$	Ez	Tetraedro bakuna
Piroxenoak	${\displaystyle {\ce {(Mg,Fe)SiO3}}}$	Bi plano angelu zuzenean	Kate bakunak
Anfibolak	${\displaystyle {\ce {Ca2(Fe,Mg)5Si8O22(OH)2}}}$	Bi plano 60º-tara eta 120º-tara	Kate bikoitzak
Mikak: 1.Biotita eta 2.Moskobita	1.${\displaystyle {\ce {K(Mg,Fe)3AlSi3O10(OH)2}}}$ 2.${\displaystyle {\ce {KAl2(AlSi3O10)(OH)2}}}$	Plano bakarra	Laminak
Feldespatoak: 1.Ortosa eta 2.Plagioklasa	1.${\displaystyle {\ce {KAlSi3O8}}}$ 2.${\displaystyle {\ce {(Ca,Na)AlSi3O8}}}$	Bi plano 90º-tara	3D-ko sareak
Kuartzoa	${\displaystyle {\ce {SiO2}}}$	Ez	3D-ko sareak

Feldespatoak silikato ugarienak dira, lurrazalaren % 50 baino gehiago osatzen dute. Kuartzoa, lurrazaleko bigarren mineral ugariena, bere osotasunean silizioz eta oxigenoz osatutako mineral bakarra da. Taulan ikusten den bezala, mineral talde bakoitzak ber egitura dauka, eta esfoliazioa izan dezake. Siliko-oxigeno loturak sendoak direnez, normalean silikatoak siliko-oxigeno egituren artean esfoliatzen dira. Adibidez, mikek egitura xaflakorra dute, eta horren ondorioz, plaka lauetan esfoliatu ohi dira. Kuartzoak, norabide guztietan indar berdineko siliko-oxigeno loturak dituena, ez dauka esfoliaziorik, baina hauskorra da.

Silikato gehienak magma hozten den heinean kristalizatzen dira. Hozte-prozesu hori, lurrazaletik gertu gerta daiteke, tenperatura eta presio baxuetan; edo sakonera handietan, tenperatura eta presio altuetan. Kristalizazioan zehar dagoen giroak eta magmaren konposizio kimikoak baldintzatzen dituzte sortuko diren mineral motak. Adibidez, olibinoa tenperatura altuetan kristalizatzen da eta kuartzoa, berriz, tenperatura baxuagoetan. Gainera, silikato batzuk lurrazalean osatzen dira silikato zaharragoen produktu meteorizatuetatik abiatuz. Beste silikato batzuk mendien sorrerarekin zerikusia duten muturreko presioen ondorioz sortzen dira. Beraz, silikato bakoitzaren egitura eta konposizio kimikoari esker, silikato horiek zer motatako baldintzetan sortu diren jakin daiteke.

Silikato argiak

Silikato argiak edo ez-ferromagnesianoak gehienetan kolore argia eta 2,7 inguruko pisu espezifikoa dute, silikato ferromagnesianoena baino txikiagoa. Diferentzia hauek burdina (Fe) eta magnesioaren (Mg) presentziaren menpekoak dira. Silikato argiak aluminio (Al) , potasio (K) , kaltzio (Ca) , eta sodioaren (Na) kantitate aldakorrak dituzte, baina ez dute ia Magnesiorik, ezta burdinarik ere.

Ortosa minerala.

Feldespatoen taldea

Mineral talde ohikoena da feldespatoa, presio eta tenperatura tarte zabalean sor daitezke (honek bere ugaritasuna azal dezake). Bi exfoliazio plano dituzte, 90º-tan mozten direnak, nahiko gogorrak dira (Mohs-en eskalan 6) eta bere disdira beirakara edo perlatsua da. Arroka baten osagai direnean, feldespatoak erraz identifikatu daitezke euren forma angeluzuzenarengatik eta aurpegi disdiratsu eta nahiko leunengatik.

Feldespatoen egitura silizio atomoak oxigeno atomoak konpartitzean sortzen den sare tridimentsional bat da. Gainera, feldespatoaren egituran silikatoen erdia edo laurdena aluminioagatik ordezkatuta egon daiteke. Sortutako karga ezberdintasuna potasio,sodio eta kaltzio ioiek inklusioekin orekatu daiteke. Potasio ioiaren ezberdintasuna beste biekiko, egitura ezberdinak osatzen ditu. Lehenengoa, feldespato potasikoa da eta potasio ioiak edukitzen ditu bere egituran (ortosa eta mikroklina dira feldespato komunean dauden ohiko mineralak). Krema kolorekoa edota arrosa kolorekoa izan daiteke. Bigarrena, plagioklasa da eta txuri-grisa da. Kolorea ezin da erabili bi talde hauek ezberdintzeko bitarteko bezala. Feldespatoa K eta plagioklasa desberdintzeko modu bakarra estriazioak bilatzea da (marra paralelo finak dira). Estriazioak plagioklasen esfoliazio plano batzuetan aurkitzen dira, baina ez ditugu aurkituko feldespato potasikoan.

Kuartzoa

Kuartzoa.

Silizio eta oxigono atomoez osatuta dagoen silikato bakarra da, ${\displaystyle {\ce {SiO2}}}$, silize izenarekin ezagutzen da. Kuartzoaren egituran silizio-oxigeno proportzioa 2 oxigeno ioi silizio ioi bakoitzeko da. Ez ditu ioi positiboen beharrik neutralizazioa lortzeko.

Si-O lotura guztiak berdinak dira norabide guztietan egitura tridimentsional oso trinkoa osatuz. Horrenbestez, kuartzoa gogorra da (7 graduko gogortasuna du Mohs-en eskalan) eta ez du esfoliaziorik. Apurtzean haustura konkoidala erakusten du. Purua bada, gardena da eta interferientziarik gabe kristalizatzen bada muturretan forma piramidalak dituzten kristalak osatzen ditu.

Askotan aldiz, inklusioak eta kolore asko erakusten ditu beste ioien ez-purutasunengatik eta ondorioz, esfoliazioa ez da ona. Kuartzo barietate ohikoenak txuriak, grisak, arrosak, moreak edota gardenak dira.

Bi kuartzo forma existitzen dira bere egituraren arabera: cuarzo-α eta cuarzo-β.​ Kuartzo-α edo kuartzo baxua egitura trigonala dauka eta 573 °C-ko tenperaturak jasan ditzake.​ Kuartzo-β edo kuartzo altua egitura hexagonala du.​​ 867 °C-ko tenperaturetan kuartzo-βa tridimitan transformatzen da, beste silize minerala.

Moskobita

Miken taldeko ohiko minerala da, filosilikatoa, eta xafla egitura du. Bere kolorea argia da eta disdira perlatsua du. Beste mikak bezala, moskobitak oso esfoliazioa ona du norabide bakarrean. Erdi aroan leihoetan beruna bezala erabiltzen zuten, izan ere xafla finetan gardena da. Moskobita oso disdiratsua denez askotan identifika daiteke arroka batean disdirarengatik. Adibidez, hondarretan erraz atzeman daiteke haren disdira harea pikorren artean.

Bere izena 1850 jarri zen Moscoviarengatik , errusiako lurralde baten izen zaharra. Bertan, moskobita beruna bezala erabiltzen zen eta "Moskoviako kristala" bezala ezaguna zen. Gazteleraz bere sinonimoa antonita da, bainza ez da hainbeste erabiltzen.

Moskobita.

Barietate nagusiak

• Alurgita
• Astrolita
• Oellacherita
• Chacaltaita
• Damourita
• Fuchsita edo cromo-moscovita
• Gilbertita
• Litio-moscovita
• Fengita
• Mariposita

Buztin mineralak

Buztina.

Buztina xafla egitura duten mineral konplexuak deskribatzeko erabiltzen den terminoa da. Buztin mineralak oso pikor finak dituzte eta mikroskopioaren bidez baizik ezin ikus daitezke. Filosilikatoa da. Beste silikatoen meteorizazio kimikoaren produktu dira. Horrenbestez, lur azaleko materiala osatzen duten portzentaia handia dira buztin mineralak. Butzin mineralak arroka sedimentarioen bolumenaren erdia dira. Hauek bustita daudenean textura karakteristikoa dute, xafla egitura eta geruzen arteko lotura ahulengatik sortzen dena. Buztin mineralak ohikoak dira pizarretan, lutitetan eta beste arroka sedimentarioetan. Oso pikor finak dituzte, baina oso geruza lodiak eta estratoak sor ditzakete.

Butzin mineralen artean ohikoenetako bat kaolinita da, portzelana eta paper "satinatua" egiteko erabiltzen da. Gainera buztin mineral batzuk ur kantitate handiak xurgatzen dituzte eta puztu egiten dira. Mundu komertzialan adibidez, batidoak loditzeko aditibo moduan erabiltzen da.

Silikato ilunak

Olibinoa

Silikato ilunak edo ferromagnesianoak (ferro = burdina) bere egituran burdin (Fe), magnesio (Mg) edo bi ioiak dituzten mineralak dira. Daramaten burdina dela eta, silikato ferromagnesianoek kolore iluna daukate, eta silikato ez ferromagnesianoek baino pisu espezifiko handiagoa daukate (3.2 et 3.6 artean). Silikato ilun arruntenak olibinoa, piroxenoak, anfibolak, mika beltza (biotita) eta granatea dira.

Olibinoen taldea

Olibinoa, tenperatura altuko familia bat da zeinen koloreak beltzaren eta oliba berdearen artean ozsilatzen duen, beira disdirakoa eta haustura konkoidearekin. Gainera, kristal sistema ortorrombikoko neosilikatoak dira. Bere formula ${\displaystyle {\ce {X2SiO4}}}$ da, non X burdina, magnesioa, manganesoa edo nikela diren, beste batzuen artean. Kristal handiak garatu ordez, olibinoek kristal txiki eta biribilduak eratzen dituzte, ondorioz, minerala daramaten arrokek itxura pikortsua daukate. Tetraedro bakartiz osatuta dago, magnesio eta burdin ioiez elkartuta daudenak, oxigeno eta magnesio atomoak elkartzea ahalbidetzen duen forma batean. Modu honetan sortutako sare tridimentsionalaren lotura ahulak lerrokatuta ez daudenez, ez dauka esfoliaziorik.

Gero eta burdin gehiago izan, orduan eta lodiagoa izango da olibinoa. Kolorearen arabera, burdin gutxiago duten minetalak (%12-15) kolore argiagokoak eta berdekoak dira, eta fayalitan aberatsak diren olibinoak berriz, kafe edo kolore beltzekoak izan ohi dira. Magnesioan aberatsa den olibinoa aipagarria da lurreko mantuaren osagai nagusia delako.

Olibino taldeko mineralak

Honakoak dira olibino taldeko mineral batzuk^[3]:

• Kaltzioolibinoa ${\displaystyle {\ce {Ca2SiO4}}}$
• Fayalita ${\displaystyle {\ce {(Fe^2)2SiO4}}}$
• Forsterita ${\displaystyle {\ce {Mg2SiO4}}}$
• Glaukokroita ${\displaystyle {\ce {CaMn^2SiO4}}}$
• Kirschsteinita ${\displaystyle {\ce {CaFe^2SiO4}}}$
• Laihunita ${\displaystyle {\ce {(Fe^2Fe^3)2(SiO4)2}}}$
• Liebenbergita ${\displaystyle {\ce {(Ni,Mg)2SiO4}}}$
• Monticellita ${\displaystyle {\ce {CaMgSiO4}}}$
• Roepperita ${\displaystyle {\ce {(Fe^2,Mn,Zn)SiO4}}}$
• Tefroita ${\displaystyle {\ce {(Mn^2)2SiO4}}}$

Piroxenoen taldea

Piroxenoak ( piro=sua; xeno=arraroa), mantuaren gai garrantzitsuenetariko mineral konplexuak dira eta arroka igneo eta metamorfikoren atal garrantzitsuak dira. Bere formula, ${\displaystyle {\ce {XY(Si,Al)2O6}}}$ da, non X kaltzioa (Ca), sodioa (Na), burdina⁺² (Fe²⁺), manganesoa (Mn), litioa (Li) edo magnesioa (Mg) den eta Y berriz, kromoa (Cr), aluminioa (Al), burdina⁺³ (Fe³⁺), burdina²⁺ (Fe²⁺), magnesioa, manganesoa edo titanioa (Ti) den. Haien kimikaren arabera ezberdintzen diren iroxenoen artean, nahaskortasun handi bat dago. Arruntenak, burdiean, magnesioa eta kaltzioan aberatsak direnak dira.

Beira distira daukate eta ez dute azido klorhidrikoarekin erreakzionatzen. Burdindun piroxenoak ilunak dira eta burdin gabekoak berriz zurixkak, grisak edo berde argiak. Bere itxuran eta kimikan anfibolaren antzekoak dira, baina piroxenoek ez daukate hidroxidorik (OH) bere kristal egituran. Bere simetriaren arabera, piroxenoak bi taldetan banatzen dira; ortopiroxenoak (kristal-sistema ortorronbikoa daukatenak) eta klinopiroxenoak (kristal-sistema monoklinikoa daukatenak)

Taldekide arruntena augita da, mineral beltza eta opakua da, ia-ia 90ºtan mozten duten exfoliazio bidimentsionala daukana. Magnesio eta burdinez loturiko tetraedroz osaturiko kristal egitura dauka. Siliko-oxigeno loturak silikatoak lotzen dituzten loturak baino gogorragoak direnez, augita silikato kateengan paraleloki esfoliatzen da. Augita basaltoaren mineral nagusienetakoa da.

Piroxeno taldeko mineralak

Hauek dira piroxeno taldeko mineraletako batzuk^[4]:

Klinopiroxenoak

• Aegirina ${\displaystyle {\ce {NaFe3Si2O6}}}$
• Augita ${\displaystyle {\ce {(CaxMgyFez)(MgyFez)Si2O6}}}$
• Klinoestatita ${\displaystyle {\ce {MgSiO3}}}$
• Klinoferrosilita ${\displaystyle {\ce {Fe^2SiO3}}}$
• Diopsidita ${\displaystyle {\ce {CaMgSi2O6}}}$
• Essenita ${\displaystyle {\ce {CaFe^3(AlSiO6)}}}$
• Hedenbergita ${\displaystyle {\ce {CaFe^2Si2O6}}}$
• Jadeita ${\displaystyle {\ce {Na(Al,Fe^3)Si2O6}}}$
• Jerbisita ${\displaystyle {\ce {NaSc^3Si2O6}}}$
• Johannesita ${\displaystyle {\ce {CaMn^2Si2O6}}}$
• Kanoita ${\displaystyle {\ce {Mn^2(Mg,Mn^2)Si2O6}}}$
• Kosmoklorita ${\displaystyle {\ce {NaCrSi2O6}}}$
• Kushiorita ${\displaystyle {\ce {CaAl (AlSiO6)}}}$
• Namansilita ${\displaystyle {\ce {NaMn^3Si2O6}}}$
• Natalyta ${\displaystyle {\ce {NaV^3Si2O6}}}$
• Petedunnita ${\displaystyle {\ce {Ca(Zn,Mn^2,Mg,Fe^2)Si2O6}}}$
• Pigeonita ${\displaystyle {\ce {(CaxMgyFez)(MgyFez)Si2O6}}}$
• Espodumena ${\displaystyle {\ce {LiAlSi2O6}}}$

Ortopiroxenoak

• Donpeakorita ${\displaystyle {\ce {(Mn^2,Mg)Mg(SiO3)2}}}$
• Enstatita ${\displaystyle {\ce {MgSiO3}}}$
• Ferrosilita ${\displaystyle {\ce {FeSiO3}}}$

Anfibolen taldea

Anfiibolak inosilikato taldeko mineral multzo batzuk dira. Bere izena grekoko αμφιβολος - amphibolos hitzetik dator eta anbiguoa esan nahi du, mineral hauek erakusten duten konposizio eta itxura ezberdinen ondorioz.

Kimikoki, kaltzio, magnesio eta burdin metasilikatoak dira. Bere estrukturan siliko-oxigeno tetraedroak ditu, kate bikoitz luzeez loturikoak. Bere formula kimikoa ${\displaystyle {\ce {RSi4O11}}}$ da, R metal ezberdinak izanik.

Talde honetako mineralik arruntena horblenda da, eta anfibolen taldekideen artean egitura kimiko konplexuena du. Horblendak, kolore berde iluna edo beltza izan ohi du eta bere exfolazio angeluetaz gain (60° eta 120°koak gutxi gorabehera) augitaren antzekoa da. Tetraedroen kate bikoitzak ematen dio exfoliazio berezi hau horblendari. Arroka batean, horblendak kristal luzangak eratzen ditu eta horrela, piroxenotik bereiz ditzakegu, kristal zapalduak eratzen ditu eta. Batez ere arroka kontinentaletan aurkitzen da, non arroka argien zati beltz gisa jokatzen duen.

Anfibolen taldeko mineralak

Magnesio, manganeso, burdin eta litio klinoanfibolak^[5]

• Klinoferroholmquisita ${\displaystyle {\ce {Li2(Fe^2)3Al2SiSi8O22(OH,F)2}}}$
• Cummingtonita edo Antolita ${\displaystyle {\ce {Mg7Si8O22(OH)2}}}$
• Grunerita ${\displaystyle {\ce {(Fe^2)7Si8O22(OH)2}}}$
• Tirodita ${\displaystyle {\ce {Mn2Mg5Si8O22(OH)2}}}$
• Manganogrunerita ${\displaystyle {\ce {Mn2(Fe^2)5Si8O22(OH)2}}}$

Kaltzio klinoanfibolak^[5]

• Aktinolita ${\displaystyle {\ce {Ca2(Mg,Fe^2)5Si8O22(OH)2}}}$
• Barroisita ${\displaystyle {\ce {NaCaMg3(Al,Fe^3)2Si7AlO22(OH)2}}}$
• Cannilloita ${\displaystyle {\ce {CaCa2(Mg4Al)(Si5Al3)O22(OH)2}}}$
• Edenita ${\displaystyle {\ce {NaCa2Mg5(Si2Al)O22(OH)2}}}$
• Ferroaktonolita ${\displaystyle {\ce {Ca2(Fe^2)5Si8O22(OH)2}}}$
• Ferroedenita ${\displaystyle {\ce {NaCa2(Fe^2)5(Si7Al)O22(OH)2}}}$
• Ferritschermakita ${\displaystyle {\ce {Ca2Mg3(Fe^2)4Al(Si7Al)O22(OH)2}}}$
• Ferrobarroisita ${\displaystyle {\ce {NaCa(Fe^2)3AlFe^3(Si7AL)O22(OH)2}}}$
• Ferrohorblenda ${\displaystyle {\ce {Ca2(Fe^2)4Al(Si6Al2)O22(OH)2}}}$
• Ferrokaersutita ${\displaystyle {\ce {NaCa2(Fe^2)4Ti^4(Si6Al2)O23(OH)}}}$
• Ferropargasita ${\displaystyle {\ce {NaCa2(Fe^2)4Al(Si6Al2)O22(OH)2}}}$
• Ferrorichterita ${\displaystyle {\ce {Na2Ca(Fe^2)5Si8O22(OH)2}}}$
• Ferrotschermakita ${\displaystyle {\ce {Ca2(Fe^2)3AlFe^3(Si6Al2)O22(OH)2}}}$
• Ferrowinchita ${\displaystyle {\ce {NaCa(Fe^2)4ALSi8O22(OH)2}}}$
• Fluorocannilloita ${\displaystyle {\ce {CaCa2(Mg4Al)(Si5Al3)8O22F2}}}$
• Fluoroedenita ${\displaystyle {\ce {NaCa2Mg5(Si7Al)O22F2}}}$
• Fluoropotasicrichterita ${\displaystyle {\ce {KNaCaMg5Si8O22F2}}}$
• Hastingsita ${\displaystyle {\ce {NaCa2(Fe^2)4Fe^3(Si6Al4)O23(OH)}}}$
• Kaersutita ${\displaystyle {\ce {NaCa2(Mg4Rd Ti4+)(Si6Al2)O23(OH)}}}$
• Katoforita ${\displaystyle {\ce {Na2Ca[(Fe2+)4Al](Si7Al)O22(OH)2}}}$
• Magnesiohastingsita edo Tibergita ${\displaystyle {\ce {NaCa2(Mg4Fe^3)(Si6Al2)O22(OH)2}}}$
• Magnesiohornblenda ${\displaystyle {\ce {Ca2[Mg4(Al, Fe^3)](Si7Al)O22(OH)2}}}$
• Magnesiokatoforita ${\displaystyle {\ce {NaNaCa(Mg4Al)(Si7Al)O22(OH)2}}}$
• Magnesiosadanagaita ${\displaystyle {\ce {NaCa2[Mg3(Fe^3, Al)2](Si5Al3)O22(OH)2}}}$
• Magnesiotaramita ${\displaystyle {\ce {NaNaCa(Mg3AlFe^3)(Si6Al2)O22(OH)2}}}$
• Pargasita ${\displaystyle {\ce {NaCa2(Mg4Al)(Si6Al2)O22(OH)2}}}$
• Parvomanganotremolita ${\displaystyle {\ce {(CaMn)Mg5Si8O22(OH)2}}}$
• Ferrisadanagaita potasikoa ${\displaystyle {\ce {KCa2[(Fe^2)3(Fe^3)2](Si5Al3)O22(OH)2}}}$
• Pargasita potasikoa ${\displaystyle {\ce {KCa2(Mg4Al)(Si6Al2)O22(OH)2}}}$
• Richerita edo Isabelita ${\displaystyle {\ce {Na(CaNa)Mg5Si8O22(OH)2}}}$
• Tremolita, Kalamta, Peponita edo Sebesita ${\displaystyle {\ce {Ca2Mg5Si8O22(OH)2}}}$
• Tschermakita ${\displaystyle {\ce {Ca2(Mg3AlFe^3)(Si6Al2)O22(OH)2}}}$
• Eckrita edo Winchita ${\displaystyle {\ce {NaCa[Mg4Al]Si8O22(OH)2}}}$

• 
  Aktinolita
• 
  Edenita
• 
  Ferroedenita
• 
  Ferrohornblenda
• 
  Ferropargasita
• 
  Fluorcanilloita
• 
  Hornblenda
• 
  Magnesiohornblenda
• 
  Magnesiohastingita
• 
  Pargasita
• 
  Tremolita
• 
  Tschermakita

Sodio klinoanfiboleak

• Aluminotaramita ${\displaystyle {\ce {Na2Ca(Fe^2)3Al2(Si6Al2)O22(OH)2}}}$

Magnesio, burdin, manganeso eta litio ortoanfiboleak

• Antofilita ${\displaystyle {\ce {Mg7Si8O22(OH)2}}}$
• Ferroantofilita ${\displaystyle {\ce {(Fe^2)7Si8O22(OH)2}}}$
• Ferrogedrita ${\displaystyle {\ce {(Fe^2)5Al2(Si6Al2)O22(OH)2}}}$
• edrita edo bidalotita ${\displaystyle {\ce {Mg5Al2(Si6Al2)O22(OH)2}}}$
• Holmquisita ${\displaystyle {\ce {Li2(Mg3Al2)Si8O22(OH)2}}}$
• Protoferroantofilita ${\displaystyle {\ce {(Fe^2)7Si8O22(OH)2}}}$
• Protomanganoferroantofilita ${\displaystyle {\ce {(Mn^2)2(Fe^2)5Si8O22(OH)2}}}$
• Ferroanfofilita sodikoa ${\displaystyle {\ce {Na(Fe^2)7(Si7Al)O22(OH)2}}}$
• Ferrogedrita sodikoa ${\displaystyle {\ce {Na(Fe^2)5Al2(Si5Al3)O22(OH)2}}}$
• Antofilita sodikoa ${\displaystyle {\ce {NaMg7(Si7Al)O22(OH)2}}}$
• Gedrita sodikoa ${\displaystyle {\ce {NaMg6Al(Si6Al2)O22(OH)2}}}$

Biotiten taldea

Biotita silikatoen mineral multzo bat da, nahiz eta 1998an IMAk (International Mineralogicak Association) biotita mineraltzat ez kontsideratu. Kimikoki aluminio eta burdin filosilikatoa da, mikaren taldekoa, eta bere formula kimikoa ${\displaystyle {\ce {K(Mg, Fe)3AlSi3O10(OH, F)2}}}$ da eta ordezkatuz, talde honetako mineral batzuk aurki ditzakegu; Lepidomelana (FeO ordezkatuz), Manfanofilita (Mn ordezkatuz), Wodanita (Ti ordezkatuz), Natrobiotita (Na ordezkatuz), Hendricksita (Zn ordezkatuz)

Kolore beltz distiratsua dauka, beste mineral ferromagnesiano ilunetatik ezberdintzen duena. Beste mikak bezala, orri-egitura dauka eta honek norabide bakarreko esfoliazio perfektua errazten du. Horblenda bezala, biotita arroka kontinentalen mineral arrunta dam hauen artean granitoa (arroka igneoa).

Biotiten taldeko mineralak

Hauek dira bioteiten taldeko mineraletako batzuk^[6]:

• Bario-Titanio biotita
• Kromo biotita
• Eastonita
• Heterofilita
• Manganofilita
• Mg(T) mika
• Natronbiotita
• Oxibiotita
• Titanbiotita
• Elbaita ${\displaystyle {\ce {Na(Li_{1,5}Al_{1,5})Al6Si6O18(BO3)3(OH)4}}}$

Granateen taldea

Granateak erdi arotik eraboilitako mineral batzuk dira. Haien artean, antzeko propietate fisikoak dituzte baina konposizio kimiko ezberdina dute. Espezie ezberdinak piropoak, almandinoak, espesartina, grosulariak, ubarobitak eta andraditak dira.

Bere formula kimikoa ${\displaystyle {\ce {X3Y2(SiO4)3}}}$ da. X-n, 2 balentziadun katioiak ipintzen dira (Ca²⁺, Mg²⁺, Fe²⁺) eta Y-an berriz, 3 balentziadun katioialk (Al³⁺, Fe³⁺, Cr³⁺) estruktura oktraedral edo tetraedral batean. Granateak normalean dodekaedroetan kristalizatuak agertzen dira baina posiblea da trapezoedroetan aurkitzea.

Granatea olibinoaren antzekoa da, bere estruktura ioi metalikoz loturiko tetraedroek osatzen dute. Olibinoak bezala, granateak beira distira dauka, ez dauka exfoliaziorik eta haustura konkoidala dauka. Granateek kolore asko izan arren, marroiaren eta gorri ilunaren artean oszilatzen dute. Normalean arroka metamorfikoetan aurkitzen diren kristal ekidimentsionalak eratzen ditu granateak. Granateak gardenak direnean, harri bitxi moduan erabil daitezke.

Granateen taldeko mineralak

Hauek dira granateen taldeko mineraletako batzuk^[7]:

• Almandinoak ${\displaystyle {\ce {Fe^23Al2(SiO4)3}}}$
• Piropoak ${\displaystyle {\ce {Mg3Al2(SiO4)3}}}$
• Espesartinak ${\displaystyle {\ce {Mn^23Al2(SiO4)3}}}$
• Grosulariak ${\displaystyle {\ce {Ca3Al2(SiO4)3}}}$
• Ubarobitak ${\displaystyle {\ce {Ca3Cr2(SiO4)3}}}$
• Andraditak${\displaystyle {\ce {Ca3Fe^32(SiO4)3}}}$

Erreferentziak

• Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

1. Strunz Table. (Noiz kontsultatua: 2017-12-18).
2. J., Tarbuck, Edward. (2005). Ciencias de la tierra una introducción a la geología física. (8a ed. argitaraldia) Pearson Educación ISBN 8420544000..
3. Calcio-olivine: Calcio-olivine mineral information and data.. (Noiz kontsultatua: 2017-12-18).
4. Pyroxene Group: Pyroxene Group mineral information and data.. (Noiz kontsultatua: 2017-12-18).
5. Amphibole Supergroup: Amphibole Supergroup mineral information and data.. (Noiz kontsultatua: 2017-12-18).
6. Biotite: Biotite mineral information and data.. (Noiz kontsultatua: 2017-12-18).
7. Garnet: Garnet mineral information and data.. (Noiz kontsultatua: 2017-12-18).

Ikus, gainera

• Sulfuroak
• Haluro
• Arroka igneo

Kanpo estekak

• Datuak: Q178977
• Multimedia: Silicates / Q178977