Rio Grande

Rio Grande edo Rio Bravo^[1] Ipar Amerikako ibaia da, Ameriketako Estatu Batuetako hego-ekialdea eta Mexikoko iparraldea zeharkatzen dituena. Lurralde hartako bosgarrena da luzeran. 3.034 km luze da, eta haren arroak 607.965 km² hartzen ditu.

Rio Grande
Datu orokorrak
Mota	ibai
Luzera	3.051 km
Geografia
Koordenatuak	37°47′52″N 107°32′18″W
Estatu burujabe	Ameriketako Estatu Batuak
Estatua	Colorado
Hidrografia
Ibaiadarrak	ikusi Pecos Rio Conchos (en) Alamito Creek (en) Alamosa River (en) Chacon Creek (en) Conejos River (en) Culebra Creek (en) Rio Salado (en) Jemez River (en) Red River (en) Rio Chama (en) Rio Hondo (en) Rio Pueblo de Taos (en) Rio Puerco (en) Rio Salado (en) San Francisco Creek (en) San Ildefonso Creek (en) Santa Isabel Creek (en) Sombrerillito Creek (en) Terlingua Creek (en) Zacate Creek (en) South Fork Rio Grande (en) Trinchera Creek (en) Santa Fe River (en) Maravillas Creek (en) Río San Juan (Nuevo León) (en) Galisteo Creek (en)
Arroaren azalera	471.900 km²
Arro hidrografikoa	Rio Grande basin (en)
Ur-emaria	85 m³/s
Bokalea ()	Mexikoko golkoa

Artikulu hau Ipar Amerikako ibaiari buruzkoa da; Brasilgoa gaitzat duena beste hau da: «Rio Grande (Minas Gerais)»

Izena

AEBetan, Rio Grande izena ematen zaio; Mexikon, aldiz, Río Bravo edo Río Bravo del Norte.

Geografia

Iturburua San Juan mendietan du, Colorado estatuko hego-mendebaldean, eta Mexikoko golkoan itsasoratzen da, delta zabal batean, Matamoros (Tamaulipas, Mexiko) eta Brownsville (Texas, Estatu Batuak) hirietatik igaro ondoren.

Mexiko Berria estatuko ipar-hegoaldea igaro ondoren, El Paso (Texas) eta Ciudad Juárez (Chihuahua, Mexiko) hiriak jo eta handik aurrera Estatu Batuen (Texas) eta Mexikoren (Chihuahua, Coahuila, Nuevo León eta Tamaulipas) arteko muga eratzen du, 1.995 kilometroz. Pecos (1.183 kilometro), Devils, Chama eta Puerco ibaiak dira ezkerraldeko adar nagusiak, Estatu Batuetan, eta Conchos, Salado eta San Juan ibaiak eskuinaldean, Mexiko aldean hirurak. Arroila handi sakonak eratzen ditu ertzetan. Lur behereak zeharkatzen ditu handik itsasorainoko bidean.

Urtegi handiak eraiki dira ibai horren ibilguan zehar, igarotzen dituen lurralde idorren mesedetan (Elephant Butte, Mexiko Berria; Amistad, Falcón eta La Azúcar urtegiak, muga aldean). Albuquerque (Mexiko Berria), El Paso (Texas) eta Ciudad Juárez (Chihuahua) Rio Grande ibaiaren ertzeko hiri nagusiak dira. Ontziak ibil daiteke Matamoros hiritik aurrera, bokalean.

Nazioarteko igarobideak

Ibaiak zenbait nazioarteko igarobide ditu:

• Texasko El Paso eta Chihuahuako Ciudad Juárez artekoa.
• Texasko Laredo eta Tamaulipasko Nuevo Laredo artekoa;
• Texasko McAllen-Hidalgo eta Tamaulipasko Reynosa artekoa;
• Texasko Brownsville eta Tamaulipasko Matamoros artekoa;
• Texasko Del Rio eta Coahuilako Ciudad Acuña artekoa; eta,
• Texasko Eagle Pass eta Coahuilako Piedras Negras artekoa.

Hidrometria

Rio Granderen emaria 1900-1972 bitartean neurtu zen Laredoko estazioan (Texas), ahoa baino 454 kilometro lehenago.^[2] Ibaiak 352.178 km²-ko eremua drainatua du gune horretan, arro osoaren % 58. Batez besteko emaria 115 m³/s da. Emari handiena irailean du (250 m³/s), eta txikiena, martxoan (59 m³/s).

Rio Granderen batez besteko emariak (m³/s) Laredon neurtuak
Datuak: 1900-1972 bitartean

Historia

Álvar Núñez Cabeza de Vaca espainiar itsasgizonak aztertu zituen Rio Grande ibaiaren aldeko lurrak 1536-1537 urteetan, eta Espainia Berriko Erregeorderriaren mende egon ziren XIX. mende hasiera arte. 1848an zehaztu zen Mexikoren eta Estatu Batuen arteko muga Rio Grande ibaiaren bi aldeetara, egun dagoen bezala.

Erreferentziak

• Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2017/11/25 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.

1. Euskaltzaindia. (2012-05-25). 170. araua: Amerikako toponimia. .
2. Rio Grande Laredon, grdc.sr.unh.edu

Kanpo estekak

• Datuak: Q160636
• Multimedia: Rio Grande (river) / Q160636