Genio y lengua. Euskal izkuntza eta izaera

Genio y lengua. Euskal izkuntza eta izaera Justo Mokoroa idazleak Ibar izengoitiaz saiakera garrantzitsua da. 1935ean plazaratua euskararen egoerari buruzko diagnostiko ezkorra egin ondoren etorkizunari begira, hizkuntza aurreratzeko asmoz, plangintza zehatza proposatzen zuen. Nahiz eta izenburua euskaraz azaldu, testu osoa gaztelania hutsez idatzia dago.

Genio y lengua. Euskal izkuntza eta izaera
Datuak
Idazlea	(1936)
Argitaratze-data	1935 - 1936
Generoa	Saiakera
Herrialdea	Beasain, Euskal Herria
Orrialdeak	264

Egilea

Gaur badakigu egilea Justo Mokoroa izan zela baina liburuan ez zen bere izena aipatzen eta horrela aurkezten zuen haren burua: "IBARrek abertzale ezezaguna, euskararen egoerarekin larriturik dagoenak, hitza eskatzen du herriko plazan".^[1]

Argitalpena

Liburua plazaratzeko prozesua ez zen erraza izan. Horren testigu datazioaren zailtasuna dugu: lehenengo orrietan 1935. urtea jasotzen bada ere, azalean 1936 esaten da. Oso arazo desberdinak gertatu ziren bidean. Liburuaren lehenengo atala 1935eko martxoan idatzita zegoen. Orduan egileak argitaratzeko lehenengo urratsak eman zituen. Hasiera batean egunkari batek haren orrialdetan zabaltzeko proposamena onartu zuen eta lanak hasi ziren, baina azken momentuan zuzendaritzak atzera egin zuen, eta prozesua geldiarazi. Hori ikusita, liburuaren formatuaren argitalpenari ekin zion baina orduan ere arazoak izan ziren: abenduan lehenengo 192 orrialdeak inprimatuta egon arren, falta ziren kapituluen prestakuntza atzeratu egin zen, sei hilabete Mokoroaren esanetan, ekaina arte. Zehaztasun hauek guztiak liburuaren sarreran eta amaierako oharrean eman zituen Mokoroak berak. Azkenik, liburua 1936an atera zen.

Obraren egitura

Bost atal bereizi zituen:

1. "Gaiaren aurrean" (Frente al tema)
2. "Oinarriak eta irizpideak" (Bases y principios)
3. "Iritziak" (Juicios)
4. "Datuen esanahaia" (Sentido de los datos)
5. "Konponketarako bidea" (Hacia la solución)

Oinarrizko tesia

Mokororak Jose Ariztimuñoren lanetan oinarritu zela onartu zuen liburuan berean. Era batez liburu honek Ariztimuñoren ideien kritika bezala uler daiteke. Mokoroaren ustez hizkuntza egoera larrian zegoen, gero eta gutxiago erabiltzen baitzen eta lan literarioak ere maldan behera baitzeuden. Euskara, bestetik, euskal izaeraren ezinbesteko elementua zen eta bat salbatzeko beharrezkoa zen bestea kontutan hartzea. Ideia hau gerra aurrean, batez ere sabinismoaren eraginez, ez zegoen oso onartuta eta bidezkoa ikusten zen euskal herri bat erdaraz hitz egiten; modu batez, euskal izaera arrazaren gainean eraikitzen zen eta ez hizkuntzaren gainean. Eta, zioen, hizkuntza hobeto gorde da euskal literatura hobeto zaindu den tokietan; beraz, euskal literatura elementu estrategikoa izan behar da hizkuntza berreskuratzeko prozesuan. Datuak aztertu ondoren, plangintza bat proposatzen zuen eta hori ere berrikuntza ederra suposatu zuen: liburua helburu praktiko batez idatzia izan zen.

Ibarren proposamena

Ziur aski liburuaren kapitulu nagusian Ibarrek euskara eta, harekin batera, euskal izaera berreskuratzeko proposamena azaltzen duena da, bosgarrena alegia. Funtsean, idazleak, liburuarekin ados dauden pertsonen elkarte handi bat proposatzen du, haren hitzetan "una vasta agrupación"^[2], elkarte aktiboa eta proselitista. Horretan parte hartzeko ez zen beharrezkoa alderdi batekoa edo bestekoa izatea; nahikoa izango da helburuekin bat egitea. Martxan jartzeko, Mokoroak diruaren lorpena, antolaketa eta lan-plangintza aztertu zituen.

Erreferentziak

1. Aranalde, 123.
2. Ibar, 233 or.

Kanpo estekak

• Liburu osoa digitalizatuta.
• ]

• Datuak: Q31188390