Filologia

Filologia (latineko philologĭatik eratorria, eta hori grezierako φιλω, filõ, "maitatu", eta λογος, logos, "arrazonamendu" edo "hizkera" terminoetatik eratorria) testu idatziak aztertzen dituen hizkuntza ikerketa da; literatura kritika, historia eta hizkuntzalaritza konbinatzen ditu.

Filologia jakintza arlo bezala erromatar garaitik dator, baina bere garapen handiena Erdi Aroan eta Errenazimenduan izan zuen. Garai horietan, idazkun klasikoen eta biblia testuen edizio kritikoak egitea izan zen filologoen lan nagusia. Filologoek latinezko eta grezierazko testu zaharrak berreskuratu, itzuli eta komentatu zituzten, idazleen jatorrizko asmoa eta testuaren zentzua ahalik eta zehatzena izateko.

XVIII. eta XIX. mendeetan, filologia zientifikoago bihurtu zen, batez ere Alemanian. Wilhelm von Humboldt eta Jakob Grimm bezalako ikerlariek hizkuntzen bilakaera eta egitura aztertzen hasi ziren, hizkuntza modernoen eta antzinako hizkuntzen arteko loturak aztertuz. Filologia diaakronikoa eta sinkronikoa bereizi ziren: lehena hizkuntzen aldaketa historikoan oinarritzen da, eta bigarrena hizkuntza baten egitura uneko egoeran.

Filologia eta linguistika, sarritan elkarren sinonimo bezala erabili diren arren, desberdinak dira. Filologiak hizkuntzak eta testuak aztertzen ditu testuinguru historiko eta kulturaletan, eta linguistikak hizkuntzaren egitura eta funtzionamendua ikertzen du, gehienetan ikuspegi ahistorikotik.

Filologiaren barruan, gramatika konparatiboa, fonetika historikoa, eta semantika dira ikerketa esparru nagusiak. Adibidez, filologoek hizkuntza indoeuroparren bilakaera aztertzen dute, hizkuntzen arteko harremanak eta jatorriak argitzeko.

Gramatika konparatiboak hizkuntzen arteko antzekotasunak eta desberdintasunak aztertzen ditu, haien jatorri komunak eta bilakaera ulertzeko. Filologoek hizkuntza desberdinetako hitzak eta egiturak alderatzen dituzte, familia linguistikoak osatzeko eta hizkuntza arteko harremanak azaltzeko.

Adibidez, indoeuropar hizkuntzak aztertzean, gramatika konparatiboak erakusten du nola sanskritoak, latinezkoak eta grezierazkoak jatorri komun bat duten. Horrek hizkuntzen bilakaera eta migrazio prozesuak ulertzen laguntzen du.

Fonetika historikoa hizkuntzaren soinuen aldaketa aztertzen duen filologiaren adarra da. Hizkuntzen garapenaren zehar, soinuen aldaketak gertatzen dira, eta horiek hizkuntzen bilakaera ulertzeko gakoak dira. Fonetika historikoak soinuen aldaketen arauak eta ereduak aztertzen ditu, eta horrek hizkuntzen arteko loturak eta haien bilakaera historikoa ulertzen laguntzen du.

Adibidez, latina eta erromantze hizkuntzen arteko fonetika aldaketak aztertuz, filologoek ulertu ahal izan dute nola latinezko hitzak aldatu diren frantsesera, italierara edo gaztelaniara bihurtzeko prozesuan.

Semantika historikoa hitzen eta esaldien esanahiaren aldaketa aztertzen duen filologiaren arloa da. Hizkuntzen garapenean zehar, hitzen esanahia aldatu egiten da, eta horrek hizkuntzaren bilakaera eta gizartearen aldaketak ulertzeko aukera ematen du.

Adibidez, "knight" hitza ingelesez, jatorriz "mutikoa" edo "gaztea" esan nahi zuen, baina Erdi Aroan "zalduna" esanahia hartu zuen. Aldaketa semantiko horiek hizkuntza eta gizartearen historia ulertzeko gakoak dira.

Filologia testu kritikoen edizioarekin lotura handia du. Testu kritikoek testuen bertsio desberdinak alderatzen dituzte, jatorrizko bertsiora ahalik eta gehien hurbiltzeko. Filologoek testuaren iturri desberdinak aztertzen dituzte, akatsak eta aldaketak identifikatu eta zuzentzeko.

Adibidez, biblia testuen edizio kritikoak egiteko, filologoek jatorrizko grezierazko eta hebreerazko testuak aztertzen dituzte, haien itzulpenak eta kopiatu diren bertsioak alderatuz, testuaren jatorrizko esanahia berreskuratzeko.

Sakontzeko, irakurri: «Euskal filologia»