Erripagaña
Iruñerriko auzoa, Nafarroa Garaian From Wikipedia, the free encyclopedia
Erripagaña[1][lower-alpha 1] Iruñerriko Metropolialdeko auzo bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. XXI. mende hasierako hirigintza-garapena da, geografikoki Eguesibarren kokatua eta administratiboki Iruñea, Burlata, Uharte eta Eguesibar bera udalerrien artean banatua. Ondorioz, Iruñeko eta Zangozako merindadeen artean dago. 2023 urtean 13 000 biztanle inguru zituen.
| Erripagaña | |
|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |
 Auzoko aireko ikuspegia, 2023. urtekoa | |
 | |
| Kokapena | |
| Herrialdea | Nafarroa Garaia |
| Eskualdea | Metropolialdea (Iruñerria) |
| Udalerriak | Iruñea, Burlata, Eguesibar, Uharte |
| Administrazioa | |
| Mota | auzo |
| Izen ofiziala | Erripagaña |
| Posta kodeak | 31016 (Iruñea)31600 (Burlata)31620 (Uharte)31621 (Eguesibar) |
| Auzotarra | erripagaindar |
| Geografia | |
| Koordenatuak | 42°49′08″N 1°36′44″W |
| Azalera | 0,89 km² |
| Garaiera | 439 metro |
| Distantzia | 3,5 km (Iruñetik) |
| Demografia | |
| Biztanleria | ≈ 13 000 (2023)[oh 1] |
| Dentsitatea | ≈ 14 500 bizt/km² |
| Datu gehigarriak | |
| Sorrera | 2007 (eraikuntza) |
1981ean sortu zen UGPS gisa, eta hasieran industria- eta zerbitzu-gune izateko pentsatu zen. Azkenean, 2000. urte aldera, bizitegi-garapenaren forma hartu zuen, eta 2007an hasi ziren eraikitzen, lehen etxebizitzekin batera. Lehenengo biztanleak 2011n sartu ziren, eta harrezkero auzoak hazkunde esponentziala izan du, hamar urte baino gutxiagoan 10 000 biztanle izatera iritsiz. Gaur egun, hazten jarraitzen du, eta Lezkairu eta Ardoi auzoekin batera, garapen handieneko Iruñerriko auzoak dira. Lezkairu Nafarroako auzorik gazteena da, baina azken horretan ez bezala, bere egoera administratiboak bi arazo sortzen dizkie biztanleei, zuzkidurari eta zerbitzuei dagokienez. Hala, biztanle asko dituen arren, ez du oinarrizko zerbitzurik, hala nola haur-eskola edo osasunetxea, eta bertako biztanleek behin eta berriz erreklamatzen dizkiete erreklamazio horiek, bai inplikatutako udalei, bai urbanizazioaren sustatzaile den Nafarroako Gobernuari.
Bertako biztanleak erripagaindarrak dira.
Erripagaña beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:
- gaztelaniaz: Erripagaña
Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:[2]
- Ripagaña (1625)
- Ripagaña (1712)
- Ripagaña (1735)
- Alchuchate (1808)
- Ripagaña (1892)
- Ripalaña (1907)
- Erripagaña (1992)
- Erripagaña (2007)
- Erripagaña (2019)
Etimologia
Erripagaña euskal toponimoa da, eta erripa + gaña ditu osagai. Horren esanahia, beraz, "erriparen gainean dagoen lekua" da. Hau, Nafarroan ibai baten ondoan dagoen malkar bati erreferentzia egiteko erabiltzen den terminoa da. Kasu honetan, Erripagaña Arga ibaiaren erriparen gainean dago. Erripa mailegu latindar bat da, gaztelaniara ripa edo riba bezala pasatu zena, eta euskarara erripa orman, hau da, e- protetikoarekin, hasierako r- bibratzaile anizkoitza duten mailegu nabarmenetan hain ohikoa dena. Ripa, riba eta erripa hitzek presentzia handia dute Euskal Herriko toponimia handian zein txikiagoan. Toponimia nagusian aipatzekoak dira Odietako herri ezaguna, Erripa euskaraz eta Ripa gaztelaniaz, baita antzinako hiribildua ere, gaur egun Zaraitzu ibaxako baserria dena, Erripalda euskaraz eta Ripalda gaztelaniaz. Era berean, Ribaforada aipatu behar da, ez baitu forma ofizialik euskaraz. Bertzalde, gaña hitzak altuerako egoera adierazten du, eta garai hitzaren bertsio dialektala da. Iruñeko beste toponimo batzuetan dago, Azpilagaña eta Ermitagaña kasuetan, esaterako.
Jatorrizko izena Erripagaña bada ere, jatorriz euskara delako, gazteleraz ia Ripagaña forma bakarrik dokumentatzen da, hasierako e- rik gabe. Hau ez da kasu bakarra, izan ere, toponimo asko euskaraz sortuak izan arren, e- protetiko hori gabe dokumentatzen dira, erabilera administratiboan ohikoa izan baita horiek kentzea, Nafarroako adibide ugarien arabera: Razkin (Errazkin), Rekondo (Errekondo), Rekalde (Errekalde), Retegi (Erretegi), Rota (Errota), Reta (Erreta)... Erripa hitzari dagokionez ere, fenomeno bera dokumentatzen da. Ripa (Erripa) eta Ripalda (Erripalda) kasuez gain, Iruñerriko toponimo txiki askoren kasuan gertatzen da, hala nola Iruñeko Ripabe (Erripabe) eta Ripaburua (Erripaburua), Uharteko Ripagain (Erripagain), Taxoareko Ripabide (Erripabide) edo Ripagaña (Erripagaña) bera.
Auzoaren izen ofiziala aukeratzerakoan, Nafarroako Gobernua Ripagaña (azken mendeetan erabilitako izena) edo Erripagaña (jatorrizko izena eta jatorrizko hizkuntzaren, euskararen, arauak errespetatzen dituena) artean zegoen. Horregatik, 2009ko urriaren 14an argitaratutako txostena eskatu zion Euskaltzaindiari. Honek, bere konklusioan, Erripagaña forma lehenetsi behar zela adierazten zuen, jatorrizkoa delako, kasu hauetan erabili ohi den irizpideak jatorrizko hizkuntzaren izen osoak eta grafian transkribatu behar direla adierazten baitu. Beraz, akademiak dio Ripagaña formaren erabilera ez dela zuzena.[3]
Batzuetan, bi hizkuntzetan aurkitzen dira Ripagaina eta Erripagaina formak, baina forma minoritarioak dira, eta ez ofizialak.
Iruñeko merindadearen ekialdean eta Zangozako merindadearen mendebaldean dago, Nafarroako Mendialdean.
Mugakideak
Ingurune naturala eta kokapena
Erripagaña, izenak dioen bezala, Arga ibaiaren gainetik altxatzen den erriparen goialdean dago, Burlatatik bananduz. Lurralde batez ere laua edo erliebe gutxikoa da, eta Argak eta Ardatzeko errekak mugatzen dute. Karrobide errekak erditik zeharkatzen du, Sarrigurenetik Burlatako zubi zaharretik gertu itsasoratzen den arte, baina ibilbidearen azken zatia lurpean egin dute eta aintzira bat eraiki dute. Ekialdean, Altzuzate mendia dago. Bertan, berrikuntzaren hiria dago, Olatz Txipitik bereizita. Hegoaldean, Mendillorri mendia eta auzoa dago, eta Erripaburua mendiaren mendebaldean, Beloso auzoa bertan baitago.
Auzoaren erdian Erripagaña mendia (475 m) dago, eta haren gainean Burlatako ur-biltegia dago, auzoko ikurretako bat. Mendi osoa parke moduan egokituta dago, Iruñerriko Ibai Parkearen barruan. Lurraren zati laua mendiaren inguruan dago, eta bertan daude eraikinak. 430 metrotik (Karrobide aintziran) 450 metrora (Erripetan), iparraldera. Geografikoki, bere lurralde osoa Eguesibarren dago, Burlata eta Uharte geografikoki bailara honetakoak baitira, udalerri independenteak izan arren.
Klima eta landaredia
Iruñeak klima ozeaniko eta klima mediterraneoaren arteko trantsizioko klima du. Köppen klima sailkapenaren arabera klima ozeaniko epela (Cf2b) da. Prezipitazio ugariak dira (urteko batez bestekoa 762 mm ingurukoa) eta urte urte guztian zehar banatuak. Hilabete lehorrenak uztaila eta abuztua dira. Tenperaturei dagokienez, batez bestekoa 12,4 °C da, maximoa 20,7 °C abuztuan, eta minimoa 4,8 °C urtarrilean. Erliebe laua dela eta, ipar-ekialdeko haizeek erraz astintzen dute gunea.
Udako egun jakinetan, tenperaturak 35 °C-tik gorakoak izan daitezke, eta neguan eta 0 °C-tik behera jaitsi daitezke. Horrela, urtero 40 bat izotz egun izaten dira, abendu, urtarril eta otsailean batez ere.
Estazio meteorologikoa
Erripagañan ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Iruñean estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 455 metrora, Nafarroako Gobernuak 1880an jarritako estazio meteorologikoa dago.[4]
 Datu klimatikoak (Iruñea, 1880-2016)  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) | 19.5 | 23.6 | 30.0 | 29.6 | 35.6 | 41.3 | 41.6 | 40.6 | 38.8 | 30.4 | 27.0 | 20.0 | 41.6 |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 9.1 | 10.9 | 14.6 | 16.4 | 20.8 | 25.2 | 28.2 | 28.3 | 24.5 | 19.3 | 13.1 | 9.7 | 18.4 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 5.2 | 6.3 | 9.1 | 10.9 | 14.7 | 18.6 | 21.2 | 21.4 | 18.2 | 14.1 | 9.0 | 6.0 | 12.9 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 1.2 | 1.6 | 3.7 | 5.3 | 8.6 | 11.9 | 14.0 | 14.3 | 12.0 | 8.5 | 4.5 | 2.1 | 7.4 |
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) | -18.0 | -16.8 | -9.0 | -3.7 | -1.0 | 3.0 | 5.5 | 4.8 | 1.0 | -4.9 | -10.0 | -17.0 | -18.0 |
| Pilatutako prezipitazioa (mm) | 77.1 | 69.8 | 63.8 | 74.4 | 60.4 | 56.1 | 35.1 | 48.0 | 63.8 | 68.1 | 86.1 | 80.3 | 770.1 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 9.7 | 9.0 | 7.7 | 9.7 | 9.2 | 5.8 | 4.3 | 4.7 | 5.7 | 8.6 | 9.6 | 10.1 | 93.5 |
| Elur egunak (≥ 1 mm) | 2.0 | 2.6 | 1.4 | 0.8 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.7 | 1.5 | 9.5 |
| Eguzki orduak | 93 | 125 | 177 | 185 | 228 | 268 | 310 | 282 | 219 | 164 | 108 | 88 | 2240 |
| Hezetasuna (%) | 78 | 72 | 66 | 65 | 63 | 59 | 57 | 58 | 62 | 69 | 76 | 78 | 67 |
| Iturria: Nafarroako meteorologia eta klimatologia zerbitzua[5] | |||||||||||||
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.
Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.
Ikusi edo aldatu datu gordinak.
Auzoak ia 80 hektareako azalera du, eta horietatik 47,6 Burlatako udalerrian daude, 16,8 Iruñekoan, 8 Eguesibarrean eta 7,5 Uhartekoan. Bi bizitegi-eremutan banatzen da, bata mendebaldeko muturrean, Iruñeko Beloso auzoaren jarraipen gisa, eta bestea ekialdeko erdian, 3500 etxebizitza guztira, gehienak hamar bat altuerako eraikinetan. Gainerakoa espazio libreek eta berdeguneek hartzen dute, ur-biltegiak koroatutako muinoa barne. Horiek azaleraren heren bat osatzen dute, zuzkiduretarako espazioa (70 000 metro koadro) eta hegoaldean merkataritza-gune bat, bi bizitegi-eremuen artean. Oraingoz ez da gauzatu eta 12 000 metro koadro inguruko eremu libre gisa jarraitzen du. Urbanizazio berriko kaleei toponimoak (Erripagaña, Karrobide, Errekaldea), Europar Batasuneko hiriburuak (Amsterdam, Atenas, Berlin, Bratislava, Brusela, Kopenhage, Dublin, Lisboa, Londres, Madril, Paris, Erroma) eta terrorismoaren biktimak deitu zaizkie.
Erripagaña etorbidearen mendebaldean dagoen eremua Iruñea udalerrikoa da, Mendillorri auzokoa, nahiz eta biak desberdinak izan, eta Sarrigurengo errepidea bi lurraldeen arteko mugatzat hartu. Ekialderago dagoen zatia, Erripagaña etorbidearen amaierari (Valletta kalearen eremua) eta Erroma kalearen hasierari dagokiona, Egues udalerrian sartzen da, Sarriguren kontzejuaren barruan, nahiz eta berriz ere eremu desberdinak izan termino praktikoetan. Erroma kalearen goiko zatia, Errekaldea eta Praga kaleak eta Paris eta Amsterdam kaleetako zati batek Uharte udalerriari dagozkio. Lurraldearen gainerako zatia, gehienak, Burlata udalerriari atxikita daude. Berriz ere, bi kasuetan dago bereizketa praktiko bat biztanleria-zenbaki horien artean.
Jarraian, mapa interaktibo bat dago, auzoa udalerrien artean nola banatzen den erakusten duena:
Erripagañako banaketa udalerrika
Aurrekariak
XXI. mendearen hasiera arte, aurreko hamarkadetan urbanizatu ziren eremuz inguratutako nekazaritza-eremua zen. Inguru horretan zegoen azpiegitura bakarra hormigoizko ur-biltegi bat zen, Erripagaña mendiaren goialdean, 1982tik Burlata hornitzen zuena. 1970eko hamarkadan, Areta ondoko industrialdea eraikitzen hasi zen Uhartetik gertuen zegoen eremuan, eta pixkanaka zabaldu egin zen, harik eta hurrengo hamarkadan gaur egun duen formara iritsi arte. 1990eko hamarkadan, Eguesibarko lurretan Mendillorri herri berria eraiki zen, izen bereko Erdi Aroko jauregiaren inguruan. 1995ean, Mendillorri Eguesibartik independizatu zen eta Iruñea udalerriaren zati izatera pasa zen, herrigune berriak, nagusiki hiritarra, Egues udalerriarekin kontrastea egiten baitzuen, batez ere landa-eremukoa.[6]
1981ean, Nafarroako Gobernua Udalaz Gaindiko Plan Sektorial (UGPS) bat garatzen hasi zen Areta, Mendillorri eta Iruñea arteko eremurako, hiri-garapen berrien artean sartua zegoen nekazaritza-lurralde zabal baterako. UGPSen figura beharrezkoa izan zen, Mendillorrin ez bezala, lurralde hori udalerri batean baino gehiagotan baitzegoen (zehazki, 4), eta beharrezkoa zen horien guztien ekintzak koordinatzea. Figura hori beste garapen batzuetan ere erabiliko zen, hala nola Etxabakoitzen eta Donapean.[7][8]
Gobernuak merkataritza- eta industria-gune handi bat proiektatzen zuen orduan, Galaria eremuaren antzekoa, hiriburuak Ipar Euskal Herrira eta Mendialdera egiten zuen irteera nagusietako batean zuen kokalekua aprobetxatuz. Aukeratutako izena lurraldearen erdian dagoen Erripagaña mendiarena izan zen, multzo osoari deituko ziona.
Proiektua tiradera batean gordeta geratu zen hainbat urtez, Galaria eta Santa Luziako industrialdearen eraikuntzarekin, lurzoru industrial eta komertzialaren eskaria garai hartan izotzduta baitzegoen. Bien bitartean, Sarriguren EkoHiria eraiki zen 2000. hamarkadaren hasieran, eta Erripagaña behin betiko geratu zen hiriguneen artean. Hori dela eta, gobernuak Erripagañako UGPS berrabiaraztea erabaki zuen, baina funtsean aldatzea erabaki zuen, orduan zegoen eskarira egokitzeko. Horrela, industria- eta merkataritza-garapen hutsetik bizitegi-garapen nagusira igaro zen, Buztintxuri-Euntzetxiki edo Artiberri bezalako garapen berrien adibideari jarraituz. Hala ere, auzoaren erdiko lurzati handi batean merkataritza-gune bat mantentzea erabaki zen.[9]
Eraikuntza
Erripagañaren eraikuntza 2007an hasi zen, eta fase bakar batean egin zen. 2007tik 2011ra bitartean, makinek estolderia- eta kanalizazio-sistema osoa eraikitzeko lan egin zuten, baita kaleak urbanizatzeko eta lurzatiak mugatzeko ere. Gainera, PA-33 errepidea hobetu zen, ibilbide osoan 2x2 bide gisa eratu baitzen, bidegurutze bakoitzean biribilguneak jarrita.
Lanekin batera, 2010etik aurrera lehenengo etxebizitzak eraikitzen hasi ziren, baina erritmoa moteldu egin zen 2008ko krisi ekonomikoaren ondorioz.
UGPSren hasierako sustatzailea Burlatako Udala izan zen, bere gain hartu baitzuen aurkeztutako proiektua, eta Navarra de Edificaciones S.A., Residencial Amaya S.A., Construcciones Andía S.A., Miguel Rico Asociados S.A., Plazaola Gestión Integral S.L. eta Desarrollo Comercial Urbano de Ripagaina S.A. enpresak, berriz, sustatzailekide izan ziren, eta lurzoru gehiena titulartasun pribatukoa izan zen. Orduan, urbanizazioaren kostua 55 milioi eurokoa izatea espero zen, eta, besteak beste, honako kontzeptu hauetara bideratutako diru-kopuruak ikusi ziren: berdintzea eta zolatzea (15 milioi), hiri-hondakinen bilketa pneumatikoa (5 milioi), euri-uren saneamendua (2 milioi), energia elektrikoaren sarea (4 milioi) eta 2,5 milioi euro baino gehiago lorezaintzaren eta hiri-altzarien artean banatuta.[10]
Hain zuzen ere, zabor pneumatikoa biltzeko sistema berria izan zen Euskal Herri osoan, Iruñerriko Mankomunitatearekin batera sustatu baitzen zaborrontziak kutsadura txikiagoa bermatzen duen sistemarekin ordezkatzeko, zabor-kamioien ibilbidea murriztu baitzen. Sistema hori Iruñeko Alde Zaharrean ere ezarri zen, eta, gainera, kaleen konfigurazio estuak nabarmen mugatzen du kamioi horien sarrera.[11]
Inaugurazioa eta hasierako garapena
2011ko udaberrian inauguratu ziren ofizialki urbanizazio berria eta auzo berria, eta lehen bizilagunak ere sar zitezkeen bertan bizitzen. Ia erabat ireki zuten, baina Kopenhage kaleko sarbidea bezalako bide batzuek hilabete batzuk behar izan zituzten irekitzeko.[12] Martxoan futbol-zelaia inauguratu zen Burlatako lurraldean, 600 lagunentzako harmailekin, aldagelen gunearekin, kafetegiarekin, entrenamendu-gelarekin eta erabilera anitzeko bi aretorekin.[13] Maiatzean, lau Udalek kaleen izen ofizialak onartu zituzten, eta koordinatu egin ziren izen bikoitzik edo hirukoitzik ez izateko eta izenak modu koherentean banatzeko.[14]
2013. urtearen hasieran, Iruñerriko Mankomunitateak iragarri zuen hondakinen bilketa pneumatikoa 2014an hasiko zela, baina data biztanleria handitzearen mende zegoela, zehazki, biztanleria bikoiztearen mende, eta horrek ekonomikoki bideragarri egingo zuela sistema.[15] Erakunde horrek auzoko alde burlatarreko 700 bizilagunek baino gehiagok ere eskatu zuten Billabesen 18. lineak Madril kalea eta Erripagaña etorbidea hartzea, Sarriguren errepidearen ordez, auzo berriari zerbitzua eman ahal izateko. Hala ere, garraio-zerbitzuaren erantzuna ezezkoa izan zen, ez baitzen aurreikusten hurrengo Eskualdeko Garraio Planera arte.[16]
Iruñeko, Burlatako, Uharteko eta Eguesibarreko Udalek espediente bat aurkeztu zuten 2010ean, Erripagañako UGPS eremuan udal-mugak hirigintzaren aldetik erregularizatzeko. Jarduera horien jatorria lau udalek 2008an sinatu eta sinatutako lankidetza-hitzarmen bat da, Erripagañako hirigintza-antolamenduari elkarrekin ekiteko. Aldaketa nagusiak hiru tartetan gertatzen dira: batetik, Iruñeak Burlata eta Eguesekiko muga berri bat ezartzen du; bestetik, Eguesek Burlata eta Uhartearekiko muga ezartzen du; eta, azkenik, Burlata eta Uharte arteko banalerroa zehazten du. Aldaketa 2014ko ekainaren 5ean gauzatu zen.[17]
2014. urtearen amaieran, mankomunitateak auzoko garraio-zerbitzua hobetzeko aukera izan zuen. Horretarako, 19. linea zabaldu zen Arrosadiatik Erripagañaraino, eta auzo barrutik sartu zen Lisboa kalera arte. Gainera, 20. eta 23. lineek Lezkairuri zerbitzua emateari utzi zioten 18. linearen ibilbide bera hartzeko. Hiru linea horien eta 19. linearen arteko konexio-geltoki bat sortu zen, auzoko bizilagunek garraio publikoa erabili ahal izan zezaten hiriaren erdigunera joateko. Aldaketak 2015eko otsailean gauzatu ziren.[18][19]
Gainera, 2015. urtea izan zen auzoko jaiak ospatu ziren lehen urtea, Erripagañako Auzo Elkartearen eskutik. Oraingoan, ekaineko azken asteburuan egin ziren, baina maiatzaren amaieran finkatu ziren.[20] 2015eko otsailean, Iruñerriko Mankomunitatearen eta FCCren arteko zaborraren arloko kontratua jasotzearekin batera, zabor pneumatikoa biltzeko sistemaren inaugurazioa atzeratu egin zen, data mugagabe batera, nahiz eta eskatutako populazioa lortuta egon.[21] Ordurako, aurreikusitako etxebizitzen herena eraikita zegoen eta lehenengo saltokiak irekitzen hasiak ziren, baina, aldi berean, bizilagunen lehen kexak hasi ziren, zerbitzu faltagatik eta udalerriek utzikeria sentitzen zutelako.[22]
Hazkundea eta auzokideen salaketak
2015eko udal hauteskundeetako kanpaina auzotarren eskarien eragilea izan zen. Alde batetik, 4 udalerri desberdinetako kide izateak zekartzan arazo burokratikoak eta koordinaziokoak nabarmentzea ahalbidetu zuten, esleitutako osasun-zentroetatik hasi eta zuzkidura edo laguntza publikoetaraino. Baina, bestetik, Erripagañako Auzo Elkartea udalen geldotasuna salatzen hasi zen auzoari dagokionez. Aldarrikapen nagusiak administrazio-nortasuna eraikitzean oinarritzen ziren (ofizialki bizilagunak ez baitira Erripagañakotzat hartzen, Mendillorri, Sarriguren, Uharte edo Burlatakotzat baizik, nahiz eta muga fisikoak zein sozialak ondo zehaztuta egon).[23] Era berean, erregidoreek bete ez dituzten promesak salatu zituzten (garbiketa-zerbitzuen eta parkeen mankomunizazioa, koordinazio-batzordea, etab.), baita horietako batzuen utzikeria ere, bereziki Enrique Mayarena, Iruñeko alkatearena.[24]
2016ko ekainean, Udal berriek kudeaketa partekatuko hitzarmen bat sinatu zuten. Bere helburu nagusia zen eskura zeuden baliabideak optimizatzea eta egoiliarrentzako zerbitzuak hobetzea, espazio berezi honetan bizitzeak dituen zailtasunak azpimarratuz, hiru posta-kode desberdinekin, non haurtzaindegi edo ikastetxeko zerbitzuak atari bakoitzaren kokalekuaren araberakoak diren.[25] Bertan iragarri zen Erripagañako Udalen arteko Kontseilua sortuko zela.[26] Urriaren 4an, Sarrigurenen, behin-behineko esparru-hitzarmen bat sinatu zen datozen 3 urteetarako. Bertan, Udalek konpromisoa hartu zuten auzoaren kudeaketaren gabeziak arintzeko, eta etorkizunean auzoaren administrazio-egoera hobetzeko. Lehenengo aldiz, auzo osoa udalerri bakar batean integratzea planteatu zen.[27]
2019ko apiriletik, 20. billabesa-linearen ibilbidea aldatu zen, Erripagañako zati burlatarretik sar zedin.[28] Azaroan, auzo-elkarteak loteslea ez den kontsulta bat egin zuen, auzotarren iritzia ezagutzeko udalerrien immobilismoaren aurrean. Parte-hartzaileei galdetu zitzaien auzo osoa zein udalerritan izatea nahiko luketen, zatiketarik gabe. Iruñeak (% 84), Eguesibarrek (% 55), Burlatak (% 45) eta Uhartek (% 16) irabazi zuten. Hori dela eta, udal-agintariek auzoaren administrazio-galimatiei irtenbidea bilatu behar izan zieten, lehen aldiz argi eta garbi gogoraraziz horri buruzko irtenbide bat beharrezkoa dela. Bozketaren ondoren, eragindako udalen eta Foru Gobernuaren arteko bilera ofizialak egin ziren, konponbide bat aurkitzeko asmoz.[29][30]
2019ko irailean, Nafarroako Gobernuko Osasun Departamentuak Erripagañako Oinarrizko Osasun Eremua sortzea onartu zuen, auzoan osasunetxe bat eraikitzeko aurretiazko urratsa. Orduan iragarri zen 2023an eraikuntza bukatuta egongo zela, baina urte horretarako obrak ez ziren lizitatuta egongo.[31] Hilabete berean, E.Leclerc taldeak iragarri zuen auzoaren erdiko lurzatian aurreikusitako hipermerkatua eraikitzen hasteko izapideak egingo zituela, baina onartu zuen azalera horrek nabarmen gainditzen zituela benetako eskaria eta inguruko beharrak, eta, beraz, eragin hori nola zuzendu aztertuko zutela.[32]
Urte amaieran, tokiko elkarteak auzorako eskaera nagusiak jasotzen dituen ibilbide-orri bat bidali zien inplikatutako udalei: osasun-zentro bat, kirol-hiri bat, kultura-zentro balioaniztun bat edo Lehen Hezkuntzako ikastetxe bat, besteak beste. Auzotarrek udalen utzikeria salatzen zuten berriro ere, haien arabera udal-zergak biltzeaz konformatuko baitziren, auzotarren beharrei erantzun gabe.[33]
2021eko abuztuan, Burlatako Udalak lursail bat utzi zion Nafarroako Gobernuari etorkizuneko osasunetxea eraikitzeko, eta 2023rako agintzen zen.[34] Dena den, 2022aren amaieran Lezkairuko osasunetxea inauguratu zen bitartean, Erripagañaren antzeko kronologia zuen auzoa, baina UGPSren berezitasunik gabe, Erripagañan lehen harria jarri gabe jarraitzen zuten.[35]
2022ko abenduan, merkataritza-lurzatiaren irtenbidea zehaztu zen. Bertan, futbol-zelaitik gertuen dagoen zonan supermerkatu txikiago bat eta ekialdean plaza publiko handi baten inguruko bizitegi-eraikin berriak sartu ziren, baita hiru merkataritza-eraikin ere. Planaren aldaketa hori, azkenean, hurrengo urteko abuztuaren 14an onartuko litzateke.[36]
Urtea bukatutakoan, auzoko lehen zuzkidurak garatzen hasiak ziren, baina oso gutxi. Osasunetxeari 0 eta 3 urte bitarteko eskola gehitu behar zaio, zeinaren lursaila Burlatako Udalak Nafarroako Gobernuko Hezkuntza Departamentuari ere laga baitzion. Uharteren aldetik, Nafarroako Urrutiko Euskaltegia eta Hizkuntza Eskola Ofiziala eraikitzen hasi ziren.[37]
2023ko irailean, Erripagañako haur-eskola eraikitzeko proiektua lizitatu zen.[38] Era berean, garraio publikoaren zerbitzua berriro hobetu zen, aurreko hobekuntzaren ondoren bizilagunek eskatutako aldaketetara egokituz. 19. lineako Uharte inguruan geraleku bat gehitu zen, eta 20. linea ibilbide osoa auzoaren barrutik egiten hasi zen, Madril kaletik sartuz eta ez Kopenhage kaletik. Gainera, N10 gaueko lineak, auzoa sortu ondoren ibilbidea aldatu ez zuenak, 20. linearen ibilbide bera egiten du ordutik, ordura arte gaueko ordutegian ez zuen auzo bati zerbitzua emanez.[39]
Erriparen gaia
2018an, hiru etxebizitza-bloke eraikitzeko lanak hasi ziren Paue kalean, Nafarroako Gobernuaren jabetzako lursail batean. Horrek bizilagunen protestak piztu zituen, auzoa nahikoa jendetsua zela eta aukeratutako lekua balio handiko naturgunea zela ziurtatzen baitzuten, 2002an Iruñeko Udal Hiri Planean izena eman izanaren lekuko. Bizilagunek parke bat eraikitzea eskatzen zuten, erripa zaintzeko eta herritarrei aireztatzen uzteko, gainerako hiriekin alderatuta, parke-eremu gutxiago baitzituzten. Agintarien itxurazko ezezkoaren aurrean, bizilagunek Parkearen Aldeko Plataforma sortu zuten beren interesak defendatzeko.[40][41]
Plataformaren mobilizazioek datozen hilabeteetan jarraituko lukete, "metro koadroko biztanleria-dentsitatea gaindituta" dagoela salatuz eta eremu horretako eraikigarritasuna hasieran aurreikusitakoaren gaineko UGPSren aldaketen bidez %30 handitu izana zalantzan jarriz.[42] 2019ko urriaren 17an, Iruñeko Udaleko Hirigintza Batzordeak Erripagañako hegoaldeko erripako lurretan egin daitezkeen proposamenak aztertzea onartu zuen, babes ofizialeko 191 etxebizitza eraikitzea aurreikusten baita.[43]
Arartekoak ere esku hartu zuen gai horretan, plataformak eskatuta. 2019ko azaroan, auzotarren erreklamazioen aldeko iritzia eman zuen, eta Iruñeko Udalari eta Nafarroako Gobernuari lursaila berdegune bihurtzeko eskatu zien, betiere etxebizitzak biztanleria-dentsitate txikiagoa duten bertze auzo batzuetan eraikitzen badira.[44]
2021eko otsailean, plataformak errekurtsoa aurkeztu zuen eraikuntza-lanak geldiarazteko eskatuz, Lurralde Antolaketako zuzendari nagusiaren azaroaren 6ko 80E/2020 ebazpenaren aurka. Ebazpen horren bidez, behin betiko onartu zen Erripagañaño UGPSren aldaketa, eta hura kautelaz eteteko eskatu zen.[45]
Errekurtsoak porrot egin ondoren, Nasuvinsa sozietateak babes ofizialeko 93 etxebizitzak esleitu zituen 2023ko urtarrilean. Proiektua bi lotetan banatu zen: lehenengoa, Acciona Construcción SA-Servinabar aldi baterako enpresa-elkartearentzat, 46 etxebizitza egiteko, eta bigarrena, Construcciones Garnica y Cortes SL enpresentzat 47 etxebizitza garatzeko. Hasiera batean, etxebizitzen proiektua hutsik geratu zen, eta, beraz, gobernuak berriro lizitatu behar izan zuen.[46] Otsailean hasi ziren lehen obrak, eta martxoan hasi ziren etxebizitzak eraikitzen, behin betiko, erripan eustorma bat diseinatuta.[47]
Administrazio-egoeraren bilakaera
2021etik aurrera, bizilagunak gero eta nazkatuago zeuden, eta horrek inoiz baino nabarmenagoa egin zuen Euskal Herriko administrazio-egoera bakarrarekin amaitzeko beharra; izan ere, eremu kohesionatu bera lau udalerritan banatzen da, kudeaketa partekaturik gabe. Argi zegoen UGPSren jatorrizko egoera ez zela eraginkorra, ezta erabilgarria ere. Auzotarren elkarteak egindako inkesta baten arabera, inkestatuen %65ek udalen lana bertan behera uzten zuen, txartzat edo oso txartzat joz, eta horrek azaltzen zuen inkestatuen %38k Erripagaña udalerri independente bihurtzea erabakitzen zutela. Bigarren aukera (% 35) Iruñekoa bakarrik izatea da.[48]
Azaroaren 9an, Enrique Maya Iruñeko alkatea herritarren kontsultarako prest agertu zen, eta, emaitzak erabakitzen bazuen, Erripagaña osoa Iruñearen parte izatera pasa zen, Mendillorrirekin 1995ean gertatu zen bezala. Alkateak, ordea, ez zuen iritzirik eman gainerako aukerengatik, hala nola Erripagañaren independentziagatik. Beste udalerri batzuek, hala nola Uhartek, babestu egin zuten kontsulta, eta Burlatak eta Eguesibarrek, berriz, mesfidantza gehiago agertu zituzten. Izan ere, Eguesibarrek uko egin zion kontsultaren aldeko adierazpen bati.[49][50]
2023ko ekainean, Arartekoak gabeziak antzeman zituen auzoko zerbitzuen zuzkiduretan eta ezarpenean, eta administrazioei dei egin zien neurriak har zitzaten, auzo osoa udalerri bakar batean sartzea proposatuz, ideia horrek are indar handiagoa hartuz.[51]
Datu ofizialik ezean, 2023an 9000 eta 15 000 inguruko populazioa kalkulatzen da, iturrien arabera. Urte horren hasieran, auzoan 4500 etxebizitza inguru bizi ziren. Auzorako aurreikuspenak 6500 etxebizitza ingurukoak dira, eta 14 500 eta 17 500 biztanle artean izango dituzte, garapen guztiak amaitu ondoren.[52][53][54]
Erripagaña logela-auzo bat da. Horrek esan nahi du plangintzan etxebizitzak baino ez direla diseinatzen, zaharragoak diren beste auzo batzuetan ez bezala. Auzo horietan bizitegi-zuzkidurak beste hornidura komertzial edo industrial batzuekin konbinatzen dira. Hala, zuzkidura publikoak kenduta, auzoko kontratu guztiak bizitegi-erabilerarako dira, eta, beraz, jarduera ekonomikoa oso txikia da. Bertako biztanleek eskualdeko beste eremu batzuetara joan behar dute beren lanpostuetara edo aisia eta merkataritza guneetara joateko.
Hala eta guztiz ere, eraikin batzuek, batez ere auzoaren ardatz nagusietan daudenek (Erripagaña etorbidea eta Londres kalea), beren beheko solairuetan merkataritzarako lokalak dituzte. Horrela ehundu da tokiko merkataritza-jarduera txiki bat, batez ere eguneroko zerbitzuekin, hala nola okindegiak, kafetegiak, jatetxeak edo supermerkatu txikiak, baita botikaren bat ere.
UGPSren hasierako bertsioan, Sarriguren errepidea, Erripagaña etorbidea eta Kopenhage eta Valetta kaleen artean 60 000 metro koadroko partzela bat libre utzi zen, merkataritzagune bat eraikitzeko. Hala ere, auzoa eraiki arren, Pamplona Distribución enpresen jabetzako partzela hori, Frantziako E.Leclerc supermerkatu kateak partaidetua, ez zen eraiki.[55] 2021eko abuztuaren 25ean, plana aldatzeko espedientea hasi zen, lurzatirako aurreikusitako erabilerak berrantolatzeko, enpresak berak eskatuta eta bizilagunen laguntzarekin.[56] Horrela, Nafarroako Gobernuak 2022ko abenduaren 21ean eta 2023ko abuztuaren 14an behin betiko onartu zuen aldaketaren arabera, %70 murrizten da hirugarren sektoreko erabilerarako aurreikusitako eraikigarritasuna, eta bizitegi-erabilerarekin ordezkatzen da. Horrela, tamaina txikiagoko supermerkatu bat eraikiko da, eta gainerako espazioa etxebizitza libre eta babestuko eraikinetarako erabiliko da, plaza nagusi baten inguruan egituratuta. Era berean, bi azpi-partzela hirugarren sektoreko erabilerarako gordeko dira.[57]
Auzo honetan Eskualdeko Hiri Garraioaren 5 linea daude:
 Eskualdeko Hiri GarraioaErripagaña | |||||
|
| ||||
Erripagañak ez du barruti administratibo edo politikorik osatzen, eta, beraz, udal bakoitza bere lurraldearen kudeaketaren arduraduna da. Erripagaindarrek beren udalerrian bozkatzen dute eta alkatea aukeratzen dute; horrela, kale berean bizi diren bi herritarrek bi alkate ezberdinen alde bozkatu ahal izango dute bi udalerritan.
Bizitza soziala
2015eko martxoan, Erripagañako Auzo Elkartea sortu zen, auzoko bizitza kulturala, komertziala, kirolekoa eta jaietakoa dinamizatzeko eta mantentzeko. Urte horretako ekainean antolatu ziren auzoko lehenengo jaiak. Auzoko saltokiek ere webgune informatiboa dute. Auzoak oraindik ez duenez osasun, hezkuntza edo kultur ekipamendu propiorik, Erripagañako bizilagunek ondoko Mendillorri auzokoak edo Burlatakoak erabiltzen dituzte batez ere.[58]
Elkarte hori oso aktiboa da, eta auzoan erakunde ofizialik ez dagoenez, auzoko biztanleen bozgorailu mediatiko eta politiko nagusia da. Oso presente dago auzoko zuzkiduren eskari guztietan.
Jaiak
Auzoko jaiak, auzo elkarteak antolatuak, asteburu batez ospatzen dira maiatzaren amaieran.
- Errolda ofizialik ez dagoenez, ofizialki administrazio-banaketa ez denez, biztanle bakoitza bere etxebizitza dagoen udalerrian kontatzen da. Emandako datua, beraz, Arartekoari aurkeztutako tokiko auzo-elkartearen zenbatespena da. Haien arabera, Erripagañak 11 280 eta 13 526 biztanle artean izango lituzke erroldatuta 2023an, baina uste dute benetako biztanleen %20 inguru ez legokeela erroldatuta, eta, beraz, ez litzatekeela kopuru horretan sartuko.
- Administrazio-banaketa ofiziala ez denez, hemen adierazitakoak muga geografikoei bakarrik egiten die erreferentzia.
- /eripaɣ̞áɲa/ ahoskatua (laguntza)
Azentua: zorrotza laugarren silaban
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
